Naukowcy z dwóch poznańskich uczelni: Uniwersytetu Przyrodniczego oraz Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza podsumowali długoletnie obserwacje hibernujących nietoperzy podkowca małego i nocka dużego prowadzone w pięciu zimowiskach na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej. Wyniki ich badań ukazały się w czasopiśmie „The European Zoological Journal”.
Nietoperze są szczególnie podatne na zmiany środowiskowe z powodu niskiego tempa reprodukcji, długowieczności i wysokiego tempa metabolizmu. Reagują na zmiany środowiskowe, od zmian w jakości siedlisk po zmiany klimatu, a także na bezpośrednią eksploatację. To powoduje, że są doskonałym wskaźnikiem antropogenicznych zmian w środowisku.
Celem badań poznańskich naukowców było określenie wieloletnich trendów populacyjnych podkowca małego i nocka dużego oraz prawdopodobnych przyczyn zmian liczebności zimujących tych dwóch gatunków nietoperzy. Wybrane do badania gatunki doskonale nadają się do monitorowania trendów populacyjnych, ponieważ są one łatwe do rozpoznania i stosunkowo łatwe do policzenia (nie chowają się w szczelinach). Obserwacje prowadzone były w pięciu ważnych zimowiskach znajdujących się na terenie Ojcowskiego Parku Narodowego lub jego otulinie: Jaskini Łokietka, Jaskini Ciemnej, Jaskini Nietoperzowej, Jaskini Racławickiej, Jaskini Wierzchowskiej Górnej. Obserwacje w tych zimowiskach należą do najdłużej prowadzonych na świecie.
Dane zostały zebrane przez regularne liczenia nietoperzy. Liczenia odbywały się w pierwszych dwóch tygodniach lutego w latach 1985–2020. W publikacji wykorzystano dostępne od 1951 r. dane literaturowe. Wykryta liczba nietoperzy w latach 1951–2020 była bardzo zmienna. Całkowita liczba podkowca małego w pięciu badanych jaskiniach wynosiła na początku lat pięćdziesiątych ponad 300 osobników. W latach osiemdziesiątych i na początku lat dziewięćdziesiątych nie przekraczała 40 osobników, a w ostatniej dekadzie (2011–2020) średnio 665 osobników (maks. 1050 osobników w 2020 r.). Najwięcej podkowców małych stwierdzono w Jaskini Ciemnej (maks. 531 os. w 2020 r., min. 5 os. w 1986 r.).
Nocek duży był mniej licznie występującym gatunkiem. W pięciu badanych jaskiniach w latach pięćdziesiątych zaobserwowano łącznie ponad 50 osobników. W latach osiemdziesiątych i wczesnych dziewięćdziesiątych zwykle rejestrowano mniej niż 40 osobników. W ostatniej dekadzie obserwacji było średnio 88 osobników (maks. 112 osobników w 2016 roku). Nocek duży najliczniej występował w Jaskini Nietoperzowej (maks. 55 os. w 2019 r., min. 6 os. w 1982 r.).
Badane jaskinie znajdują się pomiędzy aglomeracją krakowską a górnośląskim regionem przemysłowym, gdzie znajdują się setki obiektów przemysłowych (huty metalurgiczne, zakłady chemiczne i cementowe, elektrownie). Ponadto w pobliskim Jaworznie od 1947 roku w Zakładach Chemicznych Organika Azot produkowano preparat DTT, który był powszechnie stosowany do zwalczania szkodników w rolnictwie i leśnictwie w Polsce w latach 1946–1976. Środek ten w wielu publikacjach jest skazywany jako możliwa przyczyna spadku populacji nietoperzy – tłumaczą naukowcy.
Dodatkowo w ostatnich dziesięcioleciach XX wieku region, w którym prowadzono badania nietoperzy należał do miejsc najbardziej zanieczyszczonym w Polsce i jednocześnie należących do najbardziej zanieczyszczonych obszarów w Europie. W wyniku przemian ustrojowych i gospodarczych w Polsce pod koniec lat 80. produkcja przemysłowa, w tym metali ciężkich, znacznie spadła. Zmniejszenie narażenia na skażenie było prawdopodobnie najważniejszym czynnikiem długofalowych zmian w populacjach obu tych gatunków nietoperzy. Jednak inne czynniki, takie jak zmiany klimatyczne, niedobory żywności i choroby, mogły też odgrywać pewną rolę w zmianach w populacji.
Wyniki badań naukowców z UPP i UAM ukazały się w czasopiśmie „The European Zoological Journal”.
źródło: UPP