Sprawy nauki

24 Lipca

Źródło: www.pixabay.com

200 punktów dla… – nowa lista czasopism

Ponad 34 tys. tytułów zawiera najnowsza ministerialna lista czasopism punktowanych. Najwyższe noty otrzymały 932 periodyki, czyli 2,7 proc. wszystkich.

Najbardziej popularnym w ostatnim tygodniu hasłem naukowej części polskiego internetu wydaje się być „Cement, Wapno, Beton” – tytuł czasopisma naukowego, które na najnowszej ministerialnej liście uzyskało awans z 70 na 200 punktów, znajdując się w grupie zaledwie 25 periodyków z najbardziej spektakularnym wzrostem punktacji (>130 pkt.). Nowy wykaz, opublikowany 17 lipca, zawiera 34 377 czasopism naukowych. To znacznie więcej niż w grudniu 2021 r., czyli tuż przed ostatnią ewaluacją, gdy na liście było ich 32 676, a do tego punktowano 1701 materiałów z konferencji międzynarodowych (które dotyczyły tylko dwóch dyscyplin: informatyki technicznej i telekomunikacji oraz informatyki).

W aktualnym zestawieniu mamy 932 czasopisma ocenione na najwyższym poziomie 200 punktów, co daje 2,7% wszystkich. Tytułów, którym przypisano 140 punktów, jest 2126 (6,2%). Tych ze 100 punktami – 4219 (12,3%), z 70 punktami – 6114 (17,8%), z 40 punktami – 6233 (18,2%). Największej liczbie periodyków – 14 694 (42,8%) – przypisano najmniejszą możliwą wartość 20 punktów. Zatem między 20 a 70 punktów ma znacząca większość (78,8%) czasopism z listy, podczas gdy 100 punktów i więcej – 21,2 proc. czasopism. Proporcje wyglądają sensownie (przypomnijmy, że w ewaluacji dyscyplin naukowych, najwyższą kategorię A+ miało ostatecznie 116 dyscyplin ze 1145 ewaluowanych, czyli 10,13 proc.)

Według zawierającego 30 694 czasopisma zestawienia porównującego obecną listę z tą z grudnia 2021 roku, a sporządzonego przy udziale prof. Dariusza Jemielniaka z Akademii Leona Koźmińskiego w Warszawie, awans punktowy otrzymały 1084 czasopisma, czyli 3,2% z całej nowej listy, a 3,5 proc. z listy „porównawczej”, zatem stosunkowo niewiele. Zmian jest jednak więcej, bowiem autorzy porównania wskazali także spadki punktacji. Jest ich znacznie mniej niż wzrostów – niższą liczbę punktów otrzymało tylko 185 periodyków, czyli niecałe 0,5 proc. Jak wyjaśnił mi prof. Jemielniak, różnica wynika z faktu, że autorów interesowały tylko te czasopisma, które pojawiły się na obu wykazach ministerialnych (z 2021 i 2023 r.), gdyż ciekawiły ich zmiany punktacji, a nie tytuły usunięte lub dodane (czyli te, które pojawiły się dopiero w tym roku).

Przyjrzyjmy się zmianom punktacji. Tylko 76 czasopismom punktacja wzrosła do 200. Punktację 5 czasopism minister podniósł z 20 na 200, a zatem o 180 punktów – to dość radykalna zmiana. Punkty 4 periodyków wzrosły o 160 (czyli z 40 na 200), a 16 – o 130 punktów (z 70 na 200). Do najwyższego poziomu dobiło też 7 czasopism, które miały poprzednio 100 punktów i 44 czasopism ze 140 punktami. Tylko dwa zaliczyły maksymalne spadki z 200 na 20 punktów, o 120 punktów (ze 140 na 20) obniżono punktację 8 periodykom, o 80 punktów (ze 100 na 20) – 29, o 70 – 2, o 50 – 58, o 30 – 1 i o 20 punktów obniżono punktację 83 czasopismom.

Warto odnotować, że na liście są 2043 polskie czasopisma. W najnowszej wersji komunikatu punkty podniesiono 854 z nich, czyli 42%, co stanowi 79% wszystkich tytułów z podniesioną punktację. W wykazie pojawiło się też 226 nowych polskich czasopism. Dane na ten temat uzyskałem od dr Anety Drabek z Centrum Informacji Naukowej i Biblioteki Akademickiej w Katowicach.

O problemach związanych z ministerialną listą czasopism punktowanych 2019–2021 pisaliśmy w „Forum Akademickim” w ostatnich kilku latach całkiem sporo. W załączniku do artykułu Jolanty Szczepaniak wyszczególniliśmy ponad 400 tytułów z tego wykazu podejrzewanych w międzynarodowych publikatorach o drapieżne praktyki. Pokazaliśmy funkcjonowanie „European Research Studies Journal”, czasopisma wydawanego w Grecji, oraz materiałów konferencyjnych amerykańskiego stowarzyszenia IBIMA – w obu przypadkach wskazując szacowane na dany moment ogromne wpływy tych periodyków z budżetu polskiej nauki. Jeden z naszych komentatorów – dr hab. Mateusz Stróżyński – zgłosił wątpliwości co do przyznania rosyjskiemu czasopismu „Philologia Classica” najwyższej punktacji. Opublikowaliśmy też wiele tekstów na temat periodyków grupy MDPI (m.in. MDPI – problem bez rozwiązania?, MDPI a sprawa polska). Dziś widzimy, że grecki tytuł ERSJ nadal jest na liście ze 100 punktami, a wiele z grupy MDPI zaliczyło spektakularne wzrosty punktacji.

Przyjrzę się dwustupunktowej „Philologia Classica”. To periodyk wydawany od 1977 roku przez Uniwersytet Państwowy w Sankt Petersburgu, jedną z najstarszych uczelni w Rosji. Jest indeksowany w SCImago Journal Rank, gdzie ma indeks H3. Do 2014 roku czasopismo wydawane było sporadycznie (między rokiem 1977 a 2014 ukazało się 9 numerów) i tylko po rosyjsku. Także rocznik 2015 – wciąż tylko jeden zeszyt rocznie – ukazał się w całości w języku rosyjskim. Od roku 2016 czasopismo zostało umiędzynarodowione: pojawiła się międzynarodowa rada złożona z badaczy z najlepszych uniwersytetów na świecie (m.in. Uniwersytet w Heidelbergu i Brown University z USA), zaczęto publikować artykuły zagranicznych autorów w obcych językach (angielski, niemiecki, włoski), a co roku ukazują się dwa zeszyty (ukazywały się do 2022, bo w 2023 roku nie ukazał się jak dotąd żaden).

Polscy autorzy pojawili się w tym periodyku wraz z jego obecnością na ministerialnej liście z 200 punktami, czyli w 2019 roku. Mamy zatem 15 autorów rosyjskiej „Philologia Classica” z Polski, a niektórzy opublikowali po kilka artykułów, rekordzistka – 4, dzięki czemu wniosła do ewaluacji swojej dyscypliny 800 punktów! Są zatem badacze z: Uniwersytetu Łódzkiego (4), Uniwersytetu Śląskiego (3), Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu (2), Uniwersytetu Wrocławskiego (2), Uniwersytetu Jagiellońskiego (2), Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu i Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego (po 1). W większości są to klasycy, ale też – najpewniej małżeństwo, co sugeruje zbieżność nazwisk i uczelni – filologowie rosyjski i germański. W numerze 16 (1) 2021 polscy autorzy stanowili połowę wszystkich (7/14). W pewnym sensie w tym roku umiędzynarodowili oni to czasopismo (13 autorów w obu zeszytach).

