Polskie Towarzystwo Astronomiczne obchodzi stulecie swojego powstania. Zostało powołane na Zjeździe Astronomów Polskich w Toruniu 19 lutego 1923 roku.
Polskie Towarzystwo Astronomiczne jest organizacją zrzeszającą zawodowych astronomów. Zostało założone w 450 rocznicę urodzin Mikołaja Kopernika, 19 lutego 1923 roku, podczas pierwszego Zjazdu Astronomów Polskich, który zorganizowano w Toruniu. Po wojnie PTA reaktywowano 10 października 1948 roku we Wrocławiu. Formalny status organizacja uzyskała w 1955 roku i zaczęła być wtedy finansowana przez Wydział III Polskiej Akademii Nauk. Obecnie jest stowarzyszeniem zarejestrowanym w Krajowym Rejestrze Sądowym, a finansowanie na swoją działalność pozyskuje z różnych źródeł grantowych, zarówno na poziomie ogólnopolskim, samorządowym, jak i międzynarodowym. Siedziba PTA mieści się w Warszawie, w Centrum Astronomicznym im. Mikołaja Kopernika PAN.
Stulecie istnienia i działalności napawa nostalgicznie. Wspominamy rzesze naszych poprzedników, ale i patrzymy w przyszłość. Cieszy napływ młodych zdolnych pasjonatów astronomii, którzy wprowadzają nasze towarzystwo w następne stulecie – mówi prof. dr hab. Marek Jacek Sarna, prezes Polskiego Towarzystwa Astronomicznego
Obecnie towarzystwo liczy około 270 członków, a swoją działalność prowadzi na dwóch polach: wspiera prowadzenie badań naukowych w zakresie astronomii i nauk pokrewnych oraz popularyzuje i edukuje w zakresie astronomii.
Działalność naukowa
Podstawową formą działalności naukowej PTA jest organizacja (co dwa lata) Zjazdów Polskiego Towarzystwa Astronomicznego. Są to duże konferencje naukowe stanowiące przegląd badań prowadzonych w kraju, a także za granicą z udziałem polskich badaczy. Zjazdy PTA są też okazją do nawiązywania kontaktów i współpracy pomiędzy naukowcami.
Dodatkowo PTA organizuje warsztaty i szkoły letnie dla studentów, doktorantów i młodych naukowców, a od kilku lat także konferencję kosmologiczną „Roman Juszkiewicz Symposium”. Ponadto aktywnie bierze udział w konferencjach dotyczących ochrony naturalnego ciemnego nieba przed nadmiernym zanieczyszczeniem sztucznym światłem. W 2013 roku zaczęto wydawać serię publikacji konferencyjnych pt. „Proceedings of the Polish Astronomical Society”. Do tej pory ukazało się kilkanaście tomów.
Działalność popularnonaukowa i edukacyjna
Długofalową działalność towarzystwa na polu popularyzacji astronomii stanowi czasopismo „Urania – Postępy Astronomii”, wydawane wspólnie z Polskim Towarzystwem Miłośników Astronomii (PTMA). Tytuł jest dwumiesięcznikiem powstałym w 1998 roku z połączenia miesięcznika „Urania”, wydawanego od 1922 roku przez PTMA i kwartalnika „Postępy Astronomii”, wydawanego od 1953 roku przez PTA. Makład „Uranii – Postępów Astronomii” to około 3 tys. egzemplarzy.
Redakcja prowadzi też duży portal internetowy o astronomii i kosmosie – www.urania.edu.pl, w którym publikowane są bieżące informacje o badaniach kosmosu i przemyśle kosmicznym, a także artykuły popularnonaukowe. Serwis odnotowuje od 100 tysięcy do 300 tysięcy użytkowników miesięcznie. Dodatkowo w Cyfrowym Archiwum Uranii dostępne są zeskanowane wszystkie numery „Uranii” i „Postępów Astronomii” od początków ich ukazywania się.
Towarzystwo prowadzi też serwis AstroGPS (www.astrogps.pl), który stanowi bazę wydarzeń organizowanych w Polsce, a związanych z astronomią i branżą kosmiczną.
PTA jest także wydawcą książek. W ostatnich latach ukazały się m.in.: „Astronomem być. Świadectwa życia i pracy astronomów polskich” (2007, red. Andrzej Woszczyk), „Sylwetki Astronomów Polskich XX w.” (2008, red. Andrzej Woszczyk), „Opowiadania Starego Astronoma” (2010, Józef Smak), „Nowe opowiadania Starego Astronoma” (2013, Józef Smak), „Zadania z Olimpiad Astronomicznych XXXVI–LX” (2018, Mateusz Krakowczyk), „Polskie ośrodki astronomiczne” (2021, Krzysztof Czart et al.), a także opracowania, takie jak „Od medycyny po WiFi. Techniczne zastosowania astronomii w służbie społeczeństwa” (2019), „Zanieczyszczenie światłem” (2019). Na wrzesień 2023 roku szykowana jest premiera nowej książki pt. „Przewodnik astronomiczny po Polsce”, która będzie turystycznym przewodnikiem po ciekawych miejscach w naszym kraju związanych z astronomią i badaniami kosmosu.
Od 2014 roku towarzystwo wydaje co roku „Almanach Astronomiczny”, który jest szczegółowym zestawieniem zjawisk astronomicznych na cały rok i pomocnym narzędziem dla osób prowadzących obserwacje nieba.
Członkowie PTA biorą aktywny udział w różnych festiwalach nauki i piknikach astronomicznych, wygłaszają prelekcje popularnonