Badania naukowców Instytutu Archeologii Uniwersytetu Jagiellońskiego w kanionach na pograniczu Kolorado i Utah w Stanach Zjednoczonych zostały opisane w najnowszym numerze brytyjskiego czasopisma „Antiquity”, trafiając jednocześnie na jego okładkę.
Autorami artykułu są kierownik misji dr Radosław Palonka oraz Katarzyna Ciomek, a także Kathleen O’Meara i Zi Xu z Maryland Institute College of Art w Baltimore. Projekt archeologiczny w regionie Mesa Verde położonym na pograniczu stanów Kolorado i Utah prowadzony jest przez krakowskich badaczy od 2011 roku. To pierwsze takie samodzielne polskie badania w Stanach Zjednoczonych i jedne z nielicznych europejskich na tym obszarze. Tereny te znane są zarówno archeologom, jak też turystom, głównie ze względu na słynne miasta skalne Indian z prekolumbijskiej kultury Pueblo budowane w niszach i schroniskach skalnych na stokach stromych kanionów oraz dzięki licznym przykładom sztuki naskalnej.
W badanych przez krakowskich naukowców kanionach znajdują się pozostałości kilkudziesięciu małych osad, skupionych wokół centralnej siedziby nazywanej Castle Rock Pueblo. W XIII wieku n.e. zbudowała je i z nich korzystała ludność kultury Pueblo. Nastąpiła wtedy zmiana lokalizacji osad. Przenoszono je z terenów płaskich i otwartych w trudno dostępne nisze i schroniska skalne, jak słynne Cliff Palace, Spruce Tree House czy Balcony House z Parku Narodowego Mesa Verde w Kolorado oraz na krawędzie i stoki kanionów. Powstawały skalne osady-miasta, często otoczone kamiennymi murami, do których bardzo trudno było się dostać. Pojawiły się wtedy także kamienne wieże i podziemne tunele, które łączyły niektóre budynki w osadach. Podyktowane to było prawdopodobnie względami obronnymi i związane było z pogarszającymi się warunkami środowiskowymi i klimatycznymi (m.in. początek tzw. małej epoki lodowej) oraz narastającymi konfliktami i walkami wewnątrz samej kultury lub też z napastnikami ze świata zewnętrznego, być może ze strony społeczności łowiecko-zbierackich. W rezultacie tych niekorzystnych przemian społecznych, środowiskowych, ale także degradacji środowiska przez samych Indian cały region pogranicza dzisiejszych stanów Kolorado i Utah opustoszał w ostatnich dwóch dekadach XIII wieku n.e., a społeczności Pueblo migrowały na teren dzisiejszej Arizony i Nowego Meksyku.
Badania polskiego projektu przyniosły kompleksową rekonstrukcję systemu osadniczego prekolumbijskiej kultury Pueblo w tych kanionach oraz analizę architektury obronnej. System ten w dużej mierze polegał na komunikacji i przekazywaniu sygnałów na odległość pomiędzy poszczególnymi kamiennymi wieżami i osadami. Widać, że był to świetnie funkcjonujący organizm sprzymierzonych ze sobą osad położonych w trudno dostępnych miejscach kanionów, dopóki pogarszające się warunki środowiskowe i eskalacja konfliktów nie doprowadziły do jego upadku.
Do badań, oprócz tradycyjnych metod archeologicznych, użyto również metod nieinwazyjnych i wykorzystujących nowe technologie, jak metody geofizyczne, skanowanie laserowe 3D, fotogrametrię i nowoczesne techniki wizualizacji pozyskanych danych. Uzyskano także nowe dane demograficzne oraz szczegółowe datowanie ceramiki i dendrochronologiczne. Jednocześnie współpraca z potomkami prekolumbijskiej kultury Pueblo, dzisiejszymi Indianami Hopi z Arizony, przyniosła dużą pomoc w interpretacji różnych danych odkrywanych przez archeologów. Wszystkie te wyniki rzucają nowe światło na funkcjonowanie i tajemniczą migrację Indian Pueblo w XIII wieku n.e., co od ponad stu lat badań tego regionu stanowi jedną z wciąż nierozwiązanych zagadek archeologicznych.
Łukasz Wspaniały, źródło: UJ