Spośród 583 ocenianych podmioto-dyscyplin 60 uzyskało awans z kategorii B+ do A, natomiast 28 z kategorii B do B+. Pojawiło się również 5, których wynik był gorszy aniżeli w pierwszym etapie – raportuje wyniki odwołań rozpatrywanych przez Komisję Ewaluacji Nauki jej przewodniczący prof. Błażej Skoczeń.
Po zakończeniu podstawowego etapu ewaluacji i kategoryzacji w lipcu 2022 r., zgodnie z zapisami ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce, podmioty niezadowolone z wyniku miały możliwość złożenia wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy. Ustawa w art. 269 ust. 4 precyzuje, iż „Od decyzji Ministra przysługuje wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy w terminie 30 dni od dnia doręczenia decyzji”. Powody złożenia wniosku bywają różne. Poczynając od szczegółowej analizy osiągnięć podmiotu w danej dyscyplinie nauki w stosunku do wartości referencyjnych, co skłania do przyjęcia założenia, iż uzyskanie nieco wyższej punktacji może skutkować podniesieniem kategorii naukowej aż do podjęcia wysiłku ze względu na presję środowiska lub kierownictwa podmiotu. Ważnym czynnikiem dla podmiotów, które znalazły się w kategorii B, jest próba pozyskania (lub utrzymania posiadanych dotychczas) uprawnień do nadawania stopni naukowych, co skłania do szczególnie wnikliwej analizy własnych osiągnięć i złożenia wielowątkowego wniosku odnoszącego się do wszystkich trzech kryteriów oceny. Niektórym podmiotom zależy zatem na uprawnieniach, inne walczą przede wszystkim o prestiż i lepszą pozycję w tej samej grupie wspólnej oceny. Generalnie, im bliżej linii odcięcia, którą stanowią wartości referencyjne do wyższej kategorii, tym większa intensywność starań o zmianę kwalifikacji i podniesienie kategorii podmioto-dyscypliny. Warto zauważyć, że znacząca część podmiotów złożyła tzw. odwołania w systemie SEDN, ale były również wnioski, niektóre bardzo obszerne, liczące nawet 160 stron, w postaci dokumentów poza systemem. Były one skanowane i umieszczane w systemie w postaci pliku. Należy podkreślić ogromną pracę wykonaną przez Ośrodek Przetwarzania Informacji – Państwowy Instytut Badawczy w celu zarejestrowania i wprowadzenia dokumentów pozasystemowych do bazy SEDN.
W poprzednich ewaluacjach i kategoryzacjach odsetek odwołań sięgał niemal 40%, co skutkowało intensywnym drugim etapem pracy Komisji Ewaluacji Jednostek Naukowych. W obecnej ewaluacji odsetek złożonych wniosków wyniósł nieco ponad 50%, co można wyjaśnić większą wagą uzyskanej kategorii, przede wszystkim w kontekście uprawnień do nadawania stopni naukowych, ale przecież nie tylko. Ostatecznie wnioski złożyło 583 spośród 1145 ocenionych przez KEN podmioto-dyscyplin. Komisja Ewaluacji Nauki przystąpiła niezwłocznie do ich procedowania, aby zdążyć z całością oceny do końca 2022 r. Warto zauważyć, że oceny osiągnięć w zakresie kryteriów K1 i K2 dokonali sami członkowie KEN, pod warunkiem, że nie rozstrzygali w sprawach danej podmioto-dyscypliny na wcześniejszym etapie. Podobnie przyjęto zasadę, iż powołani przez ministra na wniosek przewodniczącego KEN eksperci, którzy oceniali daną podmioto-dyscyplinę w pierwszym etapie, nie mogli robić tego ponownie. Zasada przypisania do zadań ekspertów innych aniżeli w poprzednim etapie była traktowana jako nienaruszalna, chodziło bowiem o to, aby ocena miała charakter obiektywny. Najwięcej pracy mieli eksperci oceniający kryterium trzecie, ponieważ od jego oceny najczęściej się odwoływano, zapewne z uwagi na fakt, że pojawiło się w ewaluacji po raz pierwszy w formie oceny opisów wpływu badań naukowych na społeczeństwo i gospodarkę popartych dowodami wpływu.