W pierwszym zeszycie w roku 2022 w „Philologia Classica” pojawiły się artykuły już tylko dwojga polskich autorów (zapewne zostały oddane do druku przed pełnoskalową napaścią Rosji na Ukrainę). Zatem te punkty (nadal po 200 za artykuł!) wejdą do nowej ewaluacji. Jak się wydaje, pojawiła się okazja zdobyć punkty, pojawili się i autorzy. Skąd jednak ten periodyk na liście z tak wysoką punktacją? Jak się na niej uchował wciąż z 200 punktami mimo formalnego zerwania z rosyjską nauką?! Myślę, że stoi za tym konkretny polski uczony, który zaproponował tak wysoką ocenę tego czasopisma. Z nieba ona nie spadła, choć samo czasopismo spadło z nieba niektórym autorom i dyscyplinom. W zespole oceniającym czasopisma w dyscyplinie literaturoznawstwo w 2019 roku jedno nazwisko pokrywa się z nazwiskiem badacza, który jako pierwszy Polak opublikował artykuł z „Philologia Classica”. Wiem, że przynajmniej w części uczelni, w których autorzy są afiliowani, polscy autorzy „Philologia Classica”, za publikacje w tak wysoko punktowanych czasopismach przyznawane były nagrody rektorskie, a nawet możliwe były podwyżki wynagrodzeń.

I krótki rzut oka na wspomniany na początku periodyk „Cement, Wapno, Beton”. Jest ono wydawane na  Wydziale Inżynierii Materiałowej i Ceramiki Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie. Już od dawna ma międzynarodowy charakter, jednak w otwartym dostępie na stronie czasopisma są pokazane numery wydawane od 2020 roku (numery 3–6), w latach 2021–22 po 6 numerów rocznie, w 2023 dotychczas tylko jeden numer. Zapewne jest obecnie periodykiem internetowym, gdyż liczba artykułów w poszczególnych numerach, a zatem i ich objętość, są bardzo różne. Czasopismo ma sporą międzynarodową radę wydawniczą. Jako Editor in Chief figuruje prof. dr hab.  inż. Wiesław Kurdowski, emerytowany profesor AGH, a jako Editor – dr hab. inż. Łukasz Kotwica, prof. AGH. Czasopismo (redakcja) jest beneficjentem ministerialnego programu „Rozwój czasopism naukowych” mającego na celu zwiększenie rozpoznawalności pisma w międzynarodowym obiegu naukowym. Już tylko jako ciekawostkę podam, że w numerze 2/2021 vol. 26 znajdują się noty retrakcyjne trzech artykułów, których autorem lub współautorem jest Ali Nazari z australijskiego Swinburne University of Technology, które ukazały się w latach 2011–2012. Takie przyznanie się do błędu sprzed lat może świadczyć o poważnym traktowaniu przez redakcję zasad rzetelności naukowej i publikacyjnej.

Jak każda tego rodzaju decyzja, także ta – czyli ministerialna lista czasopism punktowanych – wzbudziła wielkie kontrowersje. Zarzuca się jej zwłaszcza awanse punktowe polskich czasopism z teologii, filozofii, prawa, ale także wielu innych dyscyplin. Pojawiły się też w przestrzeni medialnej i takie absurdy, nie mające oczywiście nic wspólnego z rzeczywistością, jakoby punktacja czasopisma przekładała się na szanse podczas ubiegania się o granty Narodowego Centrum Nauki. Agencja przy ocenie projektów z założenia nie bierze tego typu wskaźników pod uwagę. Jest też druga strona medalu: wydawcy i redakcje tych czasopism chwalą się wzrostem znaczenia swoich periodyków. Choć są to głosy cichsze, jednak nie mniej liczne, a kto wie czy nie liczniejsze, biorąc pod uwagę liczbę tego rodzaju awansów punktowych polskich czasopism. A znaczą tyle, co aprobatę takich właśnie decyzji ministra edukacji i nauki.

Piotr Kieraciński

Publikuj i płać