Co robić, by jak najdłużej cieszyć się dobrym zdrowiem? Receptę na dłuższe i lepsze życie przedstawił interdyscyplinarny zespół polskich badaczy z kilku ośrodków naukowych.
Starzenie jest podstawowym czynnikiem ryzyka rozwoju chorób. Wiek chronologiczny stanowi jednak jedynie bardzo przybliżoną miarę procesów starzenia – osoby, mające tyle samo lat mogą wykazywać znaczące różnice w indywidualnym tempie starzenia się. Dlatego uzasadnione jest duże zainteresowanie biologicznymi mechanizmami leżącymi u podstaw starzenia się człowieka. Ważne jest również poszukiwanie wiarygodnych biomarkerów, które umożliwiałyby obiektywny, kompleksowy pomiar procesów starzenia.
Badania przeprowadzone w ostatniej dekadzie wykazały, że starzenie się organizmu wykazuje silny związek z metylacją DNA. Oznacza to, że wzór metylacji DNA zmienia się wraz z wiekiem i w wielu regionach genomu obserwujemy tego korelację. Metylacja DNA to chemiczna modyfikacja DNA, która nie wiąże się ze zmianą sekwencji genomu i jest elementem epigenetycznej regulacji ekspresji genów. Co istotne, metylacja DNA może być w pewnym stopniu wrażliwa na wpływ czynników środowiskowych, w tym stylu życia, a pomiar wieku epigenetycznego stanowi bardzo dobrą miarę starzenia biologicznego. Zaproponowano wiele tzw. zegarów epigenetycznych, a więc algorytmów, które na podstawie wzoru metylacji DNA mierzą wiek biologiczny i ryzyko śmiertelności.
W ramach projektu EPIGENOM realizowanego ze środków Narodowego Centrum Badań i Rozwoju przez konsorcjum składające się z kilku polskich jednostek – Uniwersytetu Jagiellońskiego, Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego w Szczecinie, Centralnego Laboratorium Kryminalistycznego Policji w Warszawie i Uniwersytetu Łódzkiego – na łamach czasopisma GeroScience zaprezentowano pierwsze na tak dużą skalę badanie zegarów epigenetycznych w populacji polskiej. Przeprowadzono również kompleksową analizę wpływ wielu nawyków i stylu życia na tempo starzenia się Polaków.
Badania dostarczyły wyników potwierdzających negatywny wpływ palenia papierosów na procesy starzenia. Nałóg ten jest uznawany za podstawowy czynnik starzenia epigenetycznego, a badania wykazały, że palący są biologicznie średnio ok. 4 lata starsi niż osoby stroniące od papierosów. Potwierdzono także korzystny wpływ aktywności fizycznej na odmłodzenie i jednocześnie – po raz pierwszy na świecie – wykazano korzystne działanie jogi/technik relaksacyjnych/medytacji na starzenie epigenetyczne. Jak wskazują badania, tempo starzenia się można spowolnić ograniczając ilość spożywanego mięsa i zapewniając sobie odpowiednią liczbę godzin snu. Po raz pierwszy udowodniono również, że spożycie kawy działa korzystnie na starzenie epigenetyczne związane ze stanem zapalnym. Co istotne, starzenie epigenetyczne jest wypadkową działania stylu życia i genów, a przeprowadzone badania dostarczyły istotnych wyników wskazując, że wariant genu SOC2 może mieć wpływ na tempo naszego starzenia.
Przeprowadzone badania mogą znaleźć zastosowanie w diagnostyce do oceny ryzyka rozwoju chorób, w interwencjach klinicznych, aby właściwie ukierunkować leczenie pacjenta, do opracowywania programów zdrowotnych mających na celu poprawę jakości życia, a także w kryminalistyce poprzez uzupełnienie portretu genetycznego sprawcy przestępstwa o dodatkowe informacje związane ze stylem życia. Stanowią również zbiór wskazówek, praktycznych informacji na temat rodzajów zegarów epigenetycznych, ich właściwego zastosowania i interpretacji uzyskanych wyników, co ma kluczowe znaczenie dla przyszłego wdrożenia tego typu technologii do klinik czy laboratoriów diagnostycznych.
prof. Wojciech Branicki, źródło: UJ