Wśród wszystkich badaczy w instytucjach naukowych w Polsce kobiety stanowią 46%. Największy ich odsetek pracuje w dziedzinie nauk medycznych i o zdrowiu oraz rolniczych. O ile w gronie doktorów mają nieznaczną przewagę, o tyle kolejne awanse wiążą się już z ograniczeniem ich reprezentacji na poszczególnych szczeblach akademickiej hierarchii.
W Polsce studiuje obecnie ponad 711,5 tys. kobiet, co stanowi 58,2% ogółu kształcących się na poziomie wyższym. Panie dominują w uczelniach pedagogicznych (77% wszystkich tam studiujących), medycznych (73%) i artystycznych (69%). Na uniwersytetach klasycznych stanowią 2/3 wszystkich studentów, zaś w uczelniach technicznych – 35%. Na tych ostatnich trzema najbardziej sfeminizowanymi kierunkami są: pedagogika przedszkolna i wczesnoszkolna, zoofizjoterapia i pielęgniarstwo.
Z danych zawartych w ostatnim raporcie „Kobiety na politechnikach” wynika, że w okresie 2013–2022 na publicznych uczelniach technicznych udział kobiet studiujących na kierunkach nowo technologicznych wzrósł z 13 do 15%, natomiast na kierunkach informatycznych – z niespełna 11% do ponad 15%. Liczba studentek na publicznych uczelniach technicznych na kierunkach informatycznych wzrosła w ciągu 10 lat o 47% (na wszystkich rodzajach uczelni aż o 56%), podczas gdy liczba mężczyzn zmniejszyła się o 3%. Należy jednak wziąć pod uwagę, że w tym okresie znacznie uległa poszerzeniu oferta studiów ICT na tych uczelniach.
W Polsce stopniowo zwiększają się liczby i udziały kobiet podejmujących studia na uczelniach technicznych i na kierunkach związanych z nowymi technologiami, również dzięki kampaniom zachęcającym dziewczęta i młode kobiety do takich studiów. Nieuchronnie nadchodzi rewolucja kobiet, jednak aby szybciej osiągnąć równowagę płci w tym obszarze, potrzeba intensywnych działań po stronie samych uczelni – przekonuje dr Bianka Siwińska z Fundacji Edukacyjnej Perspektywy.
Z ostatniego raportu Głównego Urzędu Statystycznego wynika, że na studiach podyplomowych kształci się 109 638 kobiet (na 156,7 tys. słuchaczy). Za to pokonanie pierwszego szczebla akademickiej drabiny i zdobycie stopnia doktora oznacza zbliżenie się do granicy, poza którą większość stanowią już mężczyźni. Na 24 214 doktorantów w roku akademickim 2021/22 było 12 675 kobiet (52,3%), z czego na studiach doktoranckich 5068 (na 8,9 tys. osób), zaś w szkołach doktorskich 7607 (na 15 328 wszystkich uczestników). W 2022 roku stopień doktora nadano 6564 osobom, w tym 3607 kobietom (55%), zaś stopień doktora habilitowanego 986 osobom, w tym 451 paniom (45,7%). Nominację profesorską wręczono 484 naukowcom, z których 179 to kobiety (37%).
Jak czytamy w najnowszym raporcie Ośrodka Przetwarzania Informacji – Państwowego Instytutu Badawczego, wśród wszystkich badaczy zatrudnionych w Polsce kobiety stanowią 46%. O ile w przypadku doktorów mają nieznaczną przewagę (52%), o tyle kolejne awanse wiążą się już z ograniczeniem ich reprezentacji na poszczególnych szczeblach akademickiej hierarchii. Wśród doktorów habilitowanych stanowią 43%, zaś w gronie profesorek są w miażdżącej wręcz mniejszości (29%). Największy odsetek kobiet pracuje w dziedzinie nauk medycznych i o zdrowiu (58%) oraz rolniczych (57%). Kobiety stanowią też nieco ponad 50% badaczy w naukach społecznych i humanistycznych. Największa dysproporcja między płciami występuje w przypadku nauk inżynieryjno-technicznych (29% kobiet).
Kobiece akcenty w nagrodach i grantach
Z danych dostępnych na stronie Narodowego Centrum Nauki wynika, że w 2022 roku udział kobiet w projektach finansowanych w konkursach tej agencji wyniósł 47%. Z kolei jeśli chodzi o przyznaną kwotę finansowania odsetek ten był jeszcze bardziej niekorzystny dla kobiet (40%). W ubiegłym roku, po raz pierwszy w historii, wśród trojga laureatów Nagrody NCN były dwie panie: dr hab. Katharina Boguslawski i dr Karolina Ćwiek-Rogalska. Tym samym wśród 33 wyróżnionych najważniejszą w Polsce nagrodą dla młodych naukowców jest już 7 kobiet.
W gronie 117 laureatów Nagród Fundacji na rzecz Nauki Polskiej jest 10 badaczek. W ubiegłym roku w obszarze nauk humanistycznych i społecznych uhonorowano prof. Marię Lewicką z Wydziału Filozofii i Nauk Społecznych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Doceniono ją za sformułowanie i weryfikację psychologicznego modelu przywiązania do miejsca i pamięci miejsca.
W 2023 r. trzy nasze badaczki sięgnęły też po prestiżowe granty European Research Council. W maju prof. Katarzyna Marciniak z Wydziału „Artes Liberales” Uniwersytetu Warszawskiego otrzymała Proof of Concept Grant – pierwszy taki w polskiej humanistyce – na projekt „The Modern Argonauts: A Multicultural Educational Programme Preparing Young People for Contemporary Challenges through an Innovative Use of Classical Mythology”. W listopadzie z kolei na UW trafiły jeszcze dwa „konsolidatory”: do dr hab. Ewy Szczurek z Wydziału Matematyki, Informatyki i Mechaniki i prof. Magdaleny Wojcieszak z Ośrodka Badań nad Migracjami. Od 2008 roku laureatkami grantów ERC było w sumie 16 Polek.
Dokładnie rok temu rozpoczęliśmy cykl wywiadów „Nauka przez duże K”, w którym pytamy badaczki o ich naukowe zainteresowania i spojrzenie na polską naukę. Nasza redakcyjna koleżanka Aneta Zawadzka rozmawiała już z: prof. Joanną Kargul, dr hab. Urszulą Zajączkowską, dr Agatą Kołodziejczyk, dr Anną Wylegałą, prof. Elżbietą Frąckowiak, dr hab. Aleksandrą Ziembińską-Buczyńską, dr hab. Katarzyną Mirgos, prof. Ewdoksią Papuci-Władyką, prof. Aleksandrą Łuszczyńską, dr hab. Natalią Letki, prof. Katarzyną Radwańską, dr hab. Anną Oleszkiewicz, prof. Katarzyną Starowicz-Bubak, dr Aleksandrą Karykowską, prof. Natalią Sobczak i dr hab. Karoliną Pierzynowską.
MK