W dniach 17-19 czerwca br. w Warszawie odbyło się spotkanie międzynarodowego zespołu badaczy zaangażowanych w misję Europejskiej Agencji Kosmicznej (ESA) – ARIEL.
ARIEL (Atmospheric Remote‐sensing Infrared Exoplanet Large‐survey) to prestiżowy projekt ESA współrealizowany przez 50 instytutów z 17 krajów, w tym z Polski. Badacze z Centrum Badań Kosmicznych PAN odpowiadają za powstanie kluczowego systemu tej misji. Celem przedsięwzięcia jest wykonanie analizy składu chemicznego atmosfer aż tysiąca planet pozasłonecznych. Dzięki uzyskanym danym będzie można zapewne odpowiedzieć na wiele pytań dotyczących powstawania i ewolucji odległych światów. Planety obserwowane przez ARIEL zostaną jednocześnie zdiagnozowane pod kątem występowania warunków sprzyjających powstaniu życia.
Priorytetem misji ARIEL są planety wielkości Jowisza i Neptuna, krążące bardzo blisko swoich gwiazd macierzystych, a przez to bardzo gorące. Temperatura gazowych otoczek tych globów może sięgać 1000° C. W rozległych atmosferach gorących olbrzymów naukowcy łatwiej będą mogli dostrzec obecność związków chemicznych, które w przypadku planet chłodnych skupiłyby się zbyt blisko powierzchni globów i mogłyby pozostać niezauważone. Obserwowane będą także planety mniejsze, kilkukrotnie masywniejsze od Ziemi tzw. super-Ziemie. Badania planet pozasłonecznych to jeden z istotnych obecnie obszarów nauk astronomicznych. Pierwsza w historii planeta pozasłoneczna została odkryta w 1992 roku przez polskiego astronoma Aleksandra Wolszczana. Obecnie znamy około 4000 takich obiektów.
Na pokładzie ARIEL zainstalowany zostanie teleskop z eliptycznym zwierciadłem o wymiarach 110 cm na 70 cm. Skieruje on wiązkę promieniowania do spektrometru AIRS (ARIEL Infrared Spectrometer), głównego instrumentu pomiarowego misji, oraz do systemu FGS (Fine Guidance System), którego zadaniem jest precyzyjne nakierowane teleskopu na obserwowany obiekt. FGS będzie na tyle zaawansowaną konstrukcją, że niezależnie od wspierania głównego teleskopu, sam może być wykorzystywany jako astrometr lub fotometr – dodatkowy instrument naukowy na pokładzie ARIEL.
Opracowanie i budowę układu precyzyjnego celowania dla teleskopu ARIEL powierzono Centrum Badań Kosmicznych PAN. Naukowcy z Centrum będą odpowiedzialni za wykonanie części opto-mechanicznej i elektroniki sterującej FGS oraz za koordynacje i nadzór nad pracami instytucji współrealizujących ten instrument. Głównym współpracownikiem Polaków będzie Jet Propulsion Laboratory z USA, odpowiedzialne za dostarczenie detektorów dla FGS. CBK PAN zajmie się także integracją i testami całego przyrządu. Pierwszy raz tak ważną rolę w misji Europejskiej Agencji Kosmicznej powierzono polskim naukowcom.
ARIEL powstaje w ramach europejskiego programu „Cosmic Vision 2015-2025”, który dotychczas zaowocował trzema obserwatoriami: Solar Orbiter, Euclid i PLATO. Pierwsze z wymienionych, w którego konstrukcji naukowcy z CBK PAN także mieli udział, trafi w kosmos na początku przyszłego. Wystrzelenie ARIEL planowane jest na 2028 rok. Teleskop będzie prowadził obserwacje z odległości 1,5 mln km od Ziemi, przez minimum 4 lata. Przewidywany koszt całego przedsięwzięcia to niemal pół miliarda euro.
JK
(Źródło: PAP – Nauka w Polsce)