Oprócz czworga naukowców prowadzących swoje badania w naszym kraju, laureatami ostatniego konkursu ERC Starting Grants zostali także Polacy pracujący w zagranicznych ośrodkach.
W ubiegłym tygodniu Europejska Rada ds. Badań Naukowych (European Research Council) ogłosiła wyniki konkursu ERC Starting Grants. Na liście laureatów nie brakuje polskich akcentów. Wśród 408 zwycięzców jest czworo naukowców prowadzących swoje badania w naszym kraju: dr hab. Katharina Boguslawski i dr hab. Piotr Wcisło z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, dr inż. Rafał Kucharski z Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz dr Adam Kłosin z Instytutu Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego PAN. Oprócz nich granty trafiły także do badaczy pracujących w zagranicznych ośrodkach.
Pierwszą kobietą z grantem ERC na Słowacji została dr Elżbieta Drążkiewicz-Grodzicka. To dopiero trzeci tak prestiżowy grant w tym kraju (i drugi ERC Starting). Badaczka studiowała etnologię na Uniwersytecie Warszawskim. Na pierwszym roku studiów magisterskich wyjechała do Szwecji, gdzie na Uniwersytecie w Lund skończyła socjologię. Po powrocie do Polski kontynuowała przerwane studia, zdobywając także i tu tytuł magistra. Doktoryzowała się w 2012 r. z antropologii społecznej w Uniwersytecie w Cambridge. W latach 2014–2016 była stypendystką programu Maria Skłodowska-Curie Fellowship na Maynooth University w Irlandii. Od dwóch lat pracuje w Instytucie Socjologii Słowackiej Akademii Nauk. Wiosną rozpocznie realizację grantowego projektu CONSPIRATIONS (Conflicts Over Conspiracy Theories), dotyczącego narastających w Europie napięć związanych z teoriami spiskowymi. Jej celem jest zrozumienie, w jaki sposób kontekst społeczny wpływa na te konflikty i jak rozwijają się one w różnych środowiskach oraz dlaczego ludzie angażują się w teorie spiskowe.
Chcę skupić się nie tylko na osobach, które je głoszą i propagują, ale też na tych, którzy je zwalczają. To nowe podejście w badaniu tego zjawiska – przyznaje.
Wcześniej badała konflikty wokół szczepień przeciwko HPV w Irlandii. Na bazie tamtych doświadczeń stawia tezę, że obie strony konfliktów mają, wbrew pozorom, wiele punktów wspólnych. Jej zdaniem w niektórych społeczeństwach europejskich teorie spiskowe generują większy niż gdzie indziej stres społeczny. Jako przykład podaje Niemcy i prowadzone tam działania zwalczające dezinformację. Kierowany przez nią zespół będzie prowadzić badania także w Polsce, Estonii, Szwecji, Bułgarii i Belgii. W każdym ze społeczeństw tych krajów rozprzestrzeniają się wprawdzie inne teorie, ale są też takie, które angażują wszędzie, jak np. pandemia czy wojna. Analizie zostaną poddane również instytucje Unii Europejskiej.
Ważny jest dla mnie materiał porównawczy, a więc jak z podobnymi teoriami spiskowymi ludzie sobie radzą i w jakich miejscach ujawniają się konflikty: czy to obszar nauki, mediów, prawa, czy edukacji. Projekt zaplanowany jest na pięć lat, to wystarczająco długo, żebyśmy dokonali nie tylko analizy ilościowej, ale też za pomocą metod etnograficznych poznali obie strony konfliktu, weszli w ich świat – zapowiada.
Kolejny z laureatów z polskimi korzeniami to dr inż. Dominik Kubicki, absolwent kierunku technologia chemiczna na Politechnice Warszawskiej (2013). Doktorat rozpoczął w Laboratorium Spektroskopii Rezonansu Magnetycznego Wysokich Pól i École Normale Supérieure w Lyonie (Francja) pod opieką prof. Lyndona Emsleya, światowej sławy eksperta w dziedzinie spektroskopii rezonansu magnetycznego (NMR). Po dwóch latach przeniósł się do EPFL w Lozannie, gdzie zainicjował współpracę z Michaelem Grätzelem, uznanym ekspertem w dziedzinie fotowoltaiki. Wraz z dr. Danielem Prochowiczem (obecnie Instytut Chemii Fizycznej PAN), rozwinął tam metodę syntezy i badania struktury perowskitów halogenkowych na poziomie atomowym. Po ukończeniu doktoratu w 2018 roku pracował na Uniwersytecie w Cambridge pod kierunkiem Sama Stranksa (Laboratorium Cavendisha, Wydział Fizyki) oraz Clare Grey (Wydział Chemii), gdzie kontynuował rozwój NMR perowskitów. Obecnie jest zatrudniony na stanowisku adiunkta na Wydziale Fizyki Uniwersytetu w Warwick, będącego siedzibą Brytyjskiego Narodowego Laboratorium NMR w Ciele Stałym w Wysokich Polach Magnetycznych. Tam zrealizuje projekt PhotoPeroNMR (Atomic-Level Insight into Photoinduced Transformations in Perovskite Optoelectronics).
