Wsparcie instytucjonalne odgrywa wiodącą rolę w pracy zawodowej doktorantów i może być czynnikiem chroniącym ich przed wypaleniem zawodowym – wynika z badań przeprowadzonych w ramach projektu „Phd Mental Health” realizowanego przez Krajową Reprezentację Doktorantów.
Projekt zainicjowano w ubiegłym roku. Jego celem było przeprowadzenie oceny zdrowia psychicznego doktorantów, pod kątem poczucia samotności, odczuwania wsparcia społecznego, oceny poczucia wypalenia zawodowego, doświadczania stresu, lęku czy też skłonności w kierunku stanów depresyjnych, uwzględniając przy tym również sytuację w okresie pandemii.
Już przed laty w zagranicznych badaniach udowodniono, że zły stan psychiczny i wypalenie zawodowe negatywnie wpływają na pracę akademicką. Wśród czynników zwiększających ryzyko występowania tych zjawisk wymienia się m.in. brak zaangażowania ze strony promotora, niepodejmowanie działań rozwojowych ze strony instytucji, izolację społeczną oraz niewystarczające wsparcie finansowe – wskazuje Patrycja Uram, doktorantka w Instytucie Psychologii PAN i project manager „Phd Mental Health”.
Wraz z Beatą Urbańską (też z IP PAN) i Joanną Beck z Instytutu Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego PAN postanowiła sprawdzić, które zmienne są istotnymi czynnikami sprzyjającymi wypaleniu zawodowemu wśród polskich doktorantów. Kwestionariusze wypełniło ponad 2 tys. osób, z czego więcej niż połowę stanowiły kobiety. Zdecydowana większość odpowiedzi pochodziła od doktorantów polskojęzycznych (91,2%), ale w badaniu wzięli udział też obcokrajowcy (8,8%). Doktorantki przeprowadziły analizę regresji liniowej, gdzie zmienną zależną były dwa wymiary wypalenia zawodowego, a predyktorami (zmiennymi niezależnymi) – elementy dotyczące wsparcia instytucjonalnego oraz wsparcia społecznego.
W przypadku czynników mających związek z wypaleniem zawodowym istotne okazały się: relacja z promotorem lub promotorami, relacja z członkami zespołu badawczego, ogólne wsparcie ze strony jednostki naukowej, w której realizowany jest doktorat, oraz mierzone narzędziem badawczym wsparcie rodzinne. Z kolei jeśli chodzi o zdystansowanie się wobec pracy za kluczowe można uznać jedynie elementy wsparcia instytucjonalnego. Pomoc ze strony rodziny bądź przyjaciół nie miały aż takiego znaczenia.
Okazuje się, że wypalenie zawodowe w obu jego aspektach może zmniejszać pozytywna relacja z promotorem, pozytywna relacja z członkami zespołu oraz wsparcie ze strony jednostki, w której realizowany jest doktorat. Potwierdziłyśmy tym samym na gruncie polskim wyniki z wcześniejszych badań prowadzonych w innych krajach – mówi Patrycja Uram.
We wcześniejszych analizach badaczki wykazały, że niezależnie od płci poziom zdystansowania wobec pracy jest podobny, natomiast u mężczyzn występuje wyższy poziom wyczerpania. Warto dodać, że zarówno poziom pierwszego, jak i drugiego aspektu wypalenia rośnie wraz z długością trwania studiów. Oba są skorelowane z nasilającymi się objawami stresu, lęku i depresji. Badania dowiodły, że wysoki poziom wyczerpania jest silnie związany ze stresem i depresją.
Jak pokazują wyniki, wsparcie instytucjonalne odgrywa wiodącą rolę w funkcjonowaniu doktorantów w ich pracy i może być czynnikiem ochronnym przed wypaleniem zawodowym. Ta wiedza daje nam duże pole do poprawy poziomu satysfakcji z pracy młodych naukowców – zwracają uwagę doktorantki.
Sugerują, że właśnie dlatego powinno się zadbać szczególnie o poprawę takich kwestii, jak szkolenia, zapewnienie finansowania stypendium czy badań naukowych. Podkreślają też znaczenie dobrej atmosfery w pracy.
Należy odejść od etosu silnego współzawodnictwa w zespole, a więc tzw. wyścigu szczurów, stawiając na współpracę poszczególnych członków zespołów. Ważne jest, aby także naukowcy pełniący funkcję promotorów mieli świadomość, jakie znaczenie ma wsparcie udzielane przez nich doktorantom. W związku z tym powinni mieć możliwość przygotowania się do tej roli, np. poprzez szkolenia i platformę wsparcia – podpowiadają autorki badań.
To druga część wyników projektu „Phd Mental Health”. Z pierwszej, która ukazała się przed rokiem, wynikało, że aż 2/3 doktorantów doświadcza objawów lęku, jeszcze więcej zmaga się ze stresem, wysoki jest też odsetek tych, u których występuje nasilenie wypalenia zawodowego. Szczegółowy raport z badań zostanie zaprezentowany na Kongresie Samorządów Szkół Doktorskich, który odbędzie się w formule online na początku stycznia.
Mariusz Karwowski