Mediatyzacja, datafikacja, czy algorytmizacja to specjalistyczne i dość hermetyczne terminy, które mogą wydawać się niezrozumiałe dla niespecjalistów. Warto jednak sprawdzić, jakie zjawiska się za nimi kryją, ponieważ towarzyszą one naszemu codziennemu życiu.
Takie zadanie postawili przed sobą uczestnicy międzynarodowej konferencji pt. „Mediatization of public and private spheres. International comparative perspective”, która odbyła się w połowie czerwca. Wydarzenie zorganizowały: Instytut Nauk o Komunikacji Społecznej i Mediach Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, Instytut Studiów Międzynarodowych Uniwersytetu Wrocławskiego oraz Polskie Towarzystwo Komunikacji Społecznej.
W konferencji, którą przeprowadzono w formule online, wzięli udział naukowcy ze Szwecji, Danii, Niemiec, Czech i Federacji Rosyjskiej oraz z kilku ośrodków akademickich w Polsce. Wykład inicjujący wygłosił profesor Göran Bolin (Universityof Södertörn, Executive Board Member of ECREA). Zaprezentował on problem datafikacji jako jeden z kluczowych w kontekście mediatyzacji życia społecznego, ale także kapitalizmu nadzoru (surveillance capitalism). Datafikacja, jako specyficzne „oblicze” mediatyzacji, oznacza według G. Bolina możliwość obserwowania i utrwalania wszelkich ludzkich aktywności za pomocą śladów cyfrowych i wielkich zestawów danych (big data), a w rezultacie również możliwość szczególnie skutecznego wpływania na te aktywności. Datafikacja, rozumiana jako proces organizacyjny i technologiczny, prowadzi do określonych skutków ekonomicznych, w ramach których dane stają się nową walutą i zasobem („data is the newoil”). Konsekwencją komodytyzacji, czy inaczej utowarowienia big data są także zmiany w zakresie dystrybucji władzy na świecie.
W ramach panelu keynote speakerów można się było dowiedzieć, jakie są skutki mediatyzacji dla sfery akademii. Zdaniem prof. Ilya Kiriya (School of Media, Faculty of Communication, Media and Design, HSE University, Federacja Rosyjska), mediatyzacja tej sfery odbywa się w wielu wymiarach. Między innymi obejmuje ona zmiany sposobu zarządzania wynikami badań i publikacjami, gdzie bibliometria stała się głównym narzędziem oceny naukowej wartości wyników pracy naukowej, co z kolei skutkuje transformacją uniwersytetów w korporacje komercyjne. Dr Johanna E. Möller (Technische Universität Dresden) poruszyła w swym wystąpieniu między innymi kwestię dążenia do kontroli przepływu danych oraz renegocjacji granic między tym, co prywatne i publiczne w kontekście politycznym. Prezentacja przygotowana przez dr. hab. Damiana Guzka, prof. UŚ (Uniwersytet Śląski) nakreśliła aktualny obraz trendów teoretycznych i perspektyw badań empirycznych dotyczących mediatyzacji.
Kolejne panele i prezentacje były poświęcone m.in. takim zagadnieniom, jak: mediatyzacja życia emocjonalnego (dr hab. Katarzyna Kopecka-Piech, UMCS), mediatyzacja informacji medialnych dotyczących spraw międzynarodowych (dr Bartłomiej Łódzki, Uniwersytet Wrocławski), mediatyzacja prywatności w kontekście aktywności politycznej (w tym wyborczej; dr hab. Olgierd Annusewicz, Uniwersytet Warszawski). Przedstawiono także zagadnienia mediatyzacji nauki w Związku Radzieckim, mediatyzacji rynku wydawniczego, mediatyzacji religii, sportu amatorskiego i rodzicielstwa.
Dyskusje podczas konferencji były skupione głównie na intensyfikacji procesu mediatyzacji w ostatnich latach, co jest stymulowane przez zmiany technologiczne, ale także wymuszone przez pandemię Covid-19. Ustalono, że mamy do czynienia z „gwałtowną mediatyzacją”, polegającą na konieczności szybkiego zastąpienia kontaktów bezpośrednich kontaktami zapośredniczonymi medialnie oraz na zastosowaniu technologii w naszych codziennych aktywnościach. Dotyczy to zwłaszcza nauki i edukacji (o czym każdy z nas miał okazję się przekonać), ale także takich dziedzin, jak zdrowie, handel, finanse czy komunikacja z osobami bliskimi (wielu z nas podczas świąt mogło spotkać się z rodziną tylko w formie połączenia audio-video).
Pojawia się jednak pytanie o trwałość i skutki takiej wymuszonej warunkami epidemicznymi mediatyzacji życia prywatnego i publicznego. Pytanie to będzie zapewne towarzyszyć rozważaniom naukowym i badaniom empirycznym, które powstaną w efekcie dyskusji i prezentacji podczas konferencji, a których efekty zostaną opublikowane w czasopiśmie Mediatyzation Studies (Wydawnictwo UMCS). Czasopismo koncentruje się na teorii i procesach mediatyzacji i jest dość młodym przedsięwzięciem naukowym. Funkcjonuje od 2017 roku, a od 2020 roku jest indeksowane w międzynarodowej bazie ERIH+ (20 punktów MEiN). Przygotowując kolejne numery, dążymy do tego, aby skupiać się na problematyce mediatyzacji w różnych jej wymiarach, ale także, aby nie tracić z pola widzenia koncepcji i zjawisk, które dają szeroką perspektywę postrzegania procesu mediatyzacji w ramach nauk o komunikowaniu oraz studiów dotyczących mediów. Kolejny numer czasopisma planowany jest na jesień 2021 roku, zaś następna (trzecia) edycja międzynarodowej konferencji poświęconej mediatyzacji jest przewidywana na czerwiec 2022 roku w formie hybrydowej (zarówno bezpośrednio, jak i online). Konferencja finansowana jest z programu „Doskonała Nauka” i jest częścią projektu, który obejmuje także m.in. stworzenie grupy badawczej, która będzie zajmować się obserwacją i analizą zjawisk i procesów mediatyzacji.
dr hab. Ewa Nowak-Teter, prof. UMCS
Instytut Nauk o Komunikacji Społecznej i Mediach
Wydział Politologii i Dziennikarstwa
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie