Dioscuri to inicjatywa Towarzystwa Maxa Plancka (MPG), mająca na celu utworzenie Centrów Doskonałości Naukowej w Europie Środkowej i Wschodniej. Celem tej inicjatywy jest wsparcie wybitnych naukowców, chcących prowadzić badania w tym regionie. Każde nowo powołane Centrum będzie współpracowało z partnerem niemieckim.
Centra Dioscuri mają powstawać tam, gdzie dzięki stworzonej już infrastrukturze istnieją warunki oraz odpowiednie środowisko do prowadzenia badań naukowych na najwyższym poziomie. Takim miejscem jest z pewnością Instytut Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego PAN. Centra będą funkcjonować przez pięć lat, z możliwością przedłużenia o kolejnych pięć, po pozytywnej ewaluacji przeprowadzonej przez zewnętrznych ekspertów. Przez ten okres każdy zespół badawczy ma co roku do dyspozycji 300 tys. euro. Finansowanie zapewnią w równych częściach Federalne Ministerstwo Edukacji i Badań oraz rząd danego kraju. W naszym przypadku to Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Program jest najpierw realizowany w Polsce, gdzie jest zarządzany wspólnie przez Towarzystwo Maxa Plancka i Narodowe Centrum Nauki.
Pierwszy konkurs na Centra Dioscuri w Polsce rozstrzygnięto w 2018 roku. Wygrali go dr Aleksandra Pekowska i dr Grzegorz Sumara i to oni będą kierownikami zespołów badawczych, które powstaną przy Instytucie Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego PAN. 17 września nastąpiło ich oficjalne otwarcie. W uroczystości wzięli udział m.in.: Jarosław Gowin, minister nauki i szkolnictwa wyższego, Anja Karliczek, niemiecka minister edukacji i badań naukowych, Martin Stratmann, prezes Towarzystwa Maxa Plancka oraz Zbigniew Błocki, dyrektor NCN.
Jedno z dwóch centrów – Centrum Doskonałości w zakresie Ewolucyjnej i Funkcjonalnej Genomiki Astrocytów (Center for Chromatin Biology and Epigenesitcs) – będzie prowadziła dr Aleksandra Pekowska. Do Warszawy przyjechała z jednego z Narodowych Instytutów Zdrowia w Stanach Zjednoczonych. Jej niemieckim partnerem naukowym będzie Martin Vingron z Instytutu Genetyki Molekularnej im. Maxa Plancka w Berlinie.
Dr Pekowska ukończyła studia na Uniwersytecie Łódzkim, jej specjalizacją jest biofizyka. Doktorat zrobiła w University of the Mediterranean Aix-Marseilles we Francji. Odbyła staże naukowe w latach 2011-2016 w European Laboratory Molecular Biology w Heidelbergu w Niemczech, a następnie w latach 2016-2019 w National Institute of Arthritis i w National Institutes of Health w Bethesda w USA. W najbliższych latach w Polsce będzie prowadziła badania w zakresie ewolucyjnej i funkcjonalnej genomiki astrocytów, tj. specyficznych komórek w tkance nerwowej.
Astrocyty są najliczniejszym typem komórek glejowych w mózgu. Przez dziesięciolecia były uważane za komórki wspierające ośrodkowy układ nerwowy. Jednak odkrycie kluczowej roli tych komórek w generowaniu i przycinaniu synaps podważyło ten pogląd. Astrocyty są obecnie postrzegane jako niezbędne regulatory plastyczności mózgu. Analizy morfologiczne i funkcjonalne ujawniły znaczące różnice między astrocytami ludzkimi i mysimi, sugerując możliwą rolę w ewolucji mózgu. Głównym celem badań będzie rozszyfrowanie obwodu regulacyjnego organizującego biologię astrocytów i identyfikacja zmian genetycznych leżących u podstaw dywersyfikacji funkcjonalnej astrocytów podczas ewolucji ssaków. W badaniach będą wykorzystywane i rozwijane narzędzia obliczeniowe do odkrywania transkrypcyjnej sieci regulacyjnej kontrolującej losy komórek oraz do oceny funkcjonalnego wpływu trójwymiarowej organizacji elementów regulatorowych w jądrze komórkowym na kontrolę ekspresji genów.
Drugie Centrum Dioscuri (Center for Metabolic Diseases) zajmie się wyjaśnieniem szlaków sygnałowych odgrywających rolę w chorobach metabolicznych. Kierowane będzie przez dr. Grzegorza Sumarę, który dotychczas prowadził nad nimi badania w Centrum Biomedycyny Eksperymentalnej im. Rudolfa Virchowa na Uniwersytecie w Würzburgu. Tam miał już okazję współpracować ze swoim przyszłym partnerem naukowym, Martinem Eilersem.
Dr Grzegorz Sumara ukończył studia biologiczne na Uniwersytecie Jagiellońskim, a doktorat obronił na Uniwersytecie w Zurychu w Szwajcarii. Odbył staże naukowe w latach 2009-2012 na Wydziale Wydział Genetyki i Rozwoju w Columbia University, w Nowym Jorku, w USA, a w 2013 w Institut de Génétique et Biologie Moléculaire et Cellulaire (IGBMC) w Strasbourgu we Francji.
W swoich badaniach w Polsce będzie się koncentrował na odkryciu konwencjonalnych (zależnych od kinazy) i niekanonicznych (zależnych od układu ubikwityna-proteasom) szlaków sygnałowych regulujących metabolizm adipocytów, hepatocytów, enterocytów i komórek beta trzustki. Będzie badał, w jaki sposób te zdarzenia sygnalizacyjne przyczyniają się do rozwoju chorób metabolicznych. Aby zbadać złożoną sieć sygnalizacyjną regulującą podstawowe procesy metaboliczne, ma zamiar połączyć podejścia biologiczne komórki, biochemiczne i omiczne z genetyką myszy. Dzięki zastosowaniu metody przesiewowej o wysokiej przepustowości, chce dokonać identyfikacji nowych kanonicznychvi niekonwencjonalnych elementów maszyny sygnalizacyjnej regulującej funkcję adipocytów i ich wkład w rozwój wielu chorób metabolicznych, m.in. otyłości i cukrzycy typu 2.
Porozumienie między MPG a NCN w sprawie utworzenia sieci Dioscuri zostało podpisane w lipcu 2017 r. w Krakowie. W Polsce w najbliższych latach planowane jest utworzenie do dziesięciu centrów doskonałości, z których każde otrzyma finansowanie w wysokości do 1,5 mln euro na 5 lat, z możliwością przedłużenia o kolejnych 5.
JK