Najstarsze pozostałości starożytnego miasta Nea Pafos na Cyprze odkrył w czasie wykopalisk zespół archeologów pod kierunkiem dr. Henryka Meyzy z Instytutu Kultur Śródziemnomorskich i Orientalnych PAN. Pochodzące sprzed ok. 2,4 tys. lat fragmenty murów i posadzek znajdują się w części miasta zamieszkanej przez najbogatszych.
Pafos jest jednym z najważniejszych stanowisk archeologicznych na Cyprze. W okresie grecko-rzymskim pełniło funkcję stolicy. Powstało w zachodniej części wyspy pod koniec IV w. p.n.e. Ze względu na jego rangę stanowisko wpisano na listę światowego dziedzictwa UNESCO.
Pierwszym, który „wbił tutaj łopatę”, był w 1965 roku nestor polskiej archeologii śródziemnomorskiej prof. Kazimierz Michałowski. Obecnie w tym samym rejonie prowadzone są prace misji Centrum Archeologii Śródziemnomorskiej UW. Podczas ostatniego sezonu wykopaliskowego Polakom udało się dotrzeć do jednych z pierwszych konstrukcji wzniesionych w tym mieście. Znajdujące się na badanym przez Polaków obszarze rozległe i luksusowe budynki funkcjonowały przez prawie tysiąc lat, od IV w. p.n.e. do VII w. n.e.
– Od początku wznoszono je na regularnej siatce ulic, która wyznaczała parcele o wielkości ok. 100 m na 35 m. Domostwa w kolejnych dziesięcioleciach odbudowywano i wznoszono w podobnym układzie. Działo się tak również z tego względu, że budowę tej dzielnicy poprzedziło wykucie w kamiennym podłożu systemu odprowadzającego wodę i korzystano z niego w czasie całej historii miasta – opowiada dr Meyza.
W tym samym rejonie pracuje także zespół polskich archeologów Instytutu Archeologii UJ pod kierunkiem prof. Ewdoksi Papuci-Władyki. Skupił się na badaniu jednego domostwa zwanego „hellenistycznym” – nazwa pochodzi od wstępnego określenia jego wieku na okres IV-I w. p.n.e. Podobnie jak innych budynków w tej okolicy zabudowania koncentrowały się wokół trzech dziedzińców, z których centralny, kwadratowy otoczony był kolumnadą, a pośrodku znajdował się ogród.
– Dom co prawda badany jest od lat 80. XX w., ale z uwagi na znaczną niejednorodność stylistyczną ciągle stanowił dla nas zagadkę. Dopiero w ostatnich lat dowiedzieliśmy się, jak liczne były przebudowy i zmiany w jego układzie. W centralnej części mieściły się pierwotnie baseny różnych wielkości, a największy, kwadratowy w planie miał bok długości ok. 7 m. Ostatnia faza zabudowy, z ogrodem, powstała dopiero w końcu I w. lub początku II w. n.e., a więc już w okresie rzymskim – mówi dr Meyza.
Nie niszcząc późniejszych murów, archeolodzy próbowali się dostać do najgłębszych warstw, w których skryte są najstarsze zabudowania z przełomu IV/III w. p.n.e., o czym wiadomo ze źródeł pisanych.
– To ostatni król niezależnego starożytnego cypryjskiego państwa Pafos był założycielem tego miasta – opowiada dr Meyza. – Poprzednia siedziba Palea Pafos (z łac. Stare Pafos) przestała pełnić swoją funkcję głównie dlatego, że nie miała dłużej dostępu do portu. Tymczasem miejsce nowej lokacji Nea Pafos, czyli Nowe Pafos, zaopatrzone było w wygodną przystań, a potem zbudowano jeszcze wielkie mola. Nowa stolica stała się z czasem obok egipskiej Aleksandrii największym ośrodkiem floty morskiej okresu hellenistycznego. Ówczesny Cypr dysponował dużymi zasobami drewna, głównie cedrowego, do budowy wielkich okrętów i m.in. dlatego był cennym nabytkiem dla rządzących z Egiptu władców z dynastii Ptolemeuszy, którzy przyczynili się do rozbudowy miasta i podnieśli jego rangę. Mimo to większość widocznych reliktów pochodzi z późniejszych czasów – opowiada dr Meyza.
Wprawdzie, jak mówi dr Meyza, odkrywane fragmenty domostwa z pierwszych stuleci istnienia miasta nie urzekają pod względem estetycznym – podłogi były klepiskami z gliny, dopiero później zastąpiono je kamiennymi płytami lub mozaikami – dostarczają jednak wiedzy na temat ówczesnej architektury.
Uczony szacuje, że różne międzynarodowe misje archeologiczne działające w obrębie Nea Pafos od kilkudziesięciu lat przebadały najwyżej 10% powierzchni miasta. – Dlatego wiele spektakularnych odkryć może być dopiero przed nami – podsumowuje.
Jk
(źródło: PAP – Nauka w Polsce)