Rozwój zdalnych technik pozyskiwania dużych ilości danych o cechach jakościowych i ilościowych środowiska Ziemi w połączeniu z wciąż rosnącymi możliwościami analitycznymi i mocą obliczeniową współczesnych superkomputerów jest jednym z decydujących czynników dynamicznego rozwoju interdyscyplinarnych badań na temat zależności między warunkami środowiska przyrodniczego i jakości naszego zdrowia. Konieczność systemowego podejścia do zagrożenia epidemiologicznego wynikającego z różnorodności warunków życia ludzkości, ale również równorzędnie – warunków produkcji żywności i związanego z tym przekształcania naturalnego ekosystemu Ziemi – jest od dawna jednym z postulatów badawczych. Szczególnie nabrała jednak znaczenia w ostatnich latach, kiedy globalnie zmagamy się z pandemią wirusa odzwierzęcego SARS-CoV-2.
Pandemia, oddziałując na wiele obszarów naszego codziennego funkcjonowania, wskazała jednocześnie na nasze ograniczenia naukowe, przede wszystkim w zakresie predykcji zagrożenia epidemiologicznego; i lokalnego – decydującego o komforcie życia lokalnych społeczności, i globalnego – wpływając na redystrybucję dóbr ekonomicznych i jak wskazują wyniki badań – powiększając dystans gospodarczy między społecznościami.
Kiedy dekadę temu rozpoczynałam moją pracę z lokalnymi społecznościami – szkoląc miejscowych pracowników służby zdrowia publicznego w Kambodży, Laosie i Indonezji w korzystaniu z prostych narzędzi analiz przestrzennych i raportowania nietypowych zachorowań – projekt taki jak MOSAIC był marzeniem o możliwości integrowania osiągnięć nauki i jej docelowych beneficjentów. Dostępne już wówczas bogate dane przestrzenne o jakości środowiska przyrodniczego, możliwości obliczeniowe, definiowanie i tworzenie specjalistycznych baz danych, nie były zintegrowane i wykorzystywane w codziennej praktyce choćby lokalnych służb epidemiologicznych krajów rozwijających się. Również w nauce, integracja i transdyscyplinarne podejście do tworzenia i interpretowania zbiorów danych z wielu, często nie spokrewnionych dyscyplin, nie było oczywistością. Dziś koncepcja One Health to już ugruntowany paradygmat, w którym nauki o Ziemi i środowisku mają swoją oczywistą reprezentację. – komentuje dr Aneta Afelt z ICM UW, koordynatorka projektu MOSAIC w Polsce.
To pierwszy w Polsce projekt w ramach programu Horyzont Europa, który będzie realizował zagadnienia związane ze środowiskowymi aspektami zagrożenia epidemiologicznego. W jego ramach będą poszukiwane optymalne metody i narzędzia wspierające społeczności w budowaniu odporności na zmieniające się warunki funkcjonowania planety (np. zagrożenia wynikające ze zmian klimatu, eksploatacji zasobów przyrodniczych czy drastycznego spadku bioróżnorodności i globalnego ujednolicania socjoekosystemów).
Projekt adresowany jest do lokalnych społeczności w krajach o niskim i średnim dochodzie, żyjących w strefach transgranicznych, borykających się zarówno z negatywnymi skutkami zmian i degradacji środowiska, wpływającymi na ich zdrowie i dobre samopoczucie, jak i ze szczególnymi kontekstami społeczno-politycznymi, które zwiększają ich podatność na zagrożenia.
Populacje te mogą być lepiej przystosowane do interpretowania i wykorzystywania złożonych i wielotematycznych informacji o swoim otoczeniu, w celu zidentyfikowania i zrozumienia wpływu środowiska na ich dobrostan. Kluczowe jest tu rozpoznanie i wdrażanie lokalnie wykonalnych, akceptowalnych i zrównoważonych rozwiązań adaptacyjnych. Niestety, lokalne społeczności niekoniecznie posiadają wymagane umiejętności naukowe, aby w pełni z nich korzystać – wskazuje dr Afelt.
MOSAIC ma na celu zaprojektowanie i wdrożenie otwartych, multimodalnych i replikowalnych ekosystemów informacyjnych, które mają wspierać społeczności transgraniczne w: zrozumieniu wpływu środowiska na ich dobrostan, budowaniu środowiska promującego zdrowie, wpływaniu na debatę publiczną, politykę publiczną i decyzje publiczne. Do współpracy wytypowane zostały dwa bioregiony szczególnie dotknięte zmianami klimatu, ekstremalnymi zjawiskami klimatycznymi i degradacją pokrycia terenu: Afryka Wschodnia i Amazonia, z trzema transgranicznymi obszarami badawczymi jako „miejscami laboratoryjnymi”. Bezpośrednia współpraca ze społecznościami lokalnymi pozwoli na wdrożenie i ocenę rozwoju projektu, testowanie odtwarzalności i ponownego wykorzystania metod, danych i narzędzi oraz ułatwianie inter- i transdyscyplinarności poprzez wspólną mobilizację multidyscyplinarnego zespołu.
Zadaniem projektowym ICM UW jest przygotowanie infrastruktury danych oraz oprogramowania dla interesariuszy. Liderem międzynarodowego konsorcjum jest francuski instytut IRD (Institut de Recherche pour le Développement), a wśród jego członków znalazło się łącznie 15 instytucji z 7 państw: Francji, Polski, Portugalii, Kenii, Brazylii, USA i Kolumbii. Realizacja projektu została zaplanowana na 4 lata.
źródło: ICM UW