Jakie konsekwencje dla europejskiej demokracji mają masowe przesiedlenia ludności w odpowiedzi na inwazję Rosji na Ukrainę – zbadają to naukowcy biorący udział w międzynarodowym projekcie MAGnituDe. Jednym z partnerów jest Uniwersytet Gdański.
Wojna Rosji przeciwko Ukrainie wywołała bezprecedensowy poziom przymusowych przesiedleń do Unii Europejskiej i krajów sąsiadujących. Od listopada 2023 roku w Europie przebywa prawie sześć milionów ukraińskich uchodźców. Chociaż szybko zaoferowano im status tymczasowej ochrony, obecnie nie jest pewne, jaki status zostanie im przyznany później. Jednak wiele przymusowo przesiedlonych osób planuje pozostać w UE nawet po zakończeniu wojny. Jakie może to mieć konsekwencje dla europejskiej demokracji?
Odpowiedzi na to pytanie poszukają naukowcy biorący udział w projekcie MAGnituDe: Migration, Affective Geopolitics, and European Democracy in Times of Military Conflicts (Migracje, geopolityka afektywna i demokracja europejska w czasach konfliktów zbrojnych). Jego inicjatorką jest dr Olga Sasunkevich z Uniwersytetu w Göteborgu. We współpracę zaangażowanych jest dziewięć instytucji z różnych krajów, zarówno uczelni, jak i organizacji pożytku publicznego. Polskę reprezentuje Uniwersytet Gdański.
Impulsem do narodzenia się koncepcji projektu stał się masowy napływ uchodźców spowodowany rosyjską inwazją na Ukrainę. Wywołało to naszą refleksję nad tym, jak ten napływ osób zmuszonych do przemieszczenia się wbrew własnej woli i niejednokrotnie niosących ze sobą głębokie traumy może wpływać na europejską demokrację. Chcieliśmy przy tym podejść do tematu konstruktywnie i zaproponować rozwiązania, które będą mogły posłużyć wzmocnieniu demokracji, szczególnie na poziomie lokalnym, na przykład poprzez wspieranie poczucia przynależności osób przymusowo przesiedlonych w ich nowym otoczeniu – tłumaczy dr Marta Grzechnik z Wydziału Filologicznego UG.
Oddziaływanie projektu nie będzie ograniczone tylko do migrantów, ale obejmie też społeczeństwo obywatelskie, decydentów, osoby wdrażające polityki społeczne, dziennikarzy i badaczy. Projekt analizuje społeczne konsekwencje rosyjskiej wojny w Ukrainie dla społeczeństw europejskich i sugeruje środki mające na celu przezwyciężenie zaostrzających się antagonizmów społecznych i fragmentacji tożsamości oraz poprawę zaufania do instytucji demokratycznych.
W ramach projektu badacze przyjrzą się, w jaki sposób inwazja Rosji w Ukrainie i trauma z nią związana kształtują codzienne spotkania osób przymusowo przesiedlonych z instytucjami państwowymi, innymi migrantami i społeczeństwami państw przyjmujących oraz jaką rolę odgrywają takie spotkania w powstawaniu zarówno nowych konfliktów społecznych, jak i nowych społeczności, a także jakie tożsamości są wspierane przez te procesy. Analizie poddany zostanie także sposób, w jaki takie spotkania wpływają na zaufanie osób przymusowo przesiedlonych do demokracji państw przyjmujących i zaangażowanie w praktyki demokratyczne. Naukowcy poszukają także odpowiedzi na pytanie, jakie narzędzia, polityki i ramy pomagają zapobiegać alienacji społecznej i fragmentacji tożsamości wśród osób przymusowo przesiedlonych oraz wspierają ich poczucie przynależności i uczestnictwa w demokratycznych procesach i społeczeństwach.
Moim zadaniem, jako historyczki specjalizującej się w historii najnowszej, jest dostarczenie kontekstu historycznego dla lepszego zrozumienia obecnych wydarzeń, w tym problemów, które mogą wystąpić w kontaktach między różnymi grupami ludności, a których korzenie tkwią niejednokrotnie w przeszłości – tłumaczy dr Marta Grzechnik.
MAGnituDe ma zapewnić lepsze zrozumienie interakcji między migracją a innymi obszarami polityki (edukacja, mieszkalnictwo, praca) i dzięki temu przyczynić się do powstania opartych na dowodach strategii zarządzania migracją związaną z wojną i integracji osób przymusowo przesiedlonych w społeczeństwach europejskich. To z kolei będzie elementem „tworzenia bardziej odpornego, integracyjnego i demokratycznego społeczeństwa europejskiego, przygotowanego i reagującego na zagrożenia i katastrofy”.
Projekt wystartuje w przyszłym roku i potrwa cztery lata. Został dofinansowany z programu Horyzont Europa kwotą 3 mln euro. Z tej puli blisko 150 tys. euro trafi do Uniwersytetu Gdańskiego. Oprócz Göteborgs Universitet i UG biorze w nim udział pięć innych uczelni: Itä-Suomen yliopisto (Finlandia), Lithuanian Center for Social Sciences (Litwa), Universität Greifswald (Niemcy), Universitat Pompeu Fabra (Hiszpania), Charkowski Uniwersytet Narodowy im. Wasyla Karazina (Ukraina) i dwie organizacje pozaakademickie: Zavod Apis (Słowenia) i Help Ukraine Gothenburg (Szwecja).
MK, źródło: UG