Na Uniwersytecie Szczecińskim powstanie Katedra UNESCO na rzecz zrównoważonego rozwoju społecznego. Będzie trzynastą tego typu jednostką badawczą w Polsce.
Dotychczas prace badawcze nad zrównoważonym rozwojem społecznym realizowano w Uniwersytecie Szczecińskim w różnych jednostkach badawczych. Należało to zmienić, zachowując potencjał badawczy i kontakty międzynarodowe. Przygotowano zatem aplikację o utworzeniu trzynastej w Polsce Katedry UNESCO.
Koncentracja na rozwoju ekonomicznym i szybkim przezwyciężaniu kryzysów sprawia, że prawa mniejszości i grup marginalizowanych mogą być pomijane, zwłaszcza na poziomie centralnym. Jak wskazują Bruce Katz i Jeremy Nowak, te same czynniki, które stoją u źródeł populizmu (kryzysy ekonomiczne, wzrastające nierówności, nowe uprawnienia instytucji ekonomicznych i ich lokalnych ekosystemów), przyczyniają się do wzrostu znaczenia lokalnej i regionalnej polityki. Samorządy jednak wciąż niewystarczająco często prowadzą progresywne polityki publiczne. Tymczasem istnieje potrzeba globalnego współdziałania na rzecz zrównoważonego rozwoju społecznego (social sustainability). To podejście polegające na projektowaniu rozwoju dla przyszłych pokoleń z uwzględnieniem potrzeb mieszkańców, którzy do tej pory byli w tym procesie pomijani lub dyskryminowani. Wysiłki badaczy Uniwersytetu Szczecińskiego i ich relacje z partnerami pozaakademickimi mają na celu wspieranie społeczeństwa inkluzywnego, zdolnego do reagowania w zrównoważony sposób na zagrożenia środowiskowe, społeczne i finansowe.
Badania uniwersyteckiego zespołu nad zrównoważonym rozwojem społecznym koncentrują się na decentralizacji polityk równościowych i inkluzywnych, ze szczególnym uwzględnieniem roli miast. Realizowane z partnerami w regionie dotyczą aktywizmu i równości praw (współpraca z województwem i gminami regionu transgranicznego). Inne koncentrują się na jakości pracy dydaktycznej i powiązaniach między badaniami społecznymi a praktyką (projekt ARROW realizowany z konsorcjum mongolskich uniwersytetów, projekt IMPAKT/Erasmus Mundus z partnerami akademickimi m.in. z Wietnamu i Indonezji).
Korzystając z dotychczasowego dorobku, w nowej katedrze będą rozwijane (z nowymi i dotychczasowymi partnerami) badania nad inkluzywnym rozwojem społecznym (badanie kompetencji obywatelskich, projektowanie zrównoważonych miast), gospodarką odpowiedzialną społecznie (gender mainstreaming, integracja gospodarki nieformalnej), prawami na rzecz mniejszości (badania porównawcze nad ochroną prawną grup defaworyzowanych i zagrożonych wykluczeniem) oraz transformacjami społecznymi.
Uniwersytet Szczeciński jest uczelnią regionalną i z tej pozycji podejmuje inicjatywy ukierunkowane na rozwój otoczenia. Od początku lat dziewięćdziesiątych przy wsparciu samorządu prowadzone są badania nad rozwojem partycypacji w regionie transgranicznym (Euroregion Pomerania, obszar południowego Bałtyku), którego priorytetem jest transfer wiedzy z nauk społecznych do polityk publicznych.
Dla Uniwersytetu Szczecińskiego podstawowe czynniki dynamicznego rozwoju to wzmocnienie umiędzynarodowienia i rozwój badań interdyscyplinarnych jako obszaru szczególnie atrakcyjnego dla otoczenia społeczno-gospodarczego uczelni. Idea katedr UNESCO stanowi egzemplifikację efektywnej realizacji tych celów, wzmocnioną przez 20 lat doświadczenia. Planujemy połączyć w zespoły badawcze naukowców z różnych dziedzin, którzy zajmą się analizą problemów kluczowych dla naszego regionu, położonego w sercu Europy, uosabiającego wszystkie szanse obszarów o potencjale transgranicznym. Podstawową wartością UNESCO jest szacunek dla różnorodności. I to przesłanie – poprzez aktywność w obszarze nauk humanistycznych, społecznych i przyrodniczych – będzie realizowane przez naszą uczelnię – zapowiada prof. Waldemar Tarczyński, rektor USz.
