Polski synchrotron znajdujący się w Narodowym Centrum Promieniowania Synchrotronowego Solaris w Krakowie uruchomiono we wrześniu 2015 r. Od tamtej pory kilkudziesięcioosobowy zespół przygotowywał go do rozpoczęcia badań. Pierwsze pomiary, które zostaną w nim zrealizowane, dotyczyć będą fizyki, nauki o materiałach i chemii.
Synchrotron to jedno z najnowocześniejszych urządzeń badawczych. Powstające w nim promieniowanie elektromagnetyczne o szerokim spektrum może być wykorzystywane interdyscyplinarnie. Unikalne właściwości światła synchrotronowego sprawiają, że wiele pomiarów można przeprowadzić wyłącznie przy jego wykorzystaniu. Pozwala również w krótszym czasie uzyskać więcej lepszych jakościowo informacji, niż przy użyciu tradycyjnych źródeł światła.
Synchrotrony funkcjonują we wszystkich krajach wysoko rozwiniętych. Pozwalają przeprowadzać pomiary nawet kilkunastu grupom badawczym jednocześnie, siedem dni w tygodniu, 24 godziny na dobę. To „fabryki badań” dla takich dziedzin nauki jak: biologia, chemia, fizyka, inżynieria materiałowa, nanotechnologia, medycyna, farmakologia, geologia czy krystalografia.
W polskim synchrotronie na początek przeprowadzonych zostanie 26 eksperymentów, przygotowanych przez naukowców z 12 polskich oraz pięciu zagranicznych placówek.
Dyrektor Centrum Solaris, prof. Marek Stankiewicz, przyznaje, że liczba wniosków o czas badawczy, które zostały złożone, przekroczyła oczekiwania ośrodka. – Bardzo nas to cieszy, bo udowadnia, że zapotrzebowanie na badania, które umożliwia synchrotron, jest wśród naukowców bardzo duże.
Polski synchrotron na razie udostępnia trzy stanowiska badawcze: PEEM, gdzie można przeprowadzać pomiary przy wykorzystaniu mikroskopii fotoelektronowej; XAS (spektroskopia absorpcyjna promieniowania rentgenowskiego) oraz UARPES (kątowo-rozdzielcza spektroskopia fotoelektronów).
– Zaczynamy z trzema stanowiskami badawczymi, ale potencjał synchrotronu Solaris to kilkanaście linii badawczych – mówi prof. Stankiewicz. – Dlatego już teraz budujemy trzy kolejne i staramy się o środki na dalszą rozbudowę infrastruktury.
Pierwszymi użytkownikami krakowskiego synchrotronu będą badacze z: Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie, Instytutu Katalizy i Fizykochemii Powierzchni im. Jerzego Habera PAN, Instytutu Fizyki PAN, Instytutu Fizyki Jądrowej im. Henryka Niewodniczańskiego PAN, Instytutu Fizyki Molekularnej PAN, Politechniki Gdańskiej, Politechniki Warszawskiej, Uniwersytetu Jagiellońskiego, Uniwersytetu Łódzkiego, Uniwersytetu Mikołaja Kopernika i Uniwersytetu Warszawskiego.
Naukowcy badać będą izolatory topologiczne, materiały dirakowskie i nadprzewodniki, a także właściwości elektroniczne materiałów, oddziaływania magnetyczne i rozkład pierwiastków w materiałach. W przyszłości wyniki tych pomiarów mogą przyczynić się m.in. do opracowania wydajniejszych ogniw fotowoltaicznych, szybszych i pojemniejszych dysków twardych czy nowych materiałów elektronicznych.
Centrum Solaris to ośrodek, który wprawdzie należy do Uniwersytetu Jagiellońskiego, ale bezpłatne udostępnia infrastrukturę badawczą naukowcom z innych instytucji.
Nabory wniosków o przyznanie czasu badawczego w polskim synchrotronie będą organizowane dwa razy w roku, wiosną i jesienią. Najbliższy termin składania aplikacji to 1 kwietnia 2019 r.
Koszt budowy całego obiektu wyniósł ok. 200 mln zł. Środki pochodziły z Unii Europejskiej. Obecnie jednostka jest finansowana z budżetu państwa.
JK
(Źródło: PAP Nauka w Polsce)