Ponad 800 lat, w latach 1245-1247, temu franciszkanin znany jako Benedykt Polak oraz Włoch Giovannii da Pian del Carpine legat papieski, wyprawili się z poselstwem papieża Innocentego IV na dwór chana mongolskiego Gujuka. Celem tej wyprawy było zawarcie z Mongołami sojuszu przeciwko muzułmanom, którzy zajęli Ziemię Świętą. Wyprawa na daleki wschód, wówczas niemal na koniec świata, była czymś niezwyczajnym. Benedykt Polak napisał sprawozdanie z tej podróży „De Itinere Fratrum Minorum ad Tartaros”, które jest pierwszą, wcześniejszą niż doniesienia Marco Polo, relacją opisującą Daleki Wschód.
By upamiętnić dokonania Benedykta Polaka, a jednocześnie docenić działalność eksploracyjną współczesnych, w maju 2014 roku z inicjatywy Polskiego Oddziału The Explorers Club, Towarzystwa Naukowego Warszawskiego oraz Starostwa Powiatowego i Urzędu Miejskiego w Łęczycy – z tego miasta wyruszył franciszkanin – ustanowiono nagrodę jego imienia. Przyznawana jest od 2015 roku wybitnym badaczom ziemi, głębin morskich i kosmosu za promocję polskich dokonań eksploracyjnych. Ponieważ 800 lat temu w drogę wyruszyło dwu podróżników, dlatego też co roku nagrodę otrzymuje Polak i obcokrajowiec.
W tym roku laureatami nagrody zostali brytyjski historyk prof. Robert I. Frost i biolog prof. Jacek Oleksyn. Pierwszy z nich, szkockiego pochodzenia, który na uroczystości wręczenia nagród wystąpił w kilcie, przyznał, że z historią Polski zetknął się przez przypadek, jak się okazało – szczęśliwy. Jego, sięgająca wstecz do XIV wieku, eksploracja tworu nietypowego jakim była unia Polsko-Litewska, zaowocowała książką – ukazał się pierwszy tom – „The Oxford History of Poland – Lithuania”. Praca została wydana w Wielkiej Brytanii w 2015 roku, a w Polsce w roku ubiegłym.
Drugi z laureatów prof. Jacek Oleksyn jest biologiem. Był dyrektorem Instytutu Dendrologii PAN w Kórniku, gdzie nadal pracuje naukowo. Specjalizuje się w biologii drzew i leśnictwie. Nagrodę przyznano mu za wieloletnie badania, tego, w jaki sposób zmiany klimatyczne i procesy ekologiczne wpływają na funkcjonowanie europejskich drzewostanów sosny zwyczajnej. Jak wspominał, w trakcie ostatnio realizowanego projektu przebył z zespołem naukowym 47 tys. km, odwiedzając 277 powierzchni badawczych po to, by sprawdzić jak na przestrzeni ostatnich 100 lat zmieniło się funkcjonowanie europejskich drzewostanów sosny.
Kapituła nagrody Benedykta Polaka przyznała także dwa wyróżnienia. Pierwsze z nich otrzymała Anna Kufel-Dzierzgowska, archeolog i podróżniczka, drugie – Mateusz Waligóra, który samotnie przeszedł mongolską część pustyni Gobi.
W dniu wręczenia nagród Anna Kufel-Dzierzgowska obchodziła swoje 80 urodziny. W krótkiej prezentacji fotograficznych zapisów ze swych wojaży pokazała znane i mniej znane pozostałości dawnych kultur w Meksyku, na Wyspie Wielkanocnej, Peru czy w Indiach. Pozwoliła spojrzeć zarówno z lotu ptaka jak i z powierzchni ziemi na puszcze, pustynie czy wodospady, a także niemal prosto w oczy egzotycznym dla nas gatunkom ptaków.
Mateusz Waligóra zdjęć nie pokazywał, ale jego wyczyny, przedstawione w laudacji przez prof. Stanisława Rakusa Suszewskiego, mówią aż nadto. Wyprawa po największej słonej pustyni w Boliwii i rowerowy trawers w Andach – ponad tysiąc kilometrów, to przykłady jego podróży, zmagań ze sobą i z klimatem, które przygotowały go do samotnego przejścia pustyni Gobi. Wkrótce podróżnik zamierza samotnie przejść pustynie leżące w interiorze australijskim.
Benedykt Polak podróżował do ziemi wówczas Europejczykom nieznanej. Laureaci nagrody jego imienia także odbywają podróże, zarówno w sensie dosłownym, jak wyróżnieni oraz w znaczeniu naukowym i badawczym, jak nagrodzeni profesorowie Frost i Oleksyn.
JK