W pracę katedry, która powstanie przy Szkole Doktorskiej Uniwersytetu Szczecińskiego, zostaną zaangażowani młodzi badacze z ich energią, innowacyjnością i odważnym definiowaniem celów (choćby takich jak sprawiedliwość klimatyczna). Sfinalizowanie prac nad utworzeniem katedry przewidziane jest jeszcze w tym roku.
Międzynarodowy program Sieci Katedr UNESCO działa od 1992 roku i kładzie nacisk na promocję innowacyjności w badaniach naukowych. Rolą katedr jest m.in. doradztwo przy opracowywaniu polityki edukacyjnej, naukowej i kulturalnej, budowanie pomostów między uczelniami, decydentami i społeczeństwem, promowanie różnorodności kulturowej. Obecnie funkcjonuje 849 katedr UNESCO w 110 państwach. Katedra UNESCO na rzecz zrównoważonego rozwoju społecznego na Uniwersytecie Szczecińskim będzie 13. w Polsce.
Pierwszą była Katedra Praw Człowieka i Pokoju na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu, która działała w latach 1993–2016. W 1994 roku powstała Katedra UNESCO Trwałego Rozwoju przy Europejskim Instytucie ds. Rozwoju Lokalnego i Regionalnego Uniwersytetu Warszawskiego. Kieruje nią prof. Grzegorz Gorzelak. Dwa lata później zaczęły działać: Katedra UNESCO Jakości Nauczania i Nauki na Uniwersytecie Warmińsko-Mazurskim w Olsztynie (prof. Józef Górniewicz) oraz Katedra UNESCO ds. Kobiet, Społeczeństwa i Rozwoju przy Wydziale Filozofii i Socjologii UW (prof. Renata Siemieńska). W 2004 r. ustanowiono Katedrę UNESCO im. Janusza Korczaka Interdyscyplinarnych Studiów nad Rozwojem i Dobrostanem Dziecka na Wydziale Nauk Pedagogicznych Akademii Pedagogiki Specjalnej w Warszawie. Od 2016 r. znajduje się w Instytucie Psychologii na Wydziale Stosowanych Nauk Społecznych APS. Jej kuratorem jest dr hab. Anna Odrowąż-Coates. W 2008 r. na Wydziale Ekonomii i Stosunków Międzynarodowych Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie utworzono Zakład Dziedzictwa Kulturowego i Studiów Miejskich UNESCO (prof. Jacek Purchla). Również w Krakowie, na Akademii Górniczo-Hutniczej, uruchomiono w 2010 r. Centrum Międzynarodowej Promocji Technologii i Edukacji AGH–UNESCO (prof. Janusz Szpytko).
W 2012 r. zainaugurowano działalność Katedry UNESCO Badań Instytucjonalnych i Polityki Szkolnictwa Wyższego przy Centrum Studiów nad Polityką Publiczną na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu (prof. Marek Kwiek). Rok później do sieci dołączył Uniwersytet Wrocławski z Katedrą UNESCO Całożyciowego Poradnictwa Zawodowego przy Instytucie Pedagogiki (prof. Jean Guichard). Uniwersytet Jagielloński doczekał się takiej jednostki w 2014 r., kiedy w Instytucie Europeistyki powstała Katedra UNESCO ds. Edukacji o Holokauście (prof. Zdzisław Mach). W 2018 r. na Uniwersytecie Opolskim utworzono Katedrę UNESCO z zakresu prawa ochrony dóbr kultury. Funkcjonuje w ramach Centrum Prawa Ochrony Dóbr Kultury UNESCO (dr Alicja Jagielska-Burduk). Najmłodszą, jak dotąd, jest działająca od 2 lat Katedra UNESCO Ekohydrologii i Ekologii Stosowanej, ustanowiona na Wydziale Biologii i Ochrony Środowiska Uniwersytetu Łódzkiego (prof. Maciej Zalewski).
Maciej Kowalewski, Mariusz Karwowski