W sytuacji, w której większość profesorów i liderów akademickich to mężczyźni, ważne jest, aby znaleźć liderów płci męskiej, którzy będą zdecydowanie wspierać programy potrzebne do przyciągnięcia i zatrzymania studentek i wykładowców STEM. Trzeba też szukać kobiecych wzorców do naśladowania – zachęca prof. Maria Klawe, pierwsza kobieta na stanowisku prezydenta Harvey Mudd College. W czerwcu przyjedzie do Polski na Perspektywy Women in Tech Summit.
Ponad 10 tys. uczestniczek i uczestników (stacjonarnie i online) z 80 krajów świata weźmie udział w Perspektywy Women in Tech 2023, największej w Europie i Azji konferencji dla kobiet w nowych technologiach, która odbedzie się w dniach 14–15 czerwca w Warszawie. Wśród zaproszonych gości jest prof. Maria Klawe, badaczka z dziedziny matematyki i informatyki, pierwsza kobieta na stanowisku prezydenta amerykańskiej uczelni Harvey Mudd College (HMC). To dzięki jej staraniom kobiety stanowią połowę studentów STEM w HMC, co jest jedynym takim wynikiem w świecie akademickim! Z prof. Marią klawe rozmawia Magda Tytuła.
Jaka była pani droga do matematyki jako dziedziny zainteresowań naukowych?
Byłam drugą z czterech córek moich rodziców i dorastałam, odgrywając rolę „syna mojego ojca”, ponieważ w młodym wieku interesowały mnie tylko „chłopięce rzeczy”, a mój ojciec mnie jeszcze do tego zachęcał. Jako dziecko i nastolatka uwielbiałam matematykę i sztukę, więc planowałam studiować inżynierię na uniwersytecie, mimo że w tamtym czasie prawie nie było kobiet zajmujących się inżynierią lub matematyką. Zmieniłam kierunek tuż przed pierwszym dniem zajęć, kiedy powiedziano mi, że studenci inżynierii nie mogą brać udziału w najbardziej zaawansowanych zajęciach z matematyki.
A jak pojawiła się w pani życiu informatyka?
Nie uczęszczałam na żadne zajęcia z informatyki podczas studiów licencjackich i magisterskich z czystej matematyki. Po ukończeniu studiów doktoranckich z matematyki rozpoczęłam pracę jako adiunkt na wydziale matematyki Uniwersytetu Oakland w Michigan. W tamtym czasie dostępnych było bardzo niewiele stanowisk akademickich w dziedzinie matematyki, więc fakt, że otrzymałam stanowisko na czas nieokreślony, napawał mnie dumą. Jednak sama uczelnia mi się nie podobała: poziom studentów był niski i czułam się tam dość samotna. Uczestnicząc w konferencjach poświęconych teorii grafów, dowiedziałam się, że wielu spośród najlepszych jej badaczy pracuje w informatyce teoretycznej i że jest to dziedzina oferująca wiele świetnych miejsc pracy na najlepszych wydziałach informatyki. Dlatego rok po otrzymaniu doktoratu z matematyki zdecydowałam się na drugie studia z informatyki na Uniwersytecie w Toronto, a potem na zrobienie drugiego doktoratu. Już po dziewięciu miesiącach studiów magisterskich Uniwersytet w Toronto zatrudnił mnie jako asystenta profesora informatyki.
Co było największym wyzwaniem w pani karierze akademickiej?
Zmiana kultury w nauce i inżynierii tak, aby wspierała kobiety i członków innych niedostatecznie reprezentowanych grup. Od 35 lat jestem pierwszą kobietą na zajmowanych przeze mnie stanowiskach i często spotykam się z pewnym oporem wobec moich wysiłków na rzecz zmiany kultury organizacyjnej.
No właśnie, została pani określona jako „nieustraszona w dążeniu do niwelowania różnic między płciami w edukacji technicznej”. Jak się zaczęła ta pani ścieżka i jakie na niej były kamienie milowe?