Jednym z najbardziej pasjonujących dla chemika aspektów perowskitów halogenkowych jest fakt, że dość łatwo ulegają zmianom pod wpływem czynników zewnętrznych: powietrza, wilgoci, światła. Te reakcje chemiczne powodują bardzo znaczące zmiany ich właściwości optycznych, mogą zmniejszyć lub zwiększyć ich stabilność i wydajność w ogniwach słonecznych. Fascynuje mnie to, że dziś nie wiemy niemal nic o reakcjach chemicznych, które towarzyszą tym zmianom. Innymi słowy, nie rozumiemy, jaki jest ich mechanizm na poziomie atomowym i w jaki sposób moglibyśmy projektować nowe materiały, które nie są podatne na te negatywne procesy. Spróbuję znaleźć odpowiedzi na te pytania, wykorzystując spektroskopię rezonansu magnetycznego w ciele stałym – wyjaśnia.
Z kolei dr Katarzyna Siudeja, która skończyła studia na Wydziale Biotechnologii Uniwersytetu Wrocławskiego (2007), a doktoryzowała się dziesięć lat temu w Univeristy of Groningen (Holandia), w ramach projektu gutTEimpact (Illuminating the role of selfish genetic elements in somatic tissue homeostasis and aging) stworzy nową grupę badawczą w Instytucie Zintegrowanej Biologii Komórki (I2BC) pod Paryżem. Zajmie się określeniem roli mobilnych elementów genetycznych w homeostazie i starzeniu się komórek somatycznych. Badaczka zwraca uwagę, że homeostaza wymaga skoordynowanej funkcji zróżnicowanych typów komórek w tym komórek macierzystych, które służą regeneracji narządów. Niewiele jednak wiadomo o roli, jaką w tej homeostazie odgrywają niegenowe sekwencje DNA, które stanowią nawet do 80% informacji genetycznej obecnej w każdej komórce.
Przy pomocy modelu muszki owocowej (Drosophila melanogaster) chcemy zbadać zależność między tymi sekwencjami a funkcją komórek somatycznych. Spróbujemy poszukać odpowiedzi na pytanie, jak zmienia się aktywność tych elementów DNA w normalnych i patologicznych warunkach oraz w trakcie starzenia. Mam nadzieję, że uzyskamy także wiedzę o procesach, które kontrolują aktywność niegenowych sekwencji w komórkach somatycznych. Wreszcie, jaki jest ich wpływ na nasz organizm – tłumaczy badaczka, która staż podoktorski odbywała w Instytucie Curie w Paryżu.
Z innym francuskim ośrodkiem naukowym – Instytutem Pasteura – związana jest dr Aleksandra Deczkowska, kierująca tam Brain-Immune Communication Laboratory. Studia licencjackie odbyła w Międzywydziałowym Studium Biotechnologii Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie oraz w University of Gent (Belgia). W 2013 roku zrobiła „magisterkę” w Instytucie Naukowym Weizmanna (Izrael). Tam także doktoryzowała się w 2017 roku, a następnie odbyła staż podoktorski. W projekcie BrainGate (Illuminating body-brain communication channels at the choroid plexus and their impact on brain physiology) zajmie się splotem naczyniówkowym.
To struktura, której główną funkcją jest produkcja płynu mózgowo-rdzeniowego. W związku z bliskim kontaktem z zewnętrznym krwiobiegiem, oddziałuje z obecnymi we krwi komórkami odpornościowymi i produktami drobnoustrojów, które nie mogą bezpośrednio dotrzeć do mózgu. Splot naczyniówkowy działa jako pośredni interfejs, wyczuwając sygnały immunologiczne i mikrobiologiczne obecne we krwi i modulując w odpowiedzi właściwości płynu mózgowo-rdzeniowego w celu kształtowania funkcji mózgu – opisuje.
W swoim projekcie zbada, w jaki sposób struktura ta przyczynia się do wydajnej komunikacji między komórkami odpornościowymi, mikrobiomem jelitowym a mózgiem. Jej zespół sprawdzi, jak oś jelita-krew-mózg rozwija się w okresie poporodowym i jak wpływają na nią zaburzenia mikroflory jelitowej. Pozwoli to na lepsze zrozumienie mechanizmów regulujących oś mózgowo-jelitową oraz kluczowej roli splotu naczyniówkowego w tych interakcjach.
Również we Francji, tyle że w Orleanie, swój 5-letni projekt SUMOwriteNread (Mechanisms of protein SUMOylation and its functional consequences) poprowadzi dr Marcin Suskiewicz. Dorastał w Polsce, najpierw w Kielcach, potem w Łodzi. Po maturze wyjechał na studia do Anglii. W latach 2006–2010 kształcił się na biochemii na Uniwersytecie w Oksfordzie. Potem niecały rok spędził w Izraelu, następnie rozpoczął doktorat, a po jego zakończeniu staż podoktorski w wiedeńskim Research Institute of Molecular Pathology w grupie Tima Clausena (2011–2018). Pracował nad fosforylacją argininy w białkach. Na drugiego postdoka powrócił do Oksfordu, do grupy Ivana Ahela (2018–2021), gdzie zajmował się ADP-rybozylacją białek. Od ubiegłego roku jest zatrudniony w Centre de Biophysique Moleculaire w Orleanie. Jego projekt dotyczy sumoilacji białek, czyli ich potranslacyjnej modyfikacji, która polega na przyłączeniu niewielkiego, podobnego do ubikwityny białka o nazwie SUMO.
Ogólnie moje zainteresowania to regulacja białek przez modyfikacje potranslacyjne: fosforylacja, ADP-rybozylacja, teraz sumoilacja. W tym konkretnym projekcie, łączącym biologię strukturalną, biochemię, analizy komputerowe, interesują mnie szczegóły tego, w jaki sposób małe białko SUMO jest przyłączane do substratów i – w drugiej części – jakie to ma skutki dla substratu, na poziomie molekularnym, strukturalnym – mówi.
Wiedeń przewija się w życiorysach kilkorga z laureatów. Właśnie w stolicy Austrii od lipca tego roku liderką grupy jest dr Joanna W. Jachowicz, absolwentka studiów biotechnologicznych (2011) i psychologicznych (2012) na Uniwersytecie Warszawskim. Doktoryzowała się w Université de Strasbourg (2015), a staże podoktorskie odbywała w California Institute of Technology (Pasadena) i Institute of Epigenetics and Stem Cells (Monachium). W Instytucie Biotechnologii Molekularnej Austriackiej Akademii Nauk będzie prowadziła projekt DarkCellFader (Uncovering the role and regulation of 3D DNA-RNA nuclear dynamics in controlling cell fate decisions), dotyczący roli „ciemnego genomu” we wczesnym rozwoju ssaków.
Ostatnie badania dowodzą, że regulacja architektury genomu 3D i ekspresji genów kontrolowana jest nie tylko przez klasyczne czynniki i szlaki transkrypcyjne, ale także „ciemne” części genomu, w tym transpozony, powtórzenia i długie niekodujące RNA. Ich rola we wczesnych przemianach rozwojowych pozostaje jednak nadal niejasna – tłumaczy.
Rozwojem ssaków na wczesnym etapie życia zainteresowała się już na studiach licencjackich. Wówczas odkryła, że komórki embrionalne przechodzą reorganizację swojej architektury jądrowej, a także znaczące zmiany we wzorcach transkrypcji. Podczas pobytu w Caltech analizowała mechanizmy, które „ciemny” genom wykorzystuje do regulacji swoich funkcji. Aby poznać rolę „ciemnych” części stworzyła z zespołem nową metodę badania interakcji między trójwymiarową architekturą genomu a transkryptomem w jądrach komórkowych. Ta technika, zwana SPRITE, pozwoliła jej na jednoczesne znakowanie cząsteczek DNA i RNA w tym samym jądrze, dzięki czemu powstały kompleksowe trójwymiarowe mapy organizacji DNA-RNA. Dzięki grantowi ERC będzie mogła opracować pierwsze mapy czasoprzestrzenne rozwijającego się zarodka, które pokażą w trójwymiarze wzorce organizacyjne DNA i RNA we wczesnym rozwoju myszy. Wyniki tych badać znajdą zastosowanie w medycynie reprodukcyjnej i badaniach nad komórkami macierzystymi.
Polskie obywatelstwo posiada również religioznawca i filozof dr Rafał Stępień, który także w Austriackiej Akademii Nauk, tyle że w Instytucie Kultury i Historii Azji, poprowadzi projekt CHINBUDDHPHIL (The Ethics of Empty Beliefs: Chinese Buddhist Philosophy in the ‘Period of Disunity’), w którym stawia pytanie: czy wiara jest etyczna? Przedmiotem analizy będzie związek między wiarą a etycznym postępowaniem w naukach jednej z wczesnych szkół chińskiego buddyzmu – Sanlun. Wykorzysta do tego oryginalne źródła językowe. Efektem projektu ma być pierwsza kompleksowa prezentacja Sanlun w języku angielskim. Naukowiec specjalizuje się w indyjskiej i chińskiej filozofii i literaturze buddyjskiej. Jego badania obejmują teksty buddyjskie i islamskie napisane w sanskrycie, chińskim, arabskim i perskim. Jest adiunktem na Uniwersytecie Technologicznym Nanyang w Singapurze. Posiada tytuł licencjata z dwoma specjalizacjami (anglistyka i filozofia) z University of Western Australia; tytuł licencjata i magistra studiów orientalistycznych na Uniwersytecie Oksfordzkim, tytuł magistra studiów azjatyckich i bliskowschodnich na Uniwersytecie w Cambridge oraz tytuł magistra i doktorat z języków i kultur Azji Wschodniej na Uniwersytecie Columbia.
Mariusz Karwowski
