Przeciążeni obowiązkami, niedoceniani, rozczarowani, słabo zarabiający oraz narażeni na wypalenie zawodowe, mobbing i wystąpienie zaburzeń psychicznych – taki obraz doktorantów wyłania się z raportu SCIENCE ZEN przygotowanego przez Fundację Wspierania Nauki i Rozwoju BITECH Think Tank. Czy doktorat musi się wiązać z tyloma negatywnymi zjawiskami?
Ukazała się pierwsza niezależna diagnoza społeczna dobrostanu psychicznego młodych naukowców, stanowiąca próbę zdefiniowania charakteru, skali i natężenia problemów, z jakimi boryka się polska akademia. Raport SCIENCE ZEN to efekt ponad rocznej pracy badawczej Fundacji Wspierania Nauki i Rozwoju BITECH Think Tank i zaproszonego zespołu ekspertów.
Wyłania się z niego obraz doktoranta jako człowieka przeciążonego obowiązkami, niedocenianego i rozczarowanego, z kiepskim wynagrodzeniem, narażonego na wypalenie zawodowe, mobbing i rozwój zaburzeń psychicznych – ocenia Lena Zielska, psycholog i interwentka kryzysowa, ekspertka SCIENCE ZEN.
„To jest taka gilotyna wisząca nad moją szyją i im szybciej skończę pisać pracę i zajęcia, tym szybciej wyciągnę
głowę spod tej gilotyny”, „Podejmując tę pracę, nie zdawałem sobie sprawy z tego, jak ogromne będzie to obciążenie psychiczne. Spodziewałem się, że będzie dużo pracy, ale nie tego, jak mnie to przeora psychicznie”, „Jak jesteś doktorantką/doktorantem to jesteś bardziej służącym (…) Więcej było robienia kawy, latania po obiady [dla profesorów], niż tej pracy naukowej”, „Mój promotor był trochę przerażony, powiedział: »ja Ci nic nie pomogę, musisz sama działać« (…) To było dla mnie straszne, że na przykład moi promotorzy miesiącami nie czytali tego, co im wysłałam. I nie mogłam nic z tym zrobić”, „Brakowało mi mentoringu, wsparcia. Ja te badania podstawowe
wykonywałam po pracy normalnej, po 8h pracy. W pewnym momencie były okresy, kiedy miałam więcej napędu i chęci do realizacji, a były takie, kiedy nie bardzo miałam nawet z kim o tym porozmawiać” – to tylko kilka z wielu wypowiedzi, jakich udzielili uczestnicy badania. Eksperci poproszeni o komentarz do wyników badania są zgodni: nie tak powinna rozpoczyna się ścieżka kariery naukowej.
Raport opiera się na interdyscyplinarnej analizie danych z pilotażowych badań ilościowych (ankiety online)
i jakościowych (wywiady pogłębione), które prowadzono od wiosny do końca 2021 roku wśród doktorantów oraz
pracowników państwowych i prywatnych uczelni w Polsce. Większość z biorących udział w badaniu jakościowym wymieniała brak transparentności oraz reguł określających relację z promotorem jako czynnik wpływający negatywnie na jakość pracy i życia. W 7-stopniowej skali (gdzie 1 oznaczało ocenę skrajnie negatywną) najgorzej oceniono przygotowanie merytoryczne promotora (mediana ocen: 4).
Co dziesiąta osoba doświadczała seksizmu na uczelniach. Dla blisko połowy wygłoszenie wewnętrznej prezentacji przed zwierzchnikami jest tak samo stresujące, jak na konferencji. Źródłem stresu jest także przytłoczenie nadmiarem obowiązków i niesprawiedliwie traktowanie. Doktoranci i doktorantki bardzo krytycznie oceniają wsparcie organizacyjne oferowane im przez uczelnię oraz organizację pracy w swoich zespołach badawczych. Aż 42% pytanych wskazało na slaby poziom promowania dorobku doktorantów.
Autorzy opracowania podają trzy czynniki, które najbardziej rzutują na dobrostan doktorantów: presja środowiska, brak wsparcia uczelni oraz niepewność. Każdy obszar został szczegółowo omówiony w kontekście motywacji, atmosfery panującej na uczelniach czy czynników prowadzących do wypalenia lub zaburzeń zdrowia psychicznego. Raport zawiera również listę rekomendacji zmian i porad dla promotorów, np. dotyczących rozwoju kompetencji miękkich czy partnerskiej postawy.
Zebrane materiały i płynące z nich wnioski wzbogacone zostały komentarzami ekspertów, m.in. psychologów,
prawników, dziennikarzy, rekruterów i lekarzy, którzy znają środowisko akademickie lub sami mają za sobą
doświadczenie bycia doktorantem.
Liczymy, że historie i emocje zawarte w raporcie SCIENCE ZEN nie tylko przyczynią się do szerszych zmian w środowisku akademickim, ale uwrażliwią również opinię publiczną pokazując, że doktorant to też człowiek – podkreślają autorzy projektu.
Raport „SCIENCE ZEN: diagnoza społeczna dobrostanu i kondycji psychicznej młodych naukowców w Polsce”
można bezpłatnie pobrać ze strony internetowej www.dobrostannauki.pl.
Pomysłodawcą i wykonawcą programu badawczego SCIENCE ZEN, diagnozującego dobrostan i kondycję psychiczną członków środowiska akademickiego, jest powstała w kwietniu 2021 roku Fundacja Wspierania Nauki i Rozwoju Edukacji BITECH. Kolejnym etapem projektu będą podobne badania wśród wykładowców. Mają ruszyć jesienią tego roku.
MK