Jest duża szansa, że Narodowe Centrum Nauki będzie koordynatorem kolejnej dużej europejskiej inicjatywy. Powstające właśnie Partnerstwo Europejskie Social Transformations and Resilience sfinansuje badania w obszarze nauk humanistycznych i społecznych związane z demografią, cyfryzacją oraz niespodziewanymi katastrofami, takimi jak wojna czy pandemia.
Polska agencja grantowa pilotuje obecnie dwa międzynarodowe programy typu ERA-NET: QuantERA oraz CHANSE. Ten pierwszy (skupia 41 agencji z 31 państw) finansuje badania nad technologiami kwantowymi. W dotychczasowych czterech konkursach rozdysponowano już około 120 mln euro. Z kolei CHANSE (27 agencji z 24 państw) powstał w wyniku współpracy sieci HERA i NORFACE, wspierających badania naukowe w obszarze, odpowiednio, humanistyki i nauk społecznych. W jedynym rozstrzygniętym do tej pory konkursie dotyczącym transformacji kulturowych i społecznych w epoce cyfrowej wyłoniono 26 projektów, w dwunastu z nich biorą udział naukowcy z Polski.
Wypracowana w tych właśnie przedsięwzięciach marka NCN-u jako rzetelnego, w pełni profesjonalnego organizatora zadecydowała w dużej mierze o tym, że agencji zaproponowano koordynację kolejnej dużej inicjatywy. To Partnerstwo Europejskie Social Transformations and Resilience (STR). Partnerstwa europejskie wprowadzono w Programie Ramowym Horyzont Europa, a ich celem jest sprostanie najpilniejszym wyzwaniom w zakresie zdrowia, cyfryzacji, środowiska, klimatu, energii czy rolnictwa. Powstające właśnie STR ukierunkowane jest na opracowanie programu badań i innowacji między naukami społecznymi i humanistycznymi na rzecz włączającego, zrównoważonego rozwoju oraz budowania odporności społecznej i gospodarczej w świetle zmian klimatycznych, technologicznych i demograficznych. Obejmie także obszar związany z niespodziewanymi katastrofami, takimi jak wojna czy pandemia.
Szacuje się, że w Partnerstwo zaangażowane byłoby w sumie ponad 100 organizacji z kilkudziesięciu państw. W jego skład wchodziłyby nie tylko agencje finansujące badania (takie jak NCN), ale także ministerstwa nauki poszczególnych krajów, organizacje badawcze, a także interesariusze pozaakademiccy. STR miałoby za zadanie wspierać współpracę międzynarodową poprzez wyłanianie konsorcjów badawczych. Oprócz podmiotów tworzących Partnerstwo, byłoby ono także współfinansowane przez Komisję Europejską.
To właśnie ona zwróciła się do NCN z propozycją przygotowania, a następnie koordynacji STR na poziomie europejskim. Warto podkreślić, że podobnej możliwości nie otrzymała do tej pory żadna polska instytucja. Do zadań NCN będzie należała m.in. organizacja konkursów na międzynarodowe projekty badawcze w obszarze nauk humanistycznych i społecznych. Ale nie tylko. Partnerstwo ma także za zadanie przygotować, testować i zastosować narzędzia, które mogą przyczynić się do stworzenia nowych strategii i rozwiązań politycznych mających na celu wzmocnienie zdolności krajów do budowy odporności na katastrofy i wyzwania społeczne.
O randze przedsięwzięcia może świadczyć to, że na początku maja Iliana Ivanova, komisarz UE ds. innowacji, badań naukowych, kultury, edukacji i młodzieży, wystosowała pismo do Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego, w którym wskazała zamiar powierzenia Centrum roli koordynatora. W odpowiedzi szef resortu Dariusz Wieczorek przychylnie odniósł się do tej propozycji. Potrzebna była jeszcze zgoda ministra finansów na zmiany w planie finansowym agencji i przesunięcie dostępnych środków na wzmocnienie zasobów kadrowych. Bez tego trudno byłoby należycie przygotować Partnerstwo. Taką zgodę właśnie uzyskano. Podpis ministra pod zleceniem na realizację zadania wydaje się już czystą formalnością. Dodatkowo niezbędne jest jednak jeszcze zabezpieczenie środków na koordynację tej inicjatywy w budżecie NCN na rok 2025, co powinno zostać przeprowadzone do końca września.
Międzynarodowa koordynacja tej inicjatywy przez NCN to wyjątkowa szansa dla polskiego środowiska naukowego w obszarze nauk humanistycznych i społecznych, stwarzająca możliwość pozyskania środków europejskich z budżetu Programu Ramowego Horyzont Europa, a także wzmocnienia prestiżu Polski w obszarze polityki naukowej (…) Rola koordynatora jest również ważnym sygnałem przed zbliżającą się prezydencją Polski w Unii Europejskiej – podkreśliła w jednej ze swoich ostatnich uchwał Rada NCN.
Również dyrektor instytucji prof. Krzysztof Jóźwiak wskazuje, że to ogromne wyróżnienie dla Centrum i całego polskiego środowiska nauk humanistycznych i społecznych. Chodzi nie tylko o pozyskanie środków europejskich z programu Horyzont Europa, którymi będzie zarządzał NCN na potrzeby sieci. Dzięki roli koordynatora, polska agencja weźmie także aktywny udział w kształtowaniu europejskiej polityki naukowej w obszarze nauk HS. Wskaże także obszary priorytetowe dla Polski w obszarze nauki, ale także istotne dla polskiego społeczeństwa.
Uruchomienie Partnerstwa Europejskiego Social Transformations and Resilience planowane jest w 2026 roku.
Mariusz Karwowski