Narodowe Centrum Badań Jądrowych podpisało umowę ramową o współpracy ze spółką European XFEL GmbH będącą właścicielem ulokowanego w Hamburgu europejskiego lasera na swobodnych elektronach. Umowa ustala warunki i ramy prawne udziału NCBJ w eksploatacji i badaniach prowadzonych z wykorzystaniem tego najpotężniejszego na świecie urządzenia do badania materii, układów chemicznych i biologicznych przy pomocy ultrakrótkich impulsów rentgenowskich.
Laser na swobodnych elektronach European XFEL rozpoczął fazę badawczą 1 września tego roku. NCBJ był współwykonawcą tego urządzenia, w którym elektrony – rozpędzane najpierw w ponad półtorakilometrowym akceleratorze – w drugiej fazie swej drogi przechodzą przez odpowiednio ukształtowane pole magnetyczne i emitują ultrakrótkie impulsy promieni X. NCBJ jest współudziałowcem spółki będącej właścicielem lasera. Obecnie władze instytutu starają się o środki na sfinansowanie udziału także w fazie eksploatacji urządzenia, co docelowo przyniosłoby nie tylko korzyści naukowe, ale także przychody ze świadczonych usług.
Podpisany 24 listopada aneks do umowy przewiduje, że jednym z pól współpracy będzie udział Centrum Informatycznego Świerk (CIŚ) w gromadzeniu i przetwarzaniu danych pochodzących z eksperymentów przeprowadzanych w Hamburgu. CIŚ byłby jednym z dwóch, obok centrum obliczeniowego instytutu DESY, ośrodkiem obsługującym informatycznie międzynarodowe zespoły naukowców prowadzących badania z wykorzystaniem XFEL-a.
Obecnie do Świerka spływa i jest przetwarzana część danych z eksperymentu LHCb prowadzonego w CERN-ie w Genewie. Danych z Hamburga mogłoby być więcej, a dodatkowo spływałyby one w znacznie większych pakietach wymagających łączy o wielkiej przepustowości. Dlatego jednym z najważniejszych zadań na drodze do realizacji umowy będzie weryfikacja i rozbudowa łączy Świerka z polską siecią internetu optycznego PIONIER. Naukowcy chcą, by do końca 2018 r. przepustowość łącza została podniesiona do 100 Gbps. W kolejnych latach łącze ma być w specjalny sposób skonfigurowane. Infrastruktura w Świerku ma być dostosowana do przyjmowania danych z Niemiec w 2020 r.
Informatycy CIŚ mają także uczestniczyć w budowie oprogramowania i systemów obsługi naukowców gromadzących i przetwarzających dane z Hamburga. CIŚ ma służyć fizykom, chemikom i biologom z całego świata. Ulokowanie ośrodka obliczeniowego w Polsce z ułatwi także pracę naszym grupom badawczym, które zechcą prowadzić eksperymenty z wykorzystaniem XFELa.
JK
(Źródło: NCBJ)