W czwartek 19 września w Instytucie Slawistyki PAN odbędzie się debata naukowa „O mediach w czasie wojny: Obywatelska Ukraina. Obrazy i narracje”, która zwieńczy projekt badawczy realizowany w ramach grantu DLA UKRAINY.
Dr Ewa Wróblewska-Trochimiuk z Instytutu Slawistyki Polskiej Akademii Nauk oraz dr Yana Hladyr z Krzyworoskiego Uniwersytetu Narodowego w Krzywym Rogu to laureatki konkursu na najlepsze wspólne projekty badawcze w ramach programu DLA UKRAINY. Fundacja na rzecz Nauki Polskiej finansuje w nim przedsięwzięcia, które mają stanowić cenny wkład w rozwój wiedzy o aktualnych wyzwaniach stojących przed Polską i Ukrainą i odpowiedzą na ważne z perspektywy obecnych realiów pytania.
Badaczki analizowały, w jaki sposób społeczeństwo ukraińskie prezentuje się w mediach społecznościowych, dających możliwość komunikowania się za pomocą obrazów. Chodzi przede wszystkim o Instagram, X (dawny Twitter), YouTube i Telegram. Obie uważnie śledziły konta prowadzone w tych mediach przez cztery ukraińskie instytucje publiczne – po to, żeby opracować katalog wartości projektowanego obrazu społeczeństwa ukraińskiego oraz ocenić jego zbieżność z wartościami i kulturą społeczeństw zachodnioeuropejskich.
Nasza hipoteza badawcza zakładała, że społeczeństwo ukraińskie prezentuje się jako demokratyczne, obywatelskie i przede wszystkim – inne niż rosyjskie. Chce się pokazać środowisku międzynarodowemu jako bliskie wartościom i kulturze społeczeństw zachodnich. Afirmowane są takie wartości, jak: szacunek dla starszych, szacunek dla zwierząt, troska o słabszych, kultura czasu wolnego i spędzania go z najbliższymi, poczucie sprawczości jednostki w obrębie społeczności, troska o dziedzictwo oraz o to, co jest wspólne. Ten nowoczesny obraz jest w wyraźnej opozycji do zespołu cech przypisywanych mentalności tzw. homo sovieticus. W myśleniu sowieckim i postsowieckim indywidualny człowiek nie ma na nic wpływu, o wszystkim decyduje aparat partyjny lub bezosobowy system, a to co jest wspólne, jest niczyje i nie trzeba o to dbać – tłumaczy dr Ewa Wróblewska-Trochimiuk.
Dr Yana Hladyr dopowiada, że materiały publikowane na obserwowanych kontach pokazują świadome, celowe niszczenie przez Rosję różnych obiektów cywilnych w Ukrainie – domów mieszkalnych, szpitali, szkół, ogrodów zoologicznych, a także zabytków kultury, teatrów, kościołów czy cerkwi, w tym również cerkwi patriarchatu moskiewskiego.
W przeciwieństwie do niszczycielskiej Rosji, mieszkańcy Ukrainy są pokazywani jako podmiot twórczy, który wszędzie tam, gdzie jest to możliwe, stara się odbudowywać zniszczone obiekty – zwraca uwagę badaczka z Krzyworoskiego Uniwersytetu Narodowego specjalizująca się w teorii literatury, literaturze oraz języku ukraińskim, a także glottodydaktyce.
Konta w mediach społecznościowych, które obie śledzą, prowadzone są przez cztery ukraińskie instytucje – wszystkie blisko związane ze środowiskiem politycznym prezydenta Wołodymyra Zełenskiego. Badaczki koncentrowały się na publikowanych tam materiałach komunikacji wizualnej: krótkich filmach, zdjęciach, niekiedy rysunkach. Trzy z czterech obserwowanych instytucji prowadzą swoje konta w języku angielskim, co oznacza, że głównymi, projektowanymi odbiorcami tej komunikacji jest środowisko międzynarodowe. Instytucje te to: Ministerstwo Obrony Ukrainy, United24, czyli oficjalna platforma fundraisingowa, której celem jest pozyskiwanie funduszy dla Ukrainy, oraz kampania brave.ua – ukierunkowana na budowanie marki Ukrainy i bardzo dokładnie wyjaśniająca, czym jest ukraińska śmiałość i odwaga.
Czwartą instytucją jest Centrum Przeciwdziałania Dezinformacji. To jedyna z badanych przez nas agencji, która komunikuje się do wewnątrz Ukrainy. Widzimy, że treści publikowane na kontach tej instytucji są mocniejsze, a język jest bardziej brutalny i pozbawiony eufemizmów, które pojawiają się w komunikacji prowadzonej na zewnątrz Ukrainy – zauważa dr Ewa Wróblewska-Trochimiuk.
Celem badań było stworzenie internetowego archiwum komunikacji wizualnej z wybranych relacji publikowanych przez ukraińskie instytucje publiczne. Obrazy zostały opatrzone komentarzem naukowym, dotyczącym katalogu wartości związanych ze zgromadzonymi materiałami. Archiwum można rozbudowywać i dzięki temu obserwować zachodzące zmiany w kreowanym obrazie społeczeństwa ukraińskiego.
Z cyfrowym archiwum będzie się można zapoznać w trakcie spotkania „O mediach w czasie wojny: Obywatelska Ukraina. Obrazy i narracje”. W dyskusji poświęconej ukraińskim mediom w obliczu rosyjskiej agresji, proponowanym nowym kierunkom badań i związanym z nimi naukowym wyzwaniom, udział wezmą:
Wydarzenie odbędzie się 19 września (czwartek) o godz. 11:30 w siedzibie Instytutu Slawistyki Polskiej Akademii Nauk (ul. Jaracza 1). Planowana jest także transmisja online (link za pośrednictwem sekretariat@ispan.edu.pl).
MK