Spore kontrowersje budził zastosowany w pierwszym etapie ewaluacji pomysł przypisania roli tzw. ekspertów wiodących naukowcom spoza danej dyscypliny nauki. Taka procedura była kontestowana zarówno przez samych ekspertów, jak i przez oceniane podmioty, i skutkowała obniżeniem zaufania do dokonanej oceny, co przełożyło się na zwiększoną liczbę odwołań. Z tego względu Komisja zrezygnowała z tej procedury i zastosowała algorytm polegający na przypisaniu obydwu ekspertów z ocenianej dyscypliny, oczywiście pod warunkiem, że nie oceniali wcześniej danego podmiotu. Po zakończeniu przez nich oceny, dzięki systemowi SEDN można było podsumować wynik prac zarówno członków Komisji, jak i ekspertów. Ostatecznie spośród 583 ocenianych podmioto-dyscyplin 60 uzyskało awans z kategorii B+ do A, natomiast 28 z kategorii B do B+. Pojawiło się również 5 podmioto-dyscyplin, których wynik był gorszy aniżeli w pierwszym etapie ewaluacji, co jednak nie skutkuje obniżeniem kategorii z uwagi na regulacje zawarte w KPA (raz przyznana kategoria nie może zostać obniżona). Te podmioty należy zatem potraktować jako obdarzone szczególnym kredytem zaufania, mając nadzieję, że w następnej ewaluacji udowodnią, iż na to zasługiwały. Sumarycznie zmianom kategorii podlegało 100 pomioto-dyscyplin, co w skali 583 złożonych wniosków o ponowne rozpatrzenie sprawy oznacza 17,2%.
Kolejnym elementem ponownej oceny były wnioski o podniesienie kategorii do A+. Złożono ich 65, przy czym część z nich została zgłoszona w formie opisowej (poza systemem), co dodatkowo utrudniło ekspertom analizę. Wnioski złożyły podmioty, które były wcześniej oceniane w kontekście kategorii A+ przez dwóch ekspertów: polskiego i zagranicznego. Najczęściej występował przypadek oceny mieszanej: jednej oceny pozytywnej, a drugiej negatywnej, jednak podmiot był przekonany, iż kategoria A+ mu się należy. Wszystkie odwołania zostały bardzo starannie przeanalizowane i zaopiniowane przez członków KEN, aby na podstawie wszystkich trzech opinii: dwóch ekspertów zewnętrznych oraz członka KEN, przyjąć ostateczną rekomendację. Pojawiło się także 20 podmiotów, które po pierwszym etapie ewaluacji miały kategorię B+, ale w wyniku ponownej oceny przeszły do kategorii A, a w kryterium pierwszym uzyskały na tyle wysoki wynik, że podlegały ocenie dotyczącej uzyskania kategorii A+. Ze względu na fakt, że podmioty te nie były wcześniej oceniane przez ekspertów, należało taką procedurę przeprowadzić. Komisja przekazała zatem powyższe wnioski do oceny przez ekspertów polskiego i zagranicznego. Z uwagi na sekwencyjny charakter tej oceny (nie można było wskazać tych podmiotów przed zakończeniem oceny w podstawowych kryteriach), procedowanie rozciągnęło się w czasie, a ostatnie oceny były wykonywane w drugiej połowie grudnia 2022 r. W odniesieniu do ocenianych podmiotów Komisja przyjęła taką samą zasadę, jak w pierwszym etapie oceny i premiowała kategorią A+ wyłącznie te podmioty, które uzyskały dwie oceny pozytywne. Sumarycznie na 85 ocenianych podmiotów tylko 10 uzyskało rekomendację Komisji dotyczącą przyznania kategorii A+, co stanowi 11,8%.
Po zakończeniu prac Komisja przekazała ministrowi wyniki, co pozwoliło na rozpoczęcie procesu wydawania końcowych decyzji. Po zakończeniu prac KEN, a przed podjęciem ostatecznych decyzji przez ministra, wyłonił się następujący poewaluacyjny obraz polskiej nauki: 6,6% dyscyplin w kategorii A+, 32,7% w kategorii A, 47,7% w kategorii B+, 10,2% w kategorii B oraz 2,8% w kategorii C. Ten wynik nie odbiega znacząco od poprzednich edycji ewaluacji i kategoryzacji, jeśli przyjąć, że obecna kategoria B+ w jakiejś mierze zastąpiła dawną kategorię B. Warto jednak podkreślić, że nie jest to wynik ostateczny, a ten będzie znany dopiero po podjęciu wszystkich decyzji przez ministra.
Generalny wniosek płynący z oceny złożonych przez podmioty odwołań jest taki, iż ubiegały się one albo o uzyskanie uprawnień do nadawania stopni naukowych, albo o prestiż w postaci wyższej kategorii związanej z umocnieniem pozycji w środowisku. Stąd rozkład bimodalny, jaki wyłania się z obrazu rozpatrzonych ponownie wniosków. Pojawiły się także liczne przypadki możliwych awansów z kategorii B+ do A+, jednak w tej grupie tylko jeden podmiot uzyskał satysfakcję. W grupie pozytywnie rozpoznanych wniosków dotyczących kategorii A+ ponownie dominują uniwersytety i instytuty PAN. A zatem nihil novi sub sole. Na koniec warto podkreślić, iż KEN wykonała w ubiegłym roku 150% pracy dotyczącej ewaluacji, co jest bardzo dobrym wynikiem zważywszy na tempo prowadzonych prac. Osiągnięcie takiego wyniku nie byłoby możliwe bez wielkiego wsparcia ze strony Departamentu Nauki Ministerstwa Edukacji i Nauki oraz Ośrodka Przetwarzania Informacji – Państwowego Instytutu Badawczego.
Błażej Skoczeń, przewodniczący KEN
