Dr hab. Marcin Szwed i prof. Laurent Cohen oraz prof. Jakub Zakrzewski i dr hab. Dominique Delande zostali uhonorowani pierwszą Polsko-Francuską Nagrodą Naukową im. Marii Skłodowskiej i Pierre’a Curie. Nagroda została przyznana za wybitne osiągnięcia naukowe będące efektem współpracy pomiędzy naukowcami z Polski i z Francji.
Kognitywista Marcin Szwed z Instytutu Psychologii Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz neurolog Laurent Cohen z Instytutu Badań nad Mózgiem i Rdzeniem Kręgowym (Institut du Cerveau et de la Moelle epinière, ICM) zostali docenieni za nowatorskie badania dotyczące procesów zachodzących w mózgu podczas czytania. Natomiast fizycy Jakub Zakrzewski z Wydziału Fizyki, Astronomii i Informatyki Stosowanej Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz Dominique Delande z Narodowego Centrum Badań Naukowych we Francji (CNRS) otrzymali Nagrodę za osiągnięcia dotyczące fizyki układów kwantowo-mechanicznych.
Polsko-Francuska Nagroda Naukowa została ustanowiona w 2019 r. przez Fundację na rzecz Nauki Polskiej, Ministerstwo Szkolnictwa Wyższego, Nauki i Innowacji (MESRI) we Francji oraz Francuską Akademię Nauk z okazji Polsko-Francuskiego Roku Nauki. Jej celem jest wspieranie i promowanie polsko-francuskiej współpracy naukowej. Nagroda jest przyznawana w drodze konkursu. Wysokość nagrody wynosi 15 tys. euro dla każdego z laureatów.
– To już kolejna inicjatywa Fundacji na rzecz Nauki Polskiej, wspierająca współpracę polskich naukowców z badaczami i ośrodkami z zagranicy. Bardzo się cieszymy, że wraz z partnerami francuskimi udało nam się ją zrealizować. Zainteresowanie konkursem było bardzo duże, co pokazuje, że naukowe kontakty pomiędzy badaczami z Polski i Francji się rozwijają. Liczymy na to, że Polsko-Francuska Nagroda Naukowa będzie jednym z elementów, który przyczyni się do dalszego pogłębiania i zacieśniania tej współpracy – mówi prof. Maciej Żylicz, prezes Fundacji na rzecz Nauki Polskiej.
Do pierwszego konkursu o Nagrodę zgłoszono 51 nominacji. Wyboru laureatów dokonała Kapituła złożona z wybitnych uczonych z Francji i Polski, powołana przez Fundację na rzecz Nauki Polskiej i Francuską Akademię Nauk.
Nagrodzeni za badania dotyczące fizyki układów kwantowo-mechanicznych, prof. Jakub Zakrzewski i dr hab. Dominique Delande, nawiązali współpracę naukową w 1991 r. Przez dwadzieścia osiem lat udało im się zbudować wzorcowy system długoterminowej współpracy między polskimi i francuskimi grupami badawczymi, co przyczyniło się do powstania bardzo prężnej polsko-francuskiej szkoły w sferze teorii fizyki kwantowej układów chaotycznych i/lub nieuporządkowanych. Osiągnięcia tandemu Zakrzewski-Delande dotyczą zjawisk wywołanych nieporządkiem w zimnych układach atomowych o rozmiarach odpowiednich dla eksperymentów i przyszłych technologii kwantowych. Badania te mają charakter teoretyczny i obliczeniowy, skupiają się na realistycznych układach kwantowych w powiązaniu z grupami eksperymentalnymi. Zrozumienie podstawowych procesów mikroskopowych zachodzących w układach kwantowych ma ogromne znaczenie dla szybkiego rozwoju technologii kwantowych. Owocem prowadzonych badań jest 36 wspólnych publikacji, z czego 7 ukazało się w prestiżowym czasopiśmie naukowym „Physical Review Letters”.
Dr hab. Marcin Szwed i prof. Laurent Cohen w ramach trwającej od 2007 r. współpracy naukowej wykazali, że grupy neuronów w korze wzrokowej wydają się specjalizować w czytaniu tekstu i że jest to zjawisko niezależne od kultury i systemu pisma. Eksperymenty pary naukowców wykazały, że u osób niewidomych czytanie za pomocą alfabetu Braille’a pobudza te same obszary wzrokowe, co zwykłe czytanie u osób widzących. Był to przełom, gdyż okazało się, że specjalizacja korowa mózgu wynika ze specyfiki zadania – część wzrokowa kory mózgowej nauczyła się czytać brajlem, mimo że, przynajmniej w założeniu, powinna to była wziąć na siebie jej część dotykowa. Eksperyment pokazał, że mózg jest bardziej plastyczny, niż naukowcy wcześniej zakładali, a obszary kory mózgowej, odpowiedzialne za wzrok czy słuch, potrafią się przestawić na odbiór informacji z innych zmysłów. Wyniki badań zostały opisane w siedmiu artykułach naukowych.
