Unikatowy zbiór dzieł polskiego astronoma Jana Heweliusza przechowywany w Bibliotece Gdańskiej PAN trafił na Polską Listę Krajową Programu UNESCO „Pamięć Świata”. W tym roku obchodzimy 410. urodziny Heweliusza, a Biblioteka Gdańska świętuje swoje 425-lecie.
Na Polską Listę Krajową Programu UNESCO „Pamięć Świata” zostało wpisanych pięć dzieł Jana Heweliusza, wśród nich unikatowe egzemplarze z dedykacją autora i ryciny pokolorowane przez samego naukowca. Biblioteka Gdańska PAN jako jedyna na świecie ma komplet drukowanych dzieł gdańskiego astronoma.
Kolekcja liczy 19 pozycji. W większości zostały wydane w latach 1674–1690 w Gdańsku. W zasobach Biblioteki są także liczne druki zawierające sprawozdania z obserwacji nieba. Niektóre z nich („Selenographia” i „Machina coelestis”) przekazał sam Heweliusz, o czym świadczą jego odręczne dedykacje. Inne trafiły m.in. w formie donacji gdańskich uczonych. Uzupełnieniem kolekcji jest portret astronoma namalowany w 1677 roku przez Daniela Schultza, jednego z najwybitniejszych artystów Rzeczypospolitej Obojga Narodów.
Kolekcja hevelianów ma charakter monograficzny i umożliwia kompleksowe prace nad wkładem Heweliusza w historię astronomii – mówi dr Zofia Tylewska-Ostrowska, kierownik Działu Zbiorów Specjalnych.
Co ciekawe, sam Heweliusz w pracy posiłkował się księgami ze zbiorów Biblioteki Gdańskiej. Był jednym z najwybitniejszych naukowców XVII wieku. Został pierwszym w historii zagranicznym członkiem brytyjskiej akademii nauk Royal Society. Pasjonowała go przede wszystkim astronomia, ale na potrzeby obserwacji konstruował również instrumenty badawcze i zegary, szlifował szkła do teleskopów, wynalazł śrubę mikrometryczną. Własnoręcznie wykonywał rysunki zaobserwowanych przez siebie ciał niebieskich, a później w postaci rycin umieszczał w swoich dziełach, które wydawał we własnej drukarni.
Publikowanie Heweliusz rozpoczął od wydania map Księżyca. Zajmował się również ruchem planet oraz rozważał naturę komet. Pośmiertnie ukazał się katalog gwiazd i atlas nieba – wyjaśnia dr Zofia Tylewska-Ostrowska.
W pracy wspierała astronoma Elżbieta Koopman-Heweliusz, druga żona, córka bogatego gdańskiego kupca z Holandii, z solidnym wykształceniem i szerokimi zainteresowaniami naukowymi. Sporządziła edycję dzieła „Prodromus astronomiae” („Zwiastun astronomii”), katalogu niemal dwóch tysięcy gwiazd stałych i ich pozycji, a po śmierci męża dokończyła pracę nad publikacją, wprowadzając liczne korekty i doprowadzając do druku.
Na Polskiej Liście Krajowej Programu UNESCO „Pamięć Świata” znajdują się m.in. Konstytucja 3 maja 1791, najstarsza kronika polska Galla Anonima z XII w. i autograf „Pana Tadeusza” Adama Mickiewicza.
Dodajmy, że Biblioteka Gdańska świętuje w tym roku swoje 425-lecie. To druga, po Bibliotece Jagiellońskiej, najstarsza biblioteka na ziemiach polskich. Założona pod koniec XVI wieku, dziś gromadzi ponad milion pozycji, w tym unikaty. Rocznie korzysta z nich 10 tys. czytelników.
Została założona przez gdański Senat w 1596 roku. W jej katalogu inwentarzowym znajduje się ponad milion pozycji, w tym wiele unikatowych, takich jak: średniowieczne woskowe tabliczki i spisany ręcznie mszał krzyżacki, pierwszy drukowany atlas morski, kolekcja druków muzycznych Georga Knoffa, kolekcja wszystkich drukowanych dzieł Jana Heweliusza, fotografie XIX-wiecznego Gdańska odbite na papierze solnym czy pamiątki po majorze Henryku Sucharskim i materiały dotyczące obrony Westerplatte. Zbiory biblioteki są adresowane przede wszystkim do badaczy, doktorantów, studentów, dokumentalistów, przewodników turystycznych, artystów, dziennikarzy czy osób zainteresowanych zgłębianiem wiedzy.
Z okazji 425. rocznicy powstania biblioteki na ulice Gdańska wyruszył specjalny tramwaj. Symbole przedstawione na jego burtach pochodzą ze zbiorów Biblioteki Gdańskiej. Na ścianach pojazdu znajdziemy m.in. króla siedzącego na tronie z książkami w rękach i państwa Heweliuszów przy pracy, a także panterę i wydrę, które pochodzą z mapy „Carta marina et descriptio septentrionalium terrarum…” z 1539 roku. To pierwsze wierne odwzorowanie kształtu Półwyspu Skandynawskiego i wybrzeża Morza Bałtyckiego. Prace nad nią trwały 12 lat, została wydrukowana w Wenecji. Mapa ma również związek z Gdańskiem – jej autorem był późniejszy ostatni katolicki arcybiskup Uppsali Olaus Magnus (1490–1557), który po przemianach reformacyjnych w Szwecji zamieszkał w Gdańsku wraz ze swoim bratem Johannesem.
Szczegółowy program rocznych obchodów jubileuszu biblioteki na stronie www.425latpanbg.pl. Wśród wydarzeń m.in. wystawa plenerowa o dziejach biblioteki, maraton tworzenia animacji i jubileuszowy koncert.
źródło: Biblioteka Gdańska PAN