Naukowcy z Uniwersytetu Jagiellońskiego, Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu i Instytutu Psychologii PAN staną na czele zespołów badawczych, realizujących interdyscyplinarne projekty we współpracy z naukowcami z krajów Europejskiego Obszaru Gospodarczego. Budżet konkursu IdeaLab wyniósł blisko 17,5 mln zł.
W ramach zwycięskich projektów polscy naukowcy we współpracy z partnerami z Norwegii będą realizować badania nad zagrożeniami, przed jakimi stoi współcześnie europejskie społeczeństwo.
Ponad 6,3 mln zł otrzyma dr Grzegorz Pochwatko z Instytutu Psychologii PAN, który wraz z partnerami z wspólnie z Norwegian Institute for Air Research z Kjeller, Polsko-Japońską Akademią Technik Komputerowych i Uniwersytetem Warszawskim będzie prowadzić badania w celu zrozumienia, w jaki sposób wielozmysłowe doświadczenie wirtualne wpływa na rzeczywiste zachowania prośrodowiskowe.
– VAPE to transdyscyplinarny projekt, w którym łączymy wielozmysłowe doświadczenie w VR, pomiar jakości powietrza w czasie rzeczywistym, analizę czynników ekonomicznych i psychologicznych oraz rolę zaangażowania obywatelskiego. Zamierzamy zbudować sieć niedrogich czujników jakości powietrza w wybranych miejscowościach w Polsce i Norwegii. Zebrane dane wykorzystamy do stworzenia wielozmysłowego doświadczenia wirtualnego. Sprawdzimy, jak owo doświadczenie w środowisku wirtualnym wpłynie na postawy i gotowość do zachowań proekologicznych wśród mieszkańców wybranych miast. Zaangażujemy lokalną społeczność i artystów w tworzenie doświadczeń. W eksperymentach laboratoryjnych sprawdzimy, jak wielozmysłowe doświadczenie zanieczyszczenia wpływa na aktywność mózgu i reakcje fizjologiczne, aby jeszcze bardziej zwiększyć skuteczność naszych działań w terenie. Wykorzystamy również ekonomiczną teorię podejmowania decyzji i eksperymentalną ekonomię, aby ocenić, które osoby i w jakich okolicznościach zmieniają swoje zachowanie oraz w jaki sposób można tę zmianę spopularyzować – tłumaczy dr Pochwatko.
Blisko 5,7 mln zł dostanie dr Jan Piasecki z Uniwersytetu Jagiellońskiego, którego zespół wspólnie z Instytutem Farmakologii PAN im. Jerzego Maja, Uniwersytetem w Oslo i Politechniką Poznańską, zbada mechanizmy i procesy podnoszące odporność na fałszywe informacje w cyberprzestrzeni.
– Główne pytanie, jakie sobie postawiliśmy, brzmi: co sprawia, że jednostki i społeczności są odporne na fałszywe informacje. Tę szczególną odporność na fake news nazywamy „cyberodpornością”. Spróbujemy połączyć kilka różnych perspektyw badawczych: epidemiologię i psychologię, a także filozofię i informatykę. Chcemy stworzyć instrument, który pozwoli nam w wiarygodny sposób oszacować indywidualną i społeczną odporność na fałszywą informację w sieci. Zamierzamy się również dowiedzieć, w jaki sposób cyberodporność wpływa na zachowanie w sieci i w jaki sposób można ją zwiększyć. Ponadto w naszym projekcie skupiamy się na etycznych problemach związanych z cyberodpornością. Po pierwsze nie wszyscy zawsze zgadzają się, czym jest fałszywa informacja, szczególnie wtedy, gdy dyskutujemy o wartościach etycznych i sprawach politycznych, po drugie nie jest jasne, jak dalece możemy wpływać na autonomię jednostek, chcąc ograniczyć rozprzestrzenianie się fake newsów – opisuje dr Piasecki z Zakładu Filozofii i Bioetyki UJ.
Prawie 5,5 mln zł trafi do dr Zofii Boni z Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, która pokieruje badaniami nad transdyscyplinarną metodologią w badaniach zmian klimatycznych. Partnerami w projekcie będą naukowcy z Uniwersytetu Warszawskiego, Center for International Climate Change z Oslo oraz Norwegian Institute for Air Research z Kjeller.
– Nasz projekt łączy abstrakcyjne, globalne i pozornie oderwane od powszedniego życia zjawiska naturalne i fizyczne z lokalną wiedzą i ucieleśnionymi doświadczeniami ludzi. Celem jest zbadanie, w jaki sposób ludzie doświadczają zmian klimatycznych na co dzień oraz analiza zmian klimatycznych jako zjawiska naturalnego i społecznego. Skupimy się na przegrzewaniu miast. Łącząc nauki ścisłe, społeczne oraz humanistyczne pokażemy, w jaki sposób środowiskowe i biologiczne aspekty przegrzewania miast łączą się z doświadczeniami społecznymi ludzi. Szczegółowym celem projektu jest zidentyfikowanie biospołecznych mechanizmów adaptacyjnych i przystosowawczych do sytuacji miejskiego przegrzewania – wyjaśnia dr Boni z Zakładu Antropologii Społecznej UAM.
Konkurs IdeaLab został przeprowadzony w oparciu o formułę „sandpit” opracowaną przez Radę Nauk Ścisłych i Technicznych Wielkiej Brytanii i stosowaną przez Norweską Radę Badań pod nazwą Idélab. Tematem konkursu IdeaLab organizowanego przez Narodowe Centrum Nauki jest „Managing Threats”. Dotyczy on wyzwań wynikających ze złożonych procesów, jakie zachodzą w naszych czasach, takich jak globalizacja, zmiany technologiczne, zmiany klimatu i środowiska naturalnego, przemiany demograficzne, znaczące fale migracji, brak stabilności geopolitycznej i wiele innych rodzących niepewność (pociągającą za sobą zagrożenia, a w niektórych przypadkach szanse), którym musi stawić czoło społeczeństwo europejskie.
– IdeaLab jest pierwszym konkursem przeprowadzonym przez NCN w formule „sandpit”, której ważnym elementem są warsztaty, w ramach których naukowcy z różnych krajów pracują nad pomysłami, poddawanymi później ocenie merytorycznej. Rzeczywiście zaproponowana podczas warsztatów metodologia sprzyjała powstaniu interesujących koncepcji projektów badawczych dotyczących wyzwań, przed jakimi stoi współczesny świat – mówi prof. Małgorzata Kossowska, przewodnicząca Rady NCN.
Konkurs składał się z trzech etapów. Na pierwszym z nich naukowcy z Polski, Islandii, Liechtensteinu i Norwegii wnioskowali do NCN o udział w warsztatach IdeaLab. Do NCN napłynęło łącznie 205 zgłoszeń, spośród których 201 zostało skierowanych do oceny merytorycznej. Wnioski były oceniane przez międzynarodowy zespół składający się z ekspertów reprezentujących różne dyscypliny naukowe oraz mających doświadczenie w procesie oceny i realizacji projektów w ramach konkursów typu „sandpit”. Do udziału w warsztatach zaproszono 34 kandydatów. Na drugim etapie odbyły się warsztaty, w trakcie których uczestnicy utworzyli zespoły badawcze. Pracowały one nad koncepcjami projektów wpisujących się w tematykę konkursu. Pod koniec warsztatów osiem zespołów złożyło swoje koncepcje badawcze. Wypracowane koncepcje podlegały ocenie indywidualnej i zespołowej ekspertów. Efektem procesu oceny była lista rankingowa. Na trzecim etapie cztery zespoły badawcze złożyły w systemie ZSUN/OSF pełne wnioski o finansowanie. Zespół ekspertów dokonał oceny zgodności tych wniosków z koncepcjami złożonymi w trakcie warsztatów oraz rekomendacjami zespołu ekspertów przedstawionymi na drugim etapie. Następnie lista projektów rekomendowanych do finansowania została zatwierdzona przez Komitet Programu „Badania Podstawowe”.
Zespoły badawcze otrzymają łącznie 17 498 734 zł. Kierownikami projektu mogą być naukowcy afiliowani w polskich jednostkach naukowo-badawczych, posiadający co najmniej stopień naukowy doktora. NCN jest operatorem programu IdeaLab, realizowanego we współpracy z Norweską Radą Badań (The Research Council of Norway, RCN). Celem programu jest wzmacnianie współpracy badawczej pomiędzy Polską a Norwegią, Islandią i Liechtensteinem oraz rozwój wiedzy opartej na badaniach.
MK, źródło: NCN