Planistyczne, pozycyjne, zasobowe, innowacyjno-przedsiębiorcze czy sieciowe? Analizy podejść polskich uczelni do budowania przez nie swoich strategii dokonali naukowcy z Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu.
Jeszcze kilka lat temu autorytet uczelni w Polsce był tak ogromny, że postrzegane były jako podmioty niepodlegające powszechnym prawom rynku. Wszystko się jednak zmienia. Celem badań, które przeprowadzili prof. Jerzy Niemczyk i mgr Jakub Jurczyk było porównanie strategii przyjętych przez uczelnie w Polsce z perspektywy przyjętej przez nie logiki ich budowania. Wyniki opublikowano w Pracach Naukowych Wałbrzyskiej Wyższej Szkoły Zarządzania i Przedsiębiorczości.
Wyróżniono kilka podejść: planistyczne, pozycyjne, zasobowe, innowacyjno-przedsiębiorcze oraz sieciowe. Istotą tego pierwszego jest koncentracja w działaniach na poszukiwaniu optymalnych sposobów wykorzystania posiadanych zasobów. Wyznacznikiem podejścia pozycyjnego jest koncentracja na budowaniu przewagi konkurencyjnej, a długoterminowym celem zajęcie uprzywilejowanej pozycji w sektorze lub otoczeniu, pozwalającej czerpać efekty z bycia np. monopolistą. Relatywnie nowym podejściem do strategii jest podejście zasobowe, zbliżone do myślenia planistycznego. Zasadniczą różnicą jest większa koncentracja na zasobach niematerialnych typu wiedza, marka, wizerunek, prestiż i relacje z otoczeniem, które w większym stopniu budują wartość organizacji i czynią ją unikalną, trudnokopiowalną, a przede wszystkim zaspokajającą potrzeby jej interesariuszy. Podejście innowacyjno-przedsiębiorcze skupia się na innowacyjności jako szczególnym zasobie organizacji. Odwołuje się do zagospodarowywania nowych przestrzeni działania, poszukiwania radykalnych innowacji zmieniających reguły gry i koncentrowaniu się na działaniach, miast na ich efektach. Wreszcie, podejście sieciowe, w którym strategia jest zbiorem działań ukierunkowanych na optymalne z punktu widzenia interesariuszy zarządzanie kontraktami.
Przedmiotem analizy były uczelnie zajmujące się zarówno prowadzeniem działalności naukowej i kształceniem studentów, jak i uczelnie jedynie kształcące studentów. W badanej próbie uwzględniono uczelnie publiczne i niepubliczne, a także akademickie i zawodowe, przy czym w ostatniej grupie uwzględniono przede wszystkim PWSZ-y. Przy ich wyborze kierowano się rankingiem szkół wyższych publikowanym przez Perspektywy. Analizie poddano strategie 54 uczelni, w tym dziesięciu badawczych wyłonionych w 2019 roku w ministerialnym programie IDUB. Przyjęto, że uczelnie są zarządzane strategicznie i że zapisy dotyczące treści ich strategii są zawarte w formalnych określeniach: wizji, misji, celów strategicznych i strategii.
Badania wykazały, że w uczelniach klasyfikowanych ze względu na typ własności dominowało podejście planistyczne. Prawie w połowie z nich zidentyfikowano tę właśnie logikę przy tworzeniu strategii. W 1/3 przypadków stosowano podejście pozycyjne. Trzecim w kolejności, preferowanym głównie przez uczelnie publiczne, było podejście zasobowe. Najmniej było uczelni stawiających na podejście innowacyjno-przedsiębiorcze. W żadnej z kolei nie pojawiło się podejście sieciowe.
W analizie przeprowadzonej ze względu na typ prowadzonej działalności dominującym, co jest logiczne, także było podejście planistyczne do strategii. Stosowało je 60% uczelni badawczych, 50% uczelni badawczo-dydaktycznych i 60% uczelni zawodowych. Uczelnie badawczo-dydaktyczne i dydaktyczne często (40%) stosowały także podejście pozycyjne. Co ciekawe, tylko jedna uczelnia badawcza deklarowała takie podejście. Za to aż 30% badawczych opierało swoje strategie na podejściu zasobowym.
Z badań strategii wybranych uczelni w Polsce wynika ogólny wniosek, że największy udział w budowaniu strategii miały podejścia klasyczne: planistyczne odwołujące się do ekonomii skali i pozycyjne budujące strategie na udziałach rynkowych. Taki stan prawdopodobnie wynika ze specyfiki działalności uczelni w Polsce. Profil zarządzania jest bowiem ściśle określony (wysoka skala regulacji), a kierunki rozwoju są silnie zdefiniowane, zwłaszcza dla uczelni publicznych, i dla niepublicznych, w tym obszarze, który jest zbieżny z ustawą Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce. Rzadziej stosowane były podejścia zasobowe, jeszcze rzadziej innowacyjno-przedsiębiorcze, a – co szczególnie dziwi – nie było w zidentyfikowanych strategiach elementów podejść sieciowych – podsumowują wyniki autorzy badania.
W związku z zachodzącymi zmianami na rynku globalnego szkolnictwa wyższego, uczelnie w Polsce będą podlegać coraz większej presji konkurowania. Muszą więc zacząć budować solidne podstawy i wartości, którymi będą się kierować w budowaniu rozpoznawalnych i cenionych marek. Prawdopodobnie częściej wybierane będą wtedy ramy podejścia zasobowego, innowacyjno-przedsiębiorczego i sieciowego – przekonują naukowcy z Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu w artykule „Strategie wyższych uczelni w Polsce. Perspektywa podejść do strategii” opublikowanym w Pracach Naukowych Wałbrzyskiej Wyższej Szkoły Zarządzania i Przedsiębiorczości.
Jerzy Niemczyk, Jakub Jurczyk