Podkreślamy duże znaczenie wolności badań naukowych dla zagwarantowania dynamicznego rozwoju, prężności i otwartości systemu funkcjonowania nauki – napisali w „Polsko-niemieckim planie działania” przedstawiciele obu państw po międzyrządowych konsultacjach.
Konsultacje międzyrządowe odbyły się kilka dni temu w Kancelarii Prezesa Rady Ministrów. Obradom przewodniczyli premier Donald Tusk oraz kanclerz Olaf Scholz. Przyjęto także „Polsko-niemiecki plan działania”, w którym oba kraje zadeklarowały wolę bliskiej współpracy. Obok spraw dotyczących bezpieczeństwa, gospodarki, przemysłu, transformacji ekologiczno-cyfrowej, zdrowia czy wymiaru wymiaru sprawiedliwości, ma ona dotyczyć również nauki.
Pragniemy zintensyfikować nasz dialog strategiczny i stworzyć silne podstawy dla nauki, badań i innowacji przez wspólne inwestycje, aby zagwarantować dobrobyt, mocną pozycję konkurencyjną i suwerenność technologiczną Polski, Niemiec i Europy. Będziemy aktywnie udzielać wsparcia, udostępniając środki finansowe na współpracę między naszymi instytucjami szkolnictwa wyższego i organizacjami badawczymi. W tym celu odnowimy podpisaną w 2018 roku Wspólną deklarację intencji dotyczącą współpracy dwustronnej i europejskiej w obszarze badań i rozwoju – napisano w dokumencie.
Wśród inicjatyw wartych kontynuowania wymieniono Centra Dioscuri. To program, który umożliwia uczonym prowadzenie badań na najwyższym światowym poziomie. Polska była pierwszym krajem, w którym uruchomiono to przedsięwzięcie. Pierwszy konkurs rozstrzygnięto w 2018 roku. Od tamtej pory powstało osiem centrów o zróżnicowanym profilu naukowym. Zajmują się m.in. badaniami z zakresu biologii, chemii, biomedycyny i matematyki. Większość działa przy instytutach PAN, ale są też trzy uczelniane – na Uniwersytecie Jagiellońskim. Jak informowaliśmy w styczniu, dwa lata temu ówczesny minister Przemysław Czarnek, powołując się na zmianę koncepcji finansowania badań naukowych w polskich jednostkach badawczych (chodziło podobno o kierowanie środków do mniejszych ośrodków), nie wyraził zgody na dokończenie programu i zorganizowanie ostatniego konkursu (w sumie miało powstać 10 Centrów Dioscuri).
Środowisko naukowe odebrało tę decyzję jako niezrozumiałą. Zamknęła ona jedną z najlepszych dróg do dalszego rozwoju wysokojakościowych i międzynarodowo konkurencyjnych badań w naszym kraju. Program cieszył się bardzo dużą popularnością, w zakończonych edycjach zostało złożonych ponad 100 wniosków, których autorami byli wybitni i ambitni naukowcy reprezentujący bardzo różne obszary badawcze – zaznaczał w rozmowie z FA prof. Krzysztof Jóźwiak, dyrektor Narodowego Centrum Nauki, które wspólnie z Towarzystwem Maxa Plancka zarządza programem.
Warto wspomnieć, że każda instytucja naukowa, która wygra konkurs Dioscuri, otrzymuje równowartość 300 tys. euro rocznie przez 5 lat. Łączna kwota jest zatem porównywalna z prestiżowym grantem ERC fundowanym ze środków UE i promującym doskonałość naukową. Ten sam cel przyświeca także centrom Dioscuri w wymiarze regionalnym. Gwarancją jest m.in. ocena wniosków w systemie peer-review dokonywana przez międzynarodowy zespół ekspertów. Szansę na kontynuowanie programu daje przyjęty właśnie „Polsko-niemiecki plan działania”.
Chcemy, aby te centra, które wyznaczają standardy doskonałości naukowej, promują migrację talentów w Europie („Brain circulation”) i poszerzają europejską przestrzeń badawczą, stały się katalizatorami zacieśniania współpracy europejskiej – czytamy w dokumencie.
Jest w nim mowa także o znaczącej roli Polsko-Niemieckiej Fundacji na rzecz Nauki. Wspiera ona od 2008 roku polsko-niemieckie przedsięwzięcia naukowe w dziedzinie nauk humanistycznych i społecznych. Od początku działalności PNFN przyznała dotacje 432 polsko-niemieckim projektom na łączną kwotę ponad 12,5 mln euro. Niebawem ma zostać ogłoszony konkurs o dofinansowanie projektów na temat tzw. epokowej zmiany w niemieckiej polityce (niem. Zeitenwende). Zakres badań obejmie rosyjską napaść na Ukrainę trwającą od lutego 2022 r. Temat ten jest aktualny wobec diametralnie zmieniającej się sytuacji geopolitycznej, szczególnie w Europie, a także uwzględnia długofalowe tendencje rozwoju wydarzeń w kontekście nie tylko militarnym.
W ramach polsko-niemieckiej współpracy ma zostać także ogłoszony konkurs w ramach programu dotacyjnego „Cyfryzacja gospodarki” realizowanego z powodzeniem od 2018 roku. Zostaną w nim sfinansowane projekty w obszarze sztucznej inteligencji.
Dokument powstały po międzyrządowych konsultacjach wspomina też m.in. cyklicznych Polsko-Niemieckich Spotkaniach Naukowych, współorganizowanymi przez Deutsche Forschungsgemeinschaft, Narodowe Centrum Nauki oraz Fundację na rzecz Nauki Polskiej. W tym roku odbyły się po raz czwarty. Nie pominięto także ponad 1400 przykładów współpracy akademickiej na szczeblu dwustronnym i europejskim. Jednym z nich jest Collegium Polonicum (wspólna jednostka Uniwersytetu Europejskiego Viadrina i Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu). Innym Centrum Studiów Niemieckich i Europejskich im. Willy’ego Brandta na Uniwersytecie Wrocławskim, które należy do Sieci Interdyscyplinarnych Studiów o Ukrainie we Frankfurcie nad Odrą – jednego z dwóch projektów Niemieckiej Centrali Wymiany Akademickiej (DAAD) służących wspieraniu umiędzynarodowienia ukraińskiego sektora akademickiego.
Rządy Polski i Niemiec zobowiązały się również do wspierania infrastruktury badawczej, przyczyniając się tym samym do podniesienia europejskiej konkurencyjności w zakresie nauki i innowacji na arenie międzynarodowej.
Opowiadamy się za tym, aby obiekty infrastruktury badawczej, takie jak Ośrodek Badań Antyprotonami i Jonami w Europie (FAIR) czy Europejski Rentgenowski Laser na Swobodnych Elektronach (XFEL), nadal stwarzały optymalne warunki do prowadzenia doskonałych badań. Zwracamy szczególną uwagę na ośrodek FAIR w Darmstadt jako przyszły punkt odniesienia w Europie – czytamy.
Na koniec wątku naukowego, podkreślono duże znaczenie wolności badań dla zagwarantowania dynamicznego rozwoju, prężności i otwartości systemu funkcjonowania nauki. Zapowiedziano także konferencję poświęconą „badaniom, rozwojowi i wolności”, która planowana jest w trakcie polskiej prezydencji w Radzie UE w pierwszej połowie przyszłego roku.
Mariusz Karwowski
Polsko-niemiecki plan działania