Polska zaczyna się dzielić na „biedną” północ i „zamożne” południe – wynika z raportu badaczy Instytutu Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN analizującego obszary wiejskie.
Monitoring Rozwoju Obszarów Wiejskich (MROW) to pierwszy w Polsce – i jak dotąd jedyny – projekt badawczy dotyczący obszarów wiejskich. Jest realizowany od 2010 roku. Najnowszy raport podsumowuje systematyczne, 10-letnie badania naukowe na temat rozwoju społeczno-gospodarczego obszarów wiejskich w Polsce. Wyłania się z niego nowy rodzaj podziału rozwoju Polski. Wpływają nań zmiany o charakterze społecznym, takie jak problematyka edukacyjna, aktywność społeczna oraz zamożność i spójność społeczności lokalnej. Przemiany w społecznych strukturach na polskiej wsi decydują o tym, jak się ona zmienia. Tymczasem struktury gospodarcze są inercyjne, nie nadążają za zmianą społeczną.
„Biedna” północ i „bogate” południe
Wyniki badań ukazują nową, wyraźną linię oddzielającą południowo-zachodnią część kraju od północno-wschodniej. Południe zyskuje korzystniejszą ocenę rozwoju w zakresie procesów społecznych, natomiast na północy oceny te są relatywnie niskie i bardzo niskie. Oś dzieląca obszary przebiega na linii Szczecin – Poznań – Łódź – Rzeszów. Ta obserwacja nie unieważnia historycznego podziału kraju na ogólnie lepiej rozwiniętą Polskę zachodnią oraz słabiej rozwiniętą Polskę wschodnią. On nadal się utrzymuje.
Podział na uboższą północ i coraz zamożniejsze południe uzupełnia ten obraz i pokazuje kierunek dalszych zmian. Co więcej, przemiany gospodarcze są tu bardziej pasywne niż przemiany społeczne. To z kolei wpływa na względnie niskie tempo dezagraryzacji oraz powolne zmiany w sektorze rolnym.
Wykluczenie komunikacyjne na obszarach wiejskich
Badanie ujawniło, że 26% sołectw w Polsce nie jest skomunikowanych z miejscowością gminną. Zapewne dlatego przez 10 lat liczba zarejestrowanych samochodów na 100 mieszkańców wzrosła o 30%. Większość samochodów (nawet 90%) jeżdżących po terenach wiejskich w Polsce ma 10 i więcej lat.
Przeciętny czas dojazdu do stolicy regionu wynosił w 2019 r. 70 minut. To o 10 minut mniej niż w latach 2015 i 2010. Czas dojazdu do stolicy województwa jest miarą dostępności przestrzennej obszarów wiejskich do miast. Im krótszy czas dojazdu, tym wyższa dostępność do rynku pracy, usług, administracji wojewódzkiej czy rozrywki.
Właściwie można powiedzieć, że na terenach wiejskich każda osoba w wieku produkcyjnym posiada samochód. Jednym z czynników wzmacniających ten stan była reforma szkolnictwa. Likwidacja gimnazjów spowodowała, że o ponad 10% zwiększyła się liczba dzieci dojeżdżających, czyli dowożonych do szkoły leżącej poza ternem gminy, w której mieszkają – komentuje wyniki badań jeden z ich autorów mgr Łukasz Komorowski.
Wyzwania na najbliższą dekadę
Badania dowodzą, że w najbliższym czasie kluczowe będzie wdrażanie polityki wrażliwej terytorialnie. Stanie się to możliwe poprzez interwencje polityk publicznych na obszarach wiejskich dotkniętych presją demograficzną. Ważne jest także zapewnienie samorządom lokalnym stabilności finansowej i wsparcie projektów infrastrukturalnych. Potrzeba też zapewnienie minimalnych standardów usług publicznych w zakresie funkcjonowania systemów opieki zdrowotnej, opieki społecznej i transportu publicznego.
Zaangażowanie ludzi mieszkających na obszarach wiejskich jest kluczowym czynnikiem poprawy warunków życia. Dlatego ważne jest upodmiotowienie lokalnych „aktorów” i ich szybsza adaptacja do zmieniających się okoliczności– konstatuje dr hab. Monika Stanny, współautorka badania.
Projekt MROW realizowany jest w ramach Forum Inicjatyw Rozwojowych Fundacji Europejski Fundusz Rozwoju Wsi Polskiej we współpracy z Instytutem Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN. Jego celem jest stała obserwacja zmian społeczno-gospodarczych dokonujących się na obszarach wiejskich w Polsce.
źródło: PAN