Najnowsze odkrycia archeologiczne dokonane w Ogrodzie Botanicznym UMCS mogą być przełomem w rekonstruowaniu dziejów jednej z dzielnic Lublina. W prace zaangażowani są naukowcy z dwóch instytutów lubelskiej uczelni: Archeologii oraz Nauk o Ziemi i Środowisku.
Na terenie Ogrodu Botanicznego znajduje się Reduta Tadeusza Kościuszki – jedyne zachowane dzieło ziemnego budownictwa obronnego w Polsce, którego autorem i inicjatorem był Tadeusz Kościuszko (w latach 1790–1792 komendant garnizonu Lublin). Reduta miała służyć do obrony Lublina w czasie wojny polsko-rosyjskiej w 1792 roku, prowadzonej w obronie Konstytucji 3 Maja. Fortyfikacja została wpisana do Wojewódzkiego Rejestru Zabytków w 2020 r. jako jedyny w Polsce obiekt zaprojektowany przez Kościuszkę. W ramach projektu badawczo-inwestycyjno-edukacyjnego, finansowanego przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, na Reducie prowadzone są badania archeologiczne. W poprzednich latach przyniosły one nieoczekiwane odkrycia, takie jak: murowane założenie w typie dworu obronnego (XVI/XVII w.), wczesnośredniowieczny poziom użytkowy obfitujący w zabytki XI-XIII w. czy ślady przetwórstwa rud żelaza z prawdopodobnie wczesnego średniowiecza. W ostatnich dniach zakończył się czwarty etap badań.
Prace badawcze rozpoczęliśmy dwa lata temu. Zadanie postawione przed archeologami było proste – udowodnić, że ten obiekt został wykonany ludzką ręką. W trakcie badań odkryliśmy kilka znalezisk, które możemy powiązać z Tadeuszem Kościuszko. Ale podróż z archeologią to zawsze podróż w nieznane. Przy pomocy lidaru i georadaru sprawdziliśmy, co się dzieje pod powierzchnią gruntu. Jak się okazało, w tej części ogrodu kryje się murowany obiekt – opisuje dr Rafał Niedźwiadek z Instytutu Archeologii UMCS, kierownik prac w Ogrodzie Botanicznym.
Ustalono, że to narożnik budowli (w typie dworskim) dość masywnie skonstruowanej i głęboko posadowionej, aż 1 m 80 cm, z murów kamiennych o grubości 70 cm. Wiosną, tym razem na wschodniej skarpie obiektu, udało się znaleźć kolejny narożnik, stanowiący zamknięcie jednego boku. Dzięki temu naukowcy stwierdzili, że wschodnia basteja nie została uformowana przez Kościuszkę. To kolejne zaskoczenie.
Mury to fragmenty dworu obronnego, istniejącego przed powstaniem Reduty. Można go datować na XVI–XVII w. Czekamy jednak na wyniki badań, określające datę bezwzględną. Kościuszko, budując swoją Redutę, albo go rozebrał całkowicie, albo go już nie zastał. Zaskakujące jest to, jak tak masywny dwór można było rozebrać, nie pozostawiając śladów. Na razie tego nie wiemy – przyznaje dr Niedźwiadek.
Najnowszy sezon dostarczył odkrycia nieznanego miejsca pochówków z grobami ułożonymi w rzędy. Późniejsze zniszczenia tego cmentarza utrudniają jednoznaczne określenie jego chronologii, ale zabytki odnalezione w pobliżu mogił mogą wskazywać, iż zmarłych pogrzebano tu prawdopodobnie w XII–XIII w.
Jednym ze znalezisk z poprzednich sezonów było naczynie, datowane na XI–XIII w. Sądziliśmy zatem, że mamy do czynienia z osadą. Okazało się, że zamiast niej odkryliśmy fragment cmentarzyska. Poza murami i cmentarzyskiem mamy także nieliczne ślady starszej obecności.
To odkrycie może być przełomem w rekonstruowaniu dziejów Sławinka, jednej z dzielnic Lublina, a tym samym ma istotne znaczenie dla początków miasta. Prace będą kontynuowane, bo naukowcy chcą pełniej poznać nekropolię oraz uzyskać pewniejsze datowanie pochówków, a także ustalić rolę tego cmentarzyska na mapie średniowiecznego Lublina. Rozstrzygnięcia wymaga również sposób konstrukcji wałów Reduty pod kątem ich militarnej użyteczności, np. obecność półek, ławek, palisad itd.
Sam projekt miał i ma za zadanie zrewitalizować ten teren po to, by udostępnić go zwiedzającym i uwypuklić Redutę. Najnowsze odkrycia, które przy okazji się pojawiły, są niezwykle cenne i sądzę, że podnoszą tylko wartość tego miejsca i dla botaniki, ogrodnictwa, dla historii, jest to ogromna wartość dodana. Dzięki temu Ogród Botaniczny staje się nie tylko miejscem chroniącym różnorodność biologiczną, ale też dziedzictwo kulturowe – podkreśla dr Grażyna Szymczak, dyrektor Ogrodu Botanicznego UMCS.
Projekt „Reduta Tadeusza Kościuszki w obronie Konstytucji 3 Maja” realizowany jest ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury – państwowego funduszu celowego w ramach konkursu „Miejsca pamięci i trwałe upamiętnienia w kraju”. Obok badaczy z Instytutu Archeologii UMCS, uczestniczą w nim także pracownicy Instytutu Nauk o Ziemi i Środowisku UMCS.
MK, źródło: UMCS