Rada Główna Instytutów Badawczych obchodzi w tym roku swoje 30-lecie. Jubileuszowe uroczystości odbyły się 12 września w Auli Politechniki Warszawskiej.
Rada Główna Instytutów Badawczych, której od tego roku przewodniczy prof. Henryk Skarzyński, to organizacja, która reprezentuje obecnie 91 instytutów badawczych w Polsce prowadzących badania naukowe na rzecz gospodarki, infrastruktury, środowiska, rolnictwa, medycyny oraz szeroko rozumianego bezpieczeństwa i nauk humanistycznych. Przedstawia organom administracji państwowej swoje opinie i postulaty, mające na celu rozwiązywanie problemów wspólnych dla środowiska instytutów, jak również̇ dla rozwoju nauki, poprawy innowacyjności i efektywności gospodarki, rozwoju kadr badawczych, a w szczególności młodych naukowców czy badań i wdrożeń innowacyjnych technologii.
Obejmując funkcję Przewodniczącego Rady Głównej Instytutów Badawczych powiedziałem, że jestem zaszczycony, że mogę reprezentować środowisko badawcze zgromadzone w tak licznej grupie jednostek naukowych i działać na jego rzecz, a tym samym mieć wpływ na promocję polskiej nauki i wdrożeń w świecie. Przede mną Radą Główną kierowali znakomici naukowcy, badacze, osoby, które dokonały wielu wdrożeń w różnych obszarach gospodarki – mówi prof. Skarżyński.
Jednym z inicjatorów utworzenia reprezentacji ówczesnych jednostek badawczo-rozwojowych był prof. Paweł Szewczyk, który został wybrany pierwszym przewodniczącym Rady Głównej Jednostek Badawczo-Rozwojowych i kierował nią w latach 1992–1995. To był trudny okres transformacji gospodarki, w którym polskie przedsiębiorstwa prywatyzowano, ale niekiedy bez potrzeby utrzymania ich polskiego zaplecza badawczego. W tym czasie prof. Szewczyk mocno akcentował potrzebę utrzymania i wzmocnienia potencjału polskich jednostek badawczo-rozwojowych.
Jego następcą był prof. Jerzy Wasilewski, który kierował Radą w latach 1995–1998. Główną uwagę zwracał na to, że potencjał jednostek badawczo-rozwojowych nie był wówczas odpowiednio wykorzystywany i wnioskował o wyraźne określenie roli tych jednostek w założeniach polityki naukowej i proinnowacyjnej Polski. Inicjował także działania mające na celu współpracę jednostek badawczo-rozwojowych z innymi jednostkami naukowymi, np. uczelniami.
Po nim prof. Zbigniew Śmieszek (1998–2007) podejmował działania, które miały na celu umocnienie jednostek badawczo-rozwojowych jako pionu nauki ukierunkowanego na badania stosowane, tworzenie i wdrażanie nowych polskich technologii oraz rozwój innowacyjności jako podstawy gospodarki opartej na wiedzy w warunkach silnej konkurencji międzynarodowej. Służyło temu wiele inicjatyw Rady bardzo ważnych w okresie poprzedzającym wejście Polski do Unii Europejskiej i w początkowym okresie uczestnictwa naszego kraju w Unii.
Kolejnym przewodniczącym, przez 5 kadencji (2007–2022), był prof. dr hab. inż. Leszek Rafalski. Za jego kierownictwa jednostki badawczo-rozwojowe stały się instytutami badawczymi. We współpracy z Radą powstał wówczas projekt nowoczesnej ustawy o instytutach badawczych przyjęty przez Sejm w 2010 roku. Rada uczestniczyła także aktywnie w pracach nad projektem Sieci Badawczej Łukasiewicz, przyjętym przez Sejm w 2019 roku oraz prezentowała aktywność instytutów badawczych w działalności na rzecz bezpieczeństwa Państwa.
W ciągu 30 ostatnich lat pozycja poszczególnych instytutów ewoluowała, stając się odzwierciedleniem otaczającej rzeczywistości i bardzo dużych zmian, jakie zachodziły w Polsce. Można stwierdzić, w wielu przypadkach były to rewolucyjne zmiany w praktycznie wszystkich obszarach życia społecznego, które miały ogromny wpływ na funkcjonowanie całej nauki w tym tej, rozwijanej w instytutach badawczych.
