Sprawy nauki

26 Lutego

Źródło: MNiSW

O liście czasopism, ewaluacji i współpracy międzynarodowej na UKN

O planowanych działaniach Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego dyskutowano na ostatniej Uniwersyteckiej Komisji Nauki. Gośćmi byli wiceministrowie: Maciej Gdula i Andrzej Szeptycki.

Uniwersytecka Komisja Nauki działa przy Konferencji Rektorów Uniwersytetów Polskich. Dziesiąte w tej kadencji spotkanie odbyło się w miniony piątek na Uniwersytecie Warszawskim. Zaproszono na nie wiceministrów nauki, by opowiedzieli o planach resortu. Jako pierwszy głos zabrał Maciej Gdula, który mówił o potrzebie zmiany klimatu wokół nauki. Stwierdził, że w ostatnich latach uczeni poddawani byli ciągłej krytyce.

To, jak traktowano dotąd naukę, nie pozostaje bez związku z postrzeganiem badaczy i wielkością nakładów na ten sektor. Chcę, żeby negatywny obraz się zmienił. Ministerstwo musi stać po stronie naukowców i ich wspierać – podkreślał konieczność nowego otwarcia i zmiany wizerunku polskiej nauki.

Zadba o to m.in. nowy Departament Analiz Strategicznych i Popularyzacji Nauki. Resort planuje więcej inwestować w działania popularyzujące wiedzę i wyniki badań po to, by zwiększyć świadomość i zainteresowanie społeczeństwa tym obszarem życia, a zwłaszcza rozwojem technologicznym i odkryciami naukowymi. A zatem będzie wzmacniać, aktywizować badaczy do opowiadania o swojej pracy, bo od tego w największym stopniu zależy wizerunek nauki. Na UKN sugerowano, by sięgnąć w tym zakresie po rozwiązania z powodzeniem stosowane już przez innych – np. bardzo dobrze z komunikacją naukową radzą sobie Brytyjczycy, czemu nie pójść ich śladem? Gdula odniósł się też do ostatnich podwyżek.

Zdajemy sobie sprawę, że oczekiwania środowiska są większe i będziemy się starali je spełniać, ale nie wszystko da się zrobić od razu. Jesteśmy zdeterminowani, bo wiemy, że naukowcy muszą więcej zarabiać. Nie można ich głodzić i liczyć na to, że będą pracować wyłącznie dla wpływu społecznego – przekonywał.

Przyznał, że jednym z niepokojących zjawisk jest coraz częściej spotykane również w nauce wypalenie zawodowe. Jeszcze w tym roku ma być zrealizowane duże badanie na temat stosunków pracy w świecie nauki. Dodał, że środowisko musi odzyskać sprawczość i mieć poczucie, że współuczestniczy w podejmowanych decyzjach. Oczywiście, nie będzie tak, że wszyscy będą z nich zadowoleni, ale warto, żeby wypracowywać je w dyskusji, brać pod uwagę różne punkty widzenia, wysłuchać wszystkich chętnych. Dodał, że w trakcie spotkań ze środowiskiem dostaje sygnały, że są to pierwsze realne rozmowy z przedstawicielami ministerstwa od dłuższego czasu. Przykładem jest choćby jego wizyta na posiedzeniu Rady Narodowego Centrum Nauki w Krakowie. Trwała ponad 2,5 godziny. Wszyscy jej uczestnicy, zdaniem wiceministra, mieli poczucie, że była niezwykle potrzebna. Doszło do niej dzień po tym, jak minister Dariusz Wieczorek zwiększył budżet agencji o dodatkowe 200 mln zł.

Zwiększenie budżetu NCN pokazuje, w jakim kierunku zamierzamy podążać. Mam nadzieję, że nakłady na Centrum będą systematycznie rosły, bo jest to kluczowe ogniwo w finansowaniu polityki grantowej państwa. I to nie ministerstwo będzie wyznaczać tych, którzy dostają granty, tylko przedstawiciele nauki. W ostatnich latach różnie z tym bywało. Jesteśmy za tym, żeby pieniądze były przyznawane konkursowo, a nie uznaniowo, żeby to był system recenzyjny, a nie arbitralnych decyzji – zaznaczył.

W tym roku ma powstać „Biała księga” reform, które wdrażano przez minione ekipy. Ma pokazać, co z nich udało się zrealizować, a co wyszło kompletnie wbrew założeniom. Obiecywano wiele w ostatnich latach: rozwój badań, zwiększenie finansowania, wspieranie kariery młodych badaczy… „Biała księga” ma stanowić punkt wyjścia do rozmowy o nowelizacji ustawy, przy czym nie rewolucjonizującej zasady funkcjonowania systemu, ale zmieniającej te sprawy, które dają negatywne efekty. Jednym z elementów dokumentu będzie wieloaspektowa analiza skutków ewaluacji. Zmian można się spodziewać m.in. w odniesieniu do kryterium III.

Powinniśmy dyskutować nad tym, jak sprawić, żeby to był bardziej wystandaryzowany element ewaluacji. Dzięki ELA mamy spore możliwości doważenia kryterium III. W moim przekonaniu powinniśmy tam „wbudować” element związany z oceną efektów dydaktycznych.

Pytań o ewaluację było zresztą najwięcej. Gdula przyznał, że nie będzie sugerowanych tu i ówdzie korekt odnośnie do ram okresu oceny. Zaznaczył, że trwają już prace Komisji Ewaluacji Nauki nad nową listą czasopism. Ma być opublikowana jeszcze w tym roku. Kierownictwo ministerstwa nie chce ingerować w to postępowanie, zostawia sprawę wypracowania zasad i punktacji samej komisji. Podobno widać już jednak efekty długoletnich dyskusji dotyczących różnorodności dyscyplin i specyfiki obiegu naukowego wielu z nich. Jak wskazał Gdula, KEN chce to uwzględnić w nowej idei ewaluacji poprzez – prawdopodobnie – odmienne kryteria punktacji czasopism: NZ i ST byłyby oparte na Impact Factor, HS – na ocenie eksperckiej. Przygotowywane są również rozwiązania, które  wyeliminują z wykazu czasopisma drapieżne. Resort pracuje też nad jak najszerszym dostępem do baz czasopism. W tej chwili zbierane są informacje na temat kosztów, jakie ponoszą poszczególne jednostki w związku z tym, że w ostatnich latach ograniczano finansowanie tego zadania i przerzucano koszty na uczelnie.

Poruszono wciąż drażliwą kwestię przełożenia badań podstawowych na wdrożenia. Nasza rodzima „dolina śmierci” pochłonęła już wiele znakomitych pomysłów.

Rozważamy różne opcje, łącznie z możliwością stworzenia osobnej agencji, która będzie odpowiedzialna za badania stosowane. Wydaje się, że sytuacja, w której mamy niedofinansowane badania podstawowe i bardzo hojnie finansowane badania wdrożeniowe nie jest najszczęśliwszym rozwiązaniem. Potrzebne jest wzmocnienie ogniwa pośredniego – zapowiedział.

Mówił także o tym, że trzecie przedłużenie przewodów doktorskich rozpoczętych przed 30 kwietnia 2019 roku było już ostatnim. Chce także w najbliższej rozmowie z szefostwem NCN poruszyć kwestię podwyższenia stypendiów doktoranckich w grantach agencji.

Wiceminister Andrzej Szeptycki sporą część swojej wypowiedzi poświęcił współpracy międzynarodowej. Wskazał na dwa zespoły, które będą się zajmowały szeroko rozumianym umiędzynarodowieniem: zespół ds. promocji polskiej nauki w świecie i (w ramach NAWA) zespół do opracowania strategii umiędzynarodowienia polskiej nauki i szkolnictwa wyższego. Ten drugi jest podzielony na trzy podzespoły, w których domenie pozostają: umiędzynarodowienie nauki, umiędzynarodowienie studiów i dyplomacja naukowa.

Myślimy także o szeroko rozumianym bezpieczeństwie nauki. Mówię tu o dezinformacji, głównie rosyjskiej, o niekontrolowanych wyciekach danych i wyników badań, ale także o naukowcach, którzy w celach badawczych wyjeżdżają do miejsc targanych konfliktami.

Określając główne kierunki współpracy, wskazał w pierwszej kolejności na Ukrainę i Białoruś, skąd przybyła najliczniejsza obecnie grupa studentów zagranicznych (odpowiednio 50 tys. i 12 tys.). Zapewnił, że naszym zamiarem nie jest drenaż mózgów w Ukrainie, dlatego oprócz przyciągania studentów i naukowców z tego kraju, istotne jest również podtrzymanie współpracy w polsko-ukraińskich projektach badawczych. Jeśli chodzi o Zachód, wymienił restart kooperacji w ramach Trójkąta Weimarskiego, ale także dalsze kontakty z Wielką Brytanią (jeszcze przed wakacjami zaplanowano forum polsko-brytyjskie). Na arenie UE priorytetem są prace nad 10 Programem Ramowym.

Chcemy przekonać europejskich partnerów do zachowania formuły wideningu, czyli większego wsparcia dla krajów m.in. z naszego regionu. Postulujemy także większą elastyczność. Ostatnia dekada upłynęła pod znakiem kryzysów i dobrze byłoby, żeby instrumenty unijne, w tym naukowe, potrafiły w miarę sprawnie na nie odpowiadać, stwarzać możliwości dla badaczy do zajmowania się takimi nieplanowanymi zagadnieniami.

Ważnym obszarem działania w obszarze międzynarodowym będzie prezydencja Polski w Radzie, która zacznie się już za niecały rok. W jej ramach będą podejmowane m.in. tematy infrastruktury badawczej czy przegląd programu Horyzont Europa. Do przedsięwzięć prezydencyjnych będą włączane także uczelnie.

W zakresie rozwiązania tematu wiz dla studentów i pracowników nauki trwają rozmowy z Ministerstwem Spraw Zagranicznych. Jednym z rozważanych pomysłów jest lepsza selekcja już na bardzo wstępnym etapie potencjalnych kandydatów ubiegających się o wizy. Chodzi o to, żeby zidentyfikować tych, którzy tak naprawdę nie zamierzają trafić później na polskie uczelnie i przyspieszyć całą procedurę w stosunku do najbardziej potrzebujących.

Pod nadzór wiceministra Szeptyckiego trafiły też Akademia Kopernikańska i Szkoła Główna Mikołaja Kopernika.

Dokonaliśmy przeglądu tych instytucji, efekty są dosyć krytyczne. Jest wiele nieprawidłowości, będziemy dążyć do ograniczenia działalności tych podmiotów – zapowiedział.

Mariusz Karwowski