Jeszcze w tym miesiącu w Luwrze odbędzie się premierowy pokaz strojów zrekonstruowanych na podstawie malowideł z Faras. To efekt projektów realizowanych wspólnie przez naukowców z Uniwersytetu SWPS i Uniwersytetu Warszawskiego.
W latach sześćdziesiątych XX wieku rząd Egiptu podjął decyzję o budowie Wielkiej Tamy w Asuanie. Aby przebadać tereny zagrożone zalaniem wodami Nilu, w organizowanej pod egidą Unesco akcji ratowania zabytków wzięli udział uczeni z 26 krajów, w tym z Polski. Zespół pod kierownictwem prof. Kazimierza Michałowskiego z Uniwersytetu Warszawskiego wybrał jako miejsce badań miasto Faras, jedną ze stolic średniowiecznego królestwa Makurii, które istniało na terenach południowego Egiptu i północnego Sudanu pomiędzy VI a XIV wiekiem. Dokonane wówczas odkrycie katedry wraz zespołem unikatowych malowideł dało początek studiom, które są polską domeną do dziś. Galeria Faras w Muzeum Narodowym w Warszawie mieści unikatową w skali światowej ekspozycję sztuki średniowiecznej Nubii.
Korzystając z możliwości środowiska nubiologów na Uniwersytecie Warszawskim, dr Karel Innemée z Wydziału Archeologii UW realizuje projekt zatytułowany „Kreacje władzy. Obraz rodziny królewskiej i kleru w średniowiecznej Nubii”. Ponieważ ze względu na bardzo małą liczbę źródeł pisanych badanie średniowiecznej Nubii jest niezwykle trudne, badacz — chcąc dowiedzieć się czegoś więcej o średniowiecznym królestwie Makurii — sięgnął do źródeł ikonograficznych. Podstawowym bowiem źródłem wiedzy dla badaczy Nubii są dane archeologiczne i ikonograficzne.
W części archeologiczno-historycznej projektu dr Innemée wraz z dr Magdaleną Woźniak-Eusèbe z Centrum Archeologii Śródziemnomorskiej UW i dr hab. Dobrochną Zielińską z Wydziału Archeologii UW badali, w jaki sposób chrześcijaństwo, nowa wiara, która przyszła do Nubii z Konstantynopola w VI wieku, wpłynęła na formę oficjalnych strojów władców oraz przywódców religijnych. Podobnie jak dziś, szaty i dekoracyjne elementy stroju należały do niewerbalnego systemu komunikacji, w którym każdy element ma swoje znaczenie. Monumentalne wizerunki przedstawicieli dworu i kleru były ważnym elementem wystroju nubijskich kościołów i miały za zadanie oddziaływać na wiernych oraz ukazywać im związki pomiędzy królestwem a Kościołem, a także boskie źródło władzy. Badania strojów pokazały, jak bogatym źródłem wiedzy mogą być malowidła ścienne.
Aby uzmysłowić sobie materialny aspekt strojów, zrozumieć ich konstrukcję, objętość i ciężar, ważnym elementem projektu było odtworzenie pięciu kompletnych sylwetek ukazanych na malowidłach zdobiących niegdyś ściany katedry w Faras. Wybrano po dwa przykłady stroju królewskiego i dwóch matek królewskich (pozycja na dworze, będąca gwarantem dziedziczenia władzy, charakterystyczna dla kultury nubijskiej) oraz strój biskupa.
Stroje dworskie obrazują zmieniającą się w czasie kombinację widocznych inspiracji bizantyjskich, które przyszły do królestwa wraz z chrystianizacją, z elementami rodzimej kultury i nowej mody płynącej z muzułmańskiego wschodu. Strój kościelny, niezmienny przez wieki funkcjonowania chrześcijaństwa na tych terenach, wskazuje na silne związki Nubii z Kościołem konstantynopolitańskim.
Pracę badaczy archeologów z Uniwersytetu Warszawskiego wsparli projektanci z Uniwersytetu SWPS, rozszerzając analizę materiału archeologicznego o praktyczną wiedzę, opartą o znajomość ergonomii ruchu, konstrukcji strojów, tkanin oraz metod ich barwienia i zdobienia. Pierwszym zadaniem w tej badawczo-projektowej części procesu było odtworzenie historycznych barw szat królewskich i kapłańskich. Posłużyły do tego badania archeologiczne dr Magdaleny Woźniak z UW oraz unikalna ekspertyza dr hab. Katarzyny Schmidt-Przewoźnej z Wydziału
Projektowania Uniwersytetu SWPS z zakresu barwienia naturalnego. By osiągnąć prawdopodobne efekty, nie wystarczyła znajomość barwników, konieczna była również wiedza o tkaninach, które mogły być używane w średniowiecznej Nubii.
Z zaproponowanej przez dr hab. Schmidt-Przewoźną palety barw projektantki Dorothée Roqueplo (Wydział Projektowania USWPS) i Agnieszka Jacobson-Cielecka (Instytut Projektowania USWPS) wybrały te najbardziej zbliżone do oryginalnej kolorystyki, posiłkując się zbiorami Textile Research Centre w Lejdzie (Holandia) oraz malowidłami z Faras w Muzeum Narodowym w Warszawie. Najbardziej wymagającym zadaniem było przełożenie dwuwymiarowych, nie zawsze czytelnych malowideł na trójwymiarowe formy i zrozumienie układu warstw, które składały się na strój, także tych, które nie są widoczne na malowidłach, lecz znane jedynie z tradycji lub innych źródeł, w tym na podstawie naszej wiedzy o chrześcijańskim obrządku. Tu ścisła współpraca oraz wymiana wiedzy i doświadczenia pomiędzy specjalistami z różnych dziedzin była niezbędna i kluczowa.
Na barwione zgodnie z paletą kolorów tkaniny zostały naniesione drukowane przez szablony wzory, ręczne hafty oraz aplikacje. Stuły biskupie i mappy (chusteczki będące synonimem wysokiego statusu społecznego, zaczerpnięte z kultury bizantyjskiej) zostały ręcznie ozdobione haftami przez Alicję Kozłowską i Anastasię Bernatowicz, absolwentki School of Form Uniwersytetu SWPS, oraz Lenę Nowak. Całym zespołem pracującym nad konstrukcją strojów i dekoracją tkanin kierowała Dorothée Roqueplo, a akcesoria noszone przez postacie, oryginalnie wykonane ze złota, zostały odtworzone z mosiądzu, z użyciem naturalnych i syntetycznych kamieni jubilerskich. Pracy tej podjęli się Bartosz Wiking Głowacki i Kuba Łagunionok.
Projekty: „Kreacje władzy. Obraz rodziny królewskiej i kleru w chrześcijańskiej Nubii” oraz „Dress to impress” są przykładem udanej transdyscyplinarnej akademickiej współpracy, która pokazuje, że artefakty i zjawiska przeszłości mogą mieć swoje współczesne oblicze.
W czwartek, 17 października, w Musée du Louvre zaplanowano premierowy pokaz strojów zrekonstruowanych na podstawie malowideł z Faras z kolekcji Muzeum Narodowego w Warszawie i Sudańskiego Muzeum Narodowego w Chartumie. Odbędzie się on w ramach prowadzonego przez tę instytucję cyklicznego programu „Midis de l’archéologie!”
MK, źródło: USWPS