Centrum Dokumentacji Zsyłek, Wypędzeń i Przesiedleń Uniwersytetu Pedagogicznego im. KEN w Krakowie ma już 10 lat. Swoją działalność oficjalnie zainaugurowało 1 marca 2011 roku.
Centrum to jedyna tego typu uniwersytecka jednostka w Polsce, zajmująca się profesjonalnym dokumentowaniem przymusowych migracji obywateli polskich na przestrzeni wieków. W skład Centrum wchodzą: jednostka badawcza zajmująca się przymusowymi migracjami Polaków, Muzeum zsyłek, wypędzeń i przesiedleń Polaków oraz Biblioteka wraz z Archiwum. Zakres jego działalności obejmuje między innymi rejestrowanie notacji świadków historii – w Polsce i zagranicą (dotychczas realizowano projekty w Wielkiej Brytanii, Kanadzie, Australii, USA, Izraelu, RPA, Rumunii, Ugandzie, Kazachstanie, Serbii), gromadzenie materiałów archiwalnych, produkcję filmów dokumentalnych, tworzenie wystaw, działalność edukacyjną oraz wydawanie publikacji naukowych.
Celem Centrum jest ochrona przed zapomnieniem losów mieszkańców Rzeczypospolitej (w jej obecnych i byłych granicach) poddanych zsyłkom, wypędzeniom i przesiedleniom. Zadaniem, które sobie stawiamy jest rozpowszechnianie wiedzy na ten temat wśród młodzieży szkolnej, studentów, społeczności lokalnych. Chcemy zebrać jak największą liczbę relacji wspomnieniowych od świadków historii, szczególnie Sybiraków, oraz przymusowo wysiedlonych ze swych domów przez niemieckiego okupanta w czasach II wojny światowej. Swymi badaniami objęliśmy okres przymusowych migracji od Konfederacji Barskiej po czasy represji komunistycznych – pisze na stronie internetowej jednostki dr hab. Hubert Chudzio, dyrektor Centrum Dokumentacji Zsyłek, Wypędzeń i Przesiedleń UP.
Jednym ze sztandarowych projektów Centrum jest wydana w ramach grantu Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki pięciotomowa publikacji pt. „Pokolenia odchodzą. Relacje źródłowe polskich Sybiraków z Wielkiej Brytanii”. Wiosną 2013 roku naukowcy z UP wyruszyli do Wielkiej Brytanii, dokąd po II wojnie światowej trafiło najwięcej uchodźców znad Wisły. Byli to w większości ludzie, którzy po tzw. amnestii w wyniku układu Sikorski-Majski wyszli z Rosji Sowieckiej z armią polską dowodzoną przez gen. Władysława Andersa. Mężczyźni (ale także wiele kobiet) znaleźli się w wojsku, trafili na front i podążali szlakiem Drugiego Korpusu. Dzieci, kobiety, mężczyźni niezdolni do służby wojskowej zostali rozlokowani w polskich osiedlach w Indiach, Afryce, Meksyku, na Bliskim Wschodzie czy w dalekiej Nowej Zelandii. Pracownicy i wolontariusze Centrum odwiedzili Bradford, a póxniej także Birmingham, Leeds, Nottingham i Coventry, celem zebrania relacji świadków historii, którzy przeżyli koszmar zsyłki na Sybir.
Działalność muzealno-edukacyjna, w tym warsztaty dla młodzieży, prowadzona jest w siedzibie głównej Centrum – Forcie Skotniki mieszczącym się przy ul. Kozienickiej 24 w Krakowie.
Od 2014 roku Centrum uznawane jest za Specjalne Miejsce Pracy Badawczej (tzw. SPUB). Realizując swoje cele statutowe Centrum współpracuje z licznymi instytucjami państwowymi oraz naukowymi w Polsce i za granicą. Prace Centrum wpisują się w kanon działań mających na celu ocalenie polskiego dziedzictwa narodowego.
Aleksandra Czyżowska, MK, źródło: UP