Według badań Komitetu Przestrzennego Zagospodarowania Kraju przy Prezydium PAN jednym z największych problemów naszego państwa jest narastający kryzys gospodarki przestrzennej. Udokumentowane roczne koszty chaosu przestrzennego, jakie ponoszą polska gospodarka i społeczeństwo, są szacowane na kwotę powyżej 80 mld zł. Rzeczywiste straty są jeszcze wyższe, bowiem nie monitorujemy wszystkich procesów i skutków wadliwej polityki przestrzennej.
Głównym źródłem kryzysu jest błędna polityka przestrzenna władz publicznych, w tym zwłaszcza państwa oraz wielu samorządów. Brak racjonalnej polityki przestrzennej i wadliwe prawo powodują, że połowa inwestycji w Polsce jest lokalizowana na podstawie decyzji administracyjnych, tj. decyzji o warunkach zabudowy (tzw. wuzetek). Procesy urbanizacyjne są nieskoordynowane i chaotyczne, a tereny rozwojowe wielu miast i gmin są pozbawione miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego.
Zmiana tej sytuacji wymaga zasadniczej, systemowej reformy gospodarki przestrzennej, głównie planowania rozwoju oraz planowania przestrzennego i regionalnego, finansów i prawa budowlanego, a także zmiany kilkudziesięciu aktów prawnych, zwłaszcza ustaw.
W Studiach nad chaosem przestrzennym KPZK PAN wykazano, że przywrócenie stanu prawnego użytkowanych terenów i likwidacja nadmiaru terenów budowlanych będą się łączyły z odszkodowaniami rzędu 135-350 mld zł. Biorąc jednak pod uwagę wielkość strat, które przynosi chaos, jest to opłacalny wydatek. Reforma gospodarki przestrzennej jest nieunikniona, bowiem żadne państwo w XXI w. nie może tolerować w nieskończoność kosztów chaosu urbanizacyjnego i olbrzymich strat, które on wywołuje. Autorzy tego raportu rekomendują przede wszystkim: ograniczenie liberalizmu w polityce przestrzennej, budowę wielopodmiotowego oraz zintegrowanego modelu planowania i zarządzania rozwojem przez wszystkie aktualnie obowiązujące poziomy terytorialnej organizacji państwa: rządowy, wojewódzki, powiatowy i gminny, systemową reformę ekonomiczną i prawną rynku nieruchomości. Autorzy raportu uznają za konieczne zwiększenie kompetencji i wzmocnienie statusu władz samorządowych, z jednoczesną większą kontrolą wewnętrzną i zewnętrzną. Konieczne jest, ich zdaniem, wzmocnienie instytucji publicznych odpowiedzialnych za formułowanie i prowadzenie polityki przestrzennej na wszystkich poziomach zarządzania, a także spójne orzecznictwo sądów administracyjnych.
Autorami Studiów na chaosem przestrzennym są: dr Adam Kowalewski, prof. Tadeusz Markowski, dr hab. Przemysław Śleszyński z Komitetu Przestrzennego Zagospodarowania Kraju przy Prezydium PAN.
JK
(Źródło: PAN)