Akademia Młodych Uczonych PAN wydała opinię na temat tzw. małej nowelizacji ustawy o Polskiej Akademii Nauk.
Młodzi naukowcy przypominają, że już rok temu, przy okazji konsultacji w sprawie problemów jednostek PAN, postulowano „uelastycznienie struktury instytutów, tak by pozwalała ona na dynamiczny rozwój tematyki badawczej oraz ułatwiała rozwiązywanie działających w ramach instytutów PAN zakładów i grup badawczych, które nie pracują efektywnie, a w razie potrzeby powoływanie na ich miejsce nowych”. Zarekomendowano także, by „na żądanie Rady Kuratorów instytut był zobowiązany przedstawić szczegółowy plan służący poprawie jakości badań”. W opracowanym wówczas raporcie AMU PAN apelowała o „zmiany ustawowe skutkujące wprowadzeniem minimalnych stawek wynagrodzeń zasadniczych dla pracowników naukowych PAN, zapewnienie dodatkowych środków na ten cel oraz wprowadzenie zmian zmierzających do ułatwień w dokumentowaniu pracy naukowej pracowników PAN jako pracy twórczej”.
Przedstawiony właśnie projekt ustawy o zmianie ustawy o Polskiej Akademii Nauk oraz niektórych innych ustaw, zdaniem członków AMU PAN, spełnia powyższe postulaty, jednak – jak zauważają – nowe rozwiązania oddają dużą kontrolę zarówno nad kwestiami finansowymi, jak i naukowymi, prezesowi PAN, przy jednoczesnym znacznym ograniczeniu roli Rady Kuratorów. „Uważamy, że nowe mechanizmy kontrolne nie są wystarczająco przejrzyste, nie wprowadza się mechanizmów weryfikujących ani procedur odwoławczych, co będzie skutkowało ograniczeniem autonomii instytutów PAN” – podkreślają w swoim stanowisku młodzi uczeni.
W tym kontekście zwracają szczególną uwagę na art. 22 ust. 3, w którym prezes Akademii zyskuje prawo nadzoru nad jej jednostkami naukowymi nie tylko w zakresie prawidłowości wydatkowania środków publicznych, ale również w zakresie realizacji ich zadań statutowych. „Proponujemy uszczegółowienie zakresu nadzoru w zakresie realizacji zadań statutowych instytutów. Konieczny jest nadzór nad osiągnięciami naukowymi, natomiast należy jednoznacznie rozdzielić możliwość kontroli uzyskiwanych wyników od ewentualnej ingerencji w tematykę zadań statutowych, która jest ustalana przez Rady Naukowe instytutów” – sugeruje AMU PAN.
Ponadto młodzi naukowcy uważają, że minister powinien mieć dostęp do pełnych wyników audytu, w tym dotyczących działalności naukowej, co – według projektu – podlega wyłączeniu. Autorzy opinii zaznaczają, że artykuł dotyczący audytu w jednostkach naukowych Akademii jest sformułowany w taki sposób, że przy wyborze audytorów opinia Rady Kuratorów nie będzie miała żadnego formalnego znaczenia. Dodają, że działalność naukowa instytutów będzie wedle proponowanych zapisów oceniana przez szersze grono podmiotów, co będzie prowadziło do konfliktów.
Kolejną kwestią podnoszoną w opinii AMU PAN są daleko idące uprawnienia prezesa PAN do odwołania dyrektora instytutu, które mogą skutkować istotnym ograniczeniem autonomii instytutu. „Chociaż kontrole mogą być celowe, to ustawodawca (…) nie uściślił, jaki musi być wynik kontroli, aby prezes mógł odwołać dyrektora (…) Uważamy, że zwolnienie dyrektora powinno być obowiązkowo poprzedzone zgodą Rady Kuratorów” – czytamy w piśmie skierowanym do prof. Jerzego Duszyńskiego, prezesa PAN, a podpisanym przez dr hab. Annę Ajduk, przewodniczącą AMU.
Opinii Rady Kuratorów młodzi naukowcy domagają się także w przypadku uchwały Prezydium PAN o połączeniu, podziale, reorganizacji lub likwidacji instytutu. Podkreślają, że w projekcie ograniczone to jest do wniosku prezesa Akademii lub dyrektora instytutu.
W swoim stanowisku członkowie AMU PAN podnoszą także sprawę komercjalizacji wyników badań poprzez tworzenie spółek, nabywania i posiadania udziałów oraz akcji spółek handlowych. Dotychczas o możliwości takiej decydował minister ds. nauki, co zapewniało nadzór nad zasadnością i ryzykiem takiej operacji finansowej. „W propozycji zmiany tę funkcję przejmuje prezes PAN, który dysponuje jedynie budżetem PAN, niezwiązanym bezpośrednio z budżetem poszczególnych instytutów, które są finansowane z subwencji MNiSW. W konsekwencji, przeniesienie tych uprawnień nie jest zasadne i stworzy dodatkowe problemy” – zwracają uwagę przedstawiciele Akademii Młodych Uczonych PAN.
Postulują także, wobec wprowadzenia analogicznych zapisów na uczelniach, wprowadzenie płac minimalnych w instytutach, co – w ich przekonaniu – jest warunkiem niezbędnym do dobrego funkcjonowania tych jednostek i utrzymania konkurencyjności zatrudnienia.
MK