Jako studentka pierwszego roku studiów licencjackich z matematyki nagrywałam filmy dla publicznej stacji telewizyjnej, aby zainteresować dziewczęta matematyką. Przez całą swoją karierę byłam orędowniczką kobiet w STEM. W 1988 roku zostałam kierowniczką wydziału informatyki na Uniwersytecie Kolumbii Brytyjskiej (UBC) i byłam pierwszą kobietą profesorem informatyki, a także pierwszą kobietą kierownikiem wydziału – na Wydziale Nauk Ścisłych UBC. W ciągu piętnastu lat pracy w UBC zostałam pierwszą kobietą na stanowisku wiceprezydenta, a następnie pierwszą kobietą na stanowisku dziekana ds. nauki. Do czasu mojego odejścia było tam siedem kobiet na stanowisku profesora informatyki, a w ciągu czterech lat pełnienia przeze mnie funkcji dziekana podwoiliśmy liczbę kobiet na wydziale z dwudziestu czterech do czterdziestu ośmiu. W ciągu ostatnich pięciu lat na tej uczelni udało nam się zwiększyć odsetek kobiet na kierunkach informatycznych z około 15 do 27 procent. Po odejściu z UBC zostałam pierwszą kobietą-dziekanem Wydziału Inżynierii Uniwersytetu Princeton, a następnie pierwszą kobietą-prezydentem w Harvey Mudd.
Bycie pierwszą kobietą to nie wszystko, jeśli chodzi o zwiększenie udziału kobiet w miejscach, w które pani trafiała na swojej karierze zawodowej…
To prawda. Dobry przykład stanowi Uniwersytet Princeton, gdzie pracowałam tylko przez trzy i pół roku, ale strategiczna wizja, którą ustaliliśmy wtedy dla Wydziału Inżynierii miała znaczący wpływ na zwiększenie udziału kobiet w inżynierii w ciągu następnych piętnastu lat. W Princeton pracuje obecnie trzecia kobieta na stanowisku dziekana Wydziału Inżynierii, a odsetek kobiet na kierunkach inżynieryjnych wynosi teraz ponad 40 procent.
Zanim przejdziemy do strategii, dlaczego uważa pani, że zniwelowanie różnic między płciami w edukacji w dziedzinach STEM jest ważne?
Istnieją trzy powody. Po pierwsze, w STEM czekają wspaniałe kariery, które są dobrze płatne i mają wpływ na społeczeństwo, a kobiety zasługują na takie możliwości. Po drugie, biorąc pod uwagę szybki wzrost zapotrzebowania na umiejętności w obszarach takich jak informatyka, nauka o danych i sztuczna inteligencja, bardzo trudno będzie sprostać temu zapotrzebowaniu bez zwiększonego udziału kobiet. Wreszcie po trzecie, badania pokazują, że zróżnicowane zespoły znajdują znacznie lepsze rozwiązania niż zespoły jednorodne, a kobiety wnoszą do takich zespołów różnorodne umiejętności i perspektywy, które są potrzebne.
Obecne statystyki Harvey Mudd College imponują, jeśli chodzi o udział kobiet w dziedzinie STEM (około połowa studentów kierunków informatyki, inżynierii i fizyki to kobiety, w porównaniu z liczbami wahającymi się od 10 do 25 procent, kiedy pani została prezydentem uczelni). Jak pani doprowadziła do tych wyników?
Pierwszą rzeczą, jaką zrobiliśmy po moim przybyciu na stanowisko prezydenta w HMC, było uruchomienie integracyjnego procesu planowania strategicznego dla uczelni, podobnego do procesu, który stworzyliśmy w Princeton dla Wydziału Inżynierii. W HMC w jednym tygodniu października zorganizowaliśmy cztery całodniowe warsztaty, na które zaproszono wszystkich wykładowców, studentów, pracowników, udziałowców, absolwentów i rodziców. Przyszli prawie wszyscy wykładowcy i około jedna trzecia studentów. Każdy warsztat rozpoczynał się dwudziestominutowym wystąpieniem prelegenta, a po nim następowała seria sesji, w których uczestnicy każdej grupy odpowiadali na pytania takie jak: jakie są najważniejsze priorytety edukacji licencjackiej w Mudd lub jak ważna powinna być różnorodność w Mudd? Pytanie o różnorodność było jednym z pytań we wszystkich czterech warsztatach i zauważyłam, że podczas pierwszych dwóch warsztatów odpowiedzi brzmiały: „różnorodność nie jest ważna w HMC, ponieważ jesteśmy uczelnią kształcącą tylko w STEM, a kobiety i osoby kolorowe nie są tak zainteresowane STEM”.
I jak to się zmieniło?
Głównym prelegentem trzeciego warsztatu był Freeman Hrabowski, rektor Uniwersytetu Maryland w Baltimore County (UMBC). Freeman był pierwszym czarnoskórym naukowcem, który został rektorem dużego uniwersytetu badawczego w USA i stworzył program Meyerhoff Scholars rekrutujący czarnoskórych uczniów ze szkół średnich w Baltimore do intensywnego programu studiów licencjackich STEM na UMBC. Wielu absolwentów tego programu zrobiło następnie doktoraty STEM na najlepszych uniwersytetach i często stanowili ponad połowę czarnoskórych doktorantów STEM w USA. W swoim przemówieniu Freeman opowiedział o swoich doświadczeniach dorastania jako czarnoskórego dziecka i o programie Meyerhoff. Wielu uczestników warsztatu płakało w czasie tego wystąpienia. W sesjach dyskusyjnych po przemówieniu uczestnicy zobowiązali się do „niezrównanej doskonałości i różnorodności na wszystkich poziomach w Mudd” i stało się to jednym z sześciu głównych tematów naszego planu strategicznego. To tylko potwierdza prawdę, że często mówca z zewnątrz organizacji jest lepiej słyszany przez społeczność niż osoba z wewnątrz.
Jakie kroki obejmował ten plan?
Wprowadziliśmy wiele zmian w sposobie rekrutacji studentów, wykładowców i udziałowców. Przeprowadziliśmy szeroko zakrojone szkolenia z zakresu różnorodności dla wszystkich grup naszej społeczności, zmieniliśmy zarówno program nauczania, jak i dydaktykę, aby kursy wprowadzające były bardziej angażujące, a także dodaliśmy korepetycje do wszystkich wymaganych kursów w ramach podstawy programowej.
Jak pani zdaniem można zatem zmieniać świat akademicki, jak rozmawiać z mężczyznami, którzy są u władzy?
W sytuacji, w której większość profesorów i liderów akademickich to mężczyźni, ważne jest, aby znaleźć liderów płci męskiej, którzy będą zdecydowanie wspierać programy potrzebne do przyciągnięcia i zatrzymania studentek i wykładowców STEM. Trzeba też szukać kobiecych wzorców do naśladowania.
Jakie działania promujące kobiety w STEM mają dziś sens?
Skuteczne mogą być obozy letnie dla uczennic szkół średnich, wstępne kursy uniwersyteckie w dziedzinach takich jak informatyka, dostosowane do różnego poziomu wiedzy uczestniczek, staże w branży technologicznej dla studentek na pierwszych dwóch latach studiów oraz konferencje dla studentów, które pokazują wzorce kobiet w dziedzinie technologii. Ważne jest również, aby stworzyć kulturę współpracy, a nie rywalizacji wśród studentów kierunków STEM na uniwersytetach. Pomaga to wszystkim studentom odnieść większy sukces i jest szczególnie skuteczne w przyciąganiu i zatrzymywaniu studentek.
Jak to jest być pionierką? I co poradziłaby pani kobietom, które przecierają pewne szlaki?
Jeśli jesteś pierwszą kobietą na danym stanowisku, niektórzy się będą zastanawiać, czy rzeczywiście masz kwalifikacje do zajmowania tego stanowiska, i mogą się obawiać, że brak przynależności do istniejącej męskiej sieci ograniczy twoje powodzenie w danej roli. Uważam, że pomocne wtedy jest budowanie dobrych relacji ze wszystkimi możliwymi osobami (rówieśnikami, przełożonymi, osobami, które mi podlegają, osobami w innych organizacjach w całym kraju i na całym świecie) i skupienie się na byciu kimś, kto pracuje, aby umożliwić sukces innym. W imię budowania reputacji dobrego partnera inni chętnie pomogą ci odnieść sukces.
Podam przykład. Tuż po tym, gdy jako pierwsza kobieta przyjęłam stanowisko kierownika wydziału w UBC, dziekan ds. nauki, który mnie zatrudnił, został wiceprezydentem ds. badań naukowych w UBC. Przy rekrutacji następcy tego dziekana zapytałam każdego z trzech finalistów (mężczyzn), co zrobiłby, aby promować sukces kobiet. Najbardziej pozytywna odpowiedź, jaką otrzymałam, brzmiała: „Nie zrobiłbym nic, aby utrudnić kobietom odniesienie sukcesu”. Kiedy odpowiedziałam, że to niewystarczająco dobra odpowiedź, ponieważ połowa studentów studiów licencjackich to kobiety, ale odsetek kobiet wykładowców wynosił wtedy mniej niż cztery procent, ów kandydat zadeklarował, że mianuje jedną z kobiet swoim zastępcą odpowiedzialnym za promowanie sukcesu kobiet. Wybraliśmy tego kandydata i pod jego dziewięcioletnim kierownictwem liczba kobiet na wydziale podwoiła się z jedenastu do dwudziestu dwóch, a on zatrudnił drugą kobietę jako kierownika wydziału. Tak więc moją radą dla innych kobiet w podobnych sytuacjach jest: bądź pozytywnym i pomocnym partnerem dla wszystkich, których możesz przekonać do swojej idei, a jednocześnie otwarcie pracuj nad kwestiami, które ograniczają sukces kobiet w organizacji.