Zmieniające się uwarunkowania zewnętrzne nie omijały instytutów badawczych. Uregulowania prawne nie zawsze gwarantowały stabilne, kadencyjne, a tym samym przewidywane dla kadry instytutu i otoczenia, kierowanie poszczególnymi jednostkami. Ostatnia istotna reforma w nauce pozwoliła na wyłonienie nowej struktury zarządzania i kierowania większymi zespołami badawczymi, które mają szansę na konkurowanie o środki finansowe na arenie międzynarodowej i krajowej. Kilka lat funkcjonowania Sieci Badawczej Łukasiewicz nie pozwala na wyciągnięcie daleko idących wniosków. Zgromadzonym tam zespołom badawczym i pojedynczym liderom oraz kierownictwu należy życzliwe kibicować, by zamiary i cele, które były u podstaw powołania sieci przyniosły spodziewane efekty, dały jasny, pozytywny przekaz takiej udanej fuzji dla innych. Zdajemy sobie sprawę, że często nie do końca zrozumiała konkurencja na arenie krajowej wytrąca napęd, który powinien być skoncentrowany do działań zewnętrznych i konkurowania o granty naukowe na arenie międzynarodowej. Należy odnotować, że pewne pozytywne zmiany w prawie, formalnie dają możliwość zacieśnienia współpracy międzyinstytutowej i międzyośrodkowej pozwalającej na uzyskanie lepszych efektów. To może i powinno być jedną z podstaw dobrego, efektywnego wykorzystywania środków oferowanych na badania i rozwój nauki przez NCN, NCiBR, ABM oraz instytucje unijne – przyznaje prof. Henryk Skarżyński.
Instytuty badawcze reprezentowane przez Radę Główną nie działają w izolacji. Przez dziesięciolecia i obecnie stanowią bazę dla działalności dydaktycznej wielu uniwersytetów i szkół wyższych. Takim mocnym przykładem są chociażby instytutu medyczne, bez których w Warszawie, ale nie tylko, byłoby trudno wyobrazić sobie prowadzoną na wysokim poziome dydaktykę i praktyki przed dyplomowe w różnych specjalnościach lekarskich i zawodach medycznych. Ta współpraca przynosiła i przynosi wymierne korzyści dla każdej ze stron. Pozwala lepiej wykorzystywać zaplecze aparaturowe, potencjał badawczy i wdrożeniowy. Przede wszystkim lepiej poznają się sami naukowcy, których zespoły stają się bardziej kreatywne w rozwoju młodych kadr medycznych.
Minione trzy dekady to nie jeden, a raczej kilka okresów, które można wydzielić na zasadzie – od reformy do reformy. Przy obecnych nakładach finansowych trudno oczekiwać spektakularnych sukcesów, tymczasem…
Potwierdzeniem, że potrafimy dużo niech będzie Instytut kierowany przeze mnie, w którym od prawie 20 lat wykonywanych jest najwięcej na świecie operacji poprawiających słuch i dokonało się wiele przełomów w światowej nauce i medycynie. Takich zespołów instytutowych jest więcej. Przez ostatnie cztery lata niezwykle aktywnie włączyły się one, wraz z całą Radą, w organizację kolejnych edycji Kongresu „Zdrowie Polaków”, kreując postawy prozdrowotne wśród Polaków i promując w kraju i na świecie najnowsze wdrożenia naukowe. Bez postępów w nauce i bez wdrożeń naukowych nie będzie dynamicznego rozwoju żadnego społeczeństwa. Dlatego jednym z priorytetów działalności Rady Głównej na najbliższe lata będzie koncentracja na maksymalnym wykorzystaniu potencjału, który posiadają instytuty badawcze, a także na owocnej współpracy z organami rządzącymi, samorządami, uniwersytetami i szkołami wyższymi, towarzystwami naukowymi i organizacjami pozarządowymi, by jak najlepiej realizować politykę naukową i innowacyjną Polski – zapowiada przewodniczący RGIB.
MK, źródło: RGIB