Naukowcy z Wydziału Biologii i Ochrony Środowiska Uniwersytetu Łódzkiego tworzą podstawy przyszłego biomonitoringu wód w Polsce w ramach krajowej inicjatywy Polish Barcode of Life. Jako poligon do swoich działań wybrali Grabię – naturalną rzekę nizinną płynącą nieopodal Łodzi.
PolBOL (Polish Barcode of Life), czyli krajowy węzeł iBOL-BIOSCAN, został zainicjowany tuż przed pandemią COVID-19 przez grupę naukowców z Katedry Zoologii Bezkręgowców i Hydrobiologii na Wydziale Biologii i Ochrony Środowiska Uniwersytetu Łódzkiego. Pracując pod kierunkiem prof. Michała Grabowskiego rozpoczęli realizację projektu od budowy biblioteki referencyjnej kodów kreskowych DNA fauny krajowej na potrzeby przyszłych standardów biomonitoringu środowiska.
Zwierzęta różnią się wyglądem, zachowaniem, środowiskiem i trybem życia. Wszystkie te różnice zapisane są w ich kodzie genetycznym. Dzięki tym różnicom każdemu gatunkowi możemy przypisać określoną sekwencję DNA i użyć jej do identyfikacji tego gatunku, dokładnie w taki sposób, w jaki produkty w sklepach identyfikowane są za pomocą kodów kreskowych – wyjaśnia prof. Michał Grabowski.
Obecnie biblioteka barkodów dla Polski liczy już około 7500 sekwencji, reprezentujących ponad 1300 gatunków zwierząt. W dalszej kolejności zostanie rozszerzona również na inne grupy organizmów. W jednym ze swoich pierwszych projektów PolBOL skupił się opracowaniu takiej biblioteki dla bioróżnorodności przykładowej rzeki nizinnej i jej doliny. Wybrano Grabię – jedną z najbardziej naturalnych oraz najczystszych rzek płynących niedaleko Łodzi. Jej dolina objęta została ochroną w ramach sieci Natura 2000. Z uwagi na swoje walory przyrodnicze Grabia, w ramach grantu UE „Euro-limpacs” stała się również obiektem badań polsko-holenderskich jako rzeka referencyjną dla renaturyzacji niewielkich rzek nizinnych w Holandii.
PolBOL częścią międzynarodowego konsorcjum
W 2018 roku prof. Michał Grabowski jako jedyny reprezentant Polski został zaproszony do komitetu naukowego prestiżowego konsorcjum badawczego International Barcode of Life (iBOL) i budowanej przez niego sieci naukowej. Sieć zajmuje się koordynowaniem badań różnorodności biologicznej na podstawie „genetycznych kodów kreskowych”, czyli sekwencji nukleotydów DNA o określonej długości.
Kody kreskowe DNA umożliwiają nie tylko identyfikację całych osobników, ale również ich fragmentów (np. włosów, piór) a także śladów biologicznych pozostawionych w środowisku. Ta przełomowa metoda została opracowana w 2003 przez prof. Paula Heberta z University of Guelph w Kanadzie. Kieruje on obecnie Center for Biodiversity Genomics (CBG), które jest sercem konsorcjum iBOL i zajmuje się opracowywaniem nowych technik szacowania i monitoringu bioróżnorodności na podstawie DNA oraz rozwijaniem i zarządzaniem ogólnoświatowej, publicznie dostępnej biblioteki referencyjnej kodów kreskowych DNA – Barcode of Life Datasystems (BOLD). Sieć iBOL-BIOSCAN obejmuje już ponad 40 krajów. Niecały rok temu europejskie instytucje zainteresowane wykorzystaniem barkodingu powołały europejski węzeł iBOL – BIOSCAN Europe. Jednym z jego założycieli jest Wydział Biologii i Ochrony Środowiska UŁ.
źródło: UŁ