Prof. Jakub Zakrzewski kieruje Zakładem Optyki Atomowej w Instytucie Fizyki im. Mariana Smoluchowskiego na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie. Specjalizuje się w optyce kwantowej, chaosie kwantowym, fizyce układów nieuporządkowanych, zimnych atomach w sieciach optycznych. W latach 1986−1988 pracował jako post-doc w Uniwersytecie Południowo-Kalifornijskim. Od lat dziewięćdziesiątych rozwijał kontakty naukowe z francuskimi instytucjami naukowymi, a zwłaszcza z Laboratorium Kastler-Brossel, wiodącym światowym ośrodkiem w zakresie fizyki kwantowej. Był kierownikiem lub partycypował w wielu grantach naukowych finansowanych przez NCN oraz UE (realizuje m.in. grant sieci QuantERA, która jest największą na świecie instrumentem finansowania badań naukowych w dziedzinie technologii kwantowych). Jest autorem 169 publikacji naukowych, które były cytowane ponad 3200 razy.
Dr hab. Dominique Delande jest dyrektorem ds. badań w Laboratorium Kastler-Brossel – wspólnej jednostce Ecole Nor
male Superieure (ENS), Uniwersytetu Sorbony i Narodowego Centrum Badań Naukowych (CNRS). Jego zainteresowania naukowe obejmują dynamikę układów złożonych (zwłaszcza układów kwantowych), chaos kwantowy, a także fizykę mezoskopową. Jest zdobywcą licznych grantów przyznawanych m.in. przez Francuskie Centrum Nauki (Agence Nationale de la Recherche, ANR). Od lat dziewięćdziesiątych rozwija współpracę z polskimi ośrodkami naukowymi. Jest autorem ponad 197 publikacji, które były cytowane ponad 5200 razy.
Prof. Laurent Cohen jest profesorem neurologii na Uniwersytecie Paryskim i w szpitalu Pitié Salpêtrière, będącym częścią Instytutu Badań nad Mózgiem i Rdzeniem Kręgowym. W Instytucie prof. Cohen kieruje także grupą badawczą. Oprócz stopnia doktora nauk medycznych posiada również doktorat z kognitywistyki. Jego badania poświęcone są mechanizmom wyższych funkcji poznawczych ludzkiego mózgu, zwłaszcza związanych z językiem i czytaniem. Prowadzi m.in. badania pacjentów z uszkodzeniami mózgu, łącząc koncepcje i metody wywodzące się z psychologii eksperymentalnej i neuropsychologii z najnowszymi morfologicznymi i funkcjonalnymi technikami neuroobrazowania. Jest autorem ponad 120 publikacji, które były cytowane ponad 38 tys. razy. Poza pracą naukową, prof. Cohen aktywnie angażuje się również w działania popularyzatorskie, upowszechniając wiedzę na temat neuronauki poznawczej w społeczeństwie.
Dr hab. Marcin Szwed, prof. UJ, studiował biologię na Uniwersytecie Jagiellońskim. Stopień doktora otrzymał w 2006 r
. na Wydziale Neurobiologii Instytutu Weizmanna w Izraelu. Swoją pracę naukową kontynuował podczas stażu we Francji, współpracując z prof. Stanislasem Dehaene’em (Inserm Cognitive Neuroimaging Unit, Saclay) i Laurentem Cohenem (Brain and Spine Institute, ICM, Salpétrière Hospital, Paryż, Francja). W 2011 r. powrócił do Polski i utworzył zespół badawczy w Instytucie Psychologii Uniwersytetu Jagiellońskiego, prowadzący badania mechanizmów percepcji. Habilitację uzyskał w 2012 r. Laureat programów HOMING PLUS i TEAM-NET Fundacji na rzecz Nauki Polskiej. W 2016 r. otrzymał Nagrodę NCN. Autor 27 publikacji, które uzyskały ponad 1300 cytowań.
źródło: FnP, fot. archiwum prywatne, Krzysztof Magda, Agnieszka Fiejka (UJ)