Jak postrzega pani możliwości wywierania wpływu przez kobiety i zmieniania świata, szczególnie w dziedzinach STEM?
Dziś mamy bardzo ważny czas dla kobiet, kiedy możemy wpływać na przyszłość naszego społeczeństwa poprzez dziedziny STEM. Technologia już teraz zmienia każdą branżę i sposób, w jaki rozumiemy i rozwiązujemy krytyczne kwestie, takie jak choćby zmiany klimatu. W tym zakresie potrzebujemy perspektyw, umiejętności i talentów wszystkich grup społecznych.
Co poradziłaby pani dziś młodym dziewczynom, które dopiero rozpoczynają swoją edukację/karierę w dziedzinach STEM? Na co zwracać uwagę, z czego czerpać inspirację i siłę, czym się nie przejmować?
Ucz się wielu różnych dyscyplin, ponieważ większość ekscytującej pracy, jaką będziesz wykonywać, odbywać się będzie na styku wielu dziedzin. Zaakceptuj to oraz fakt, że będziesz się uczyć przez całe życie. Jeśli napotkasz trudności w danej kwestii, poproś o pomoc, pracuj z innymi studentami nad materiałem, sama także pomagaj innym studentom, ponieważ często najlepszym sposobem na nauczenie się czegoś jest nauczenie tego kogoś innego. Motywuj innych, gdy doświadczają zwątpienia w siebie, i weź sobie do serca słowa, jakimi inni motywują ciebie. Nie obawiaj się postępów w dziedzinie sztucznej inteligencji, robotyki i automatyzacji, raczej bądź przygotowana do współpracy z tymi technologiami.
Barierą często wskazywaną jako utrudniającą kobietom karierę zawodową jest godzenie ról zawodowych i prywatnych (rodzina, macierzyństwo). Jakie ma Pani rady w tej kwestii?
Na podstawie własnych doświadczeń zalecam kobietom przede wszystkim bardzo ostrożny wybór partnerów życiowych. Ponadto radzę, by nie starać się robić wszystkiego w tym samym czasie. Wybierz kilka rzeczy, na których się skupisz na każdym etapie, i poczekaj z innymi wyzwaniami, by zająć się nimi później.
Dziękuję za rozmowę.
Rozmawiała Magda Tytuła
Maria Klawe – matematyczka i informatyczka, pierwsza kobieta prezydent Harvey Mudd College, naukowczyni i prelegentka występująca z wykładami na rzecz różnorodności w STEM na wielu międzynarodowych konferencjach w USA i Kanadzie.
W swojej karierze zawodowej odnosiła sukcesy nie tylko jako badaczka (interesowała się m.in. analizą funkcjonalną, matematyką dyskretną, informatyką teoretyczną), ale też na stanowiskach administracyjnych (zanim w 2006 r. została prezydentką Harvey Mudd College, pełniła funkcje dziekanki – m.in. na Uniwersytecie Kolumbii Brytyjskiej i Uniwersytecie Princeton) czy w pracy w przemyśle (osiem lat spędziła w Almaden Research Center IBM w San Jose, najpierw jako naukowczyni, następnie jako kierowniczka Grupy Matematyki Dyskretnej).
W 2022 r. zarządzany przez nią Harvey Mudd College dołączył do STEMM Opportunity Alliance, inicjatywy prowadzonej przez American Association for the Advancement of Science i mającej na celu uczynienie równości w dziedzinach naukowych priorytetem państwowym oraz przekształcenie amerykańskiego ekosystemu STEMM (ang. science, technology, engineering, mathematics, medicine). Maria Klawe (jako jedna z czwórki panelistów) została zaproszona do wygłoszenia przemówienia na temat wysiłków Harvey Mudd w celu zwiększenia różnorodności w STEM podczas inauguracji STEMM Opportunity Alliance w Białym Domu na Szczycie Równości i Doskonałości STEMM (12 grudnia 2022) w Waszyngtonie.
Jest laureatką licznych nagród i wyróżnień, m.in. 2014 Women of Vision ABIE Award for Leadership, nagrody za całokształt badań od Canadian Association of Computer Science (2015), nagrody American Association of University Women, nagrody Computing Research Association’s 2016 Distinguished Service Award i Academic Leadership Award od Carnegie Corporation of New York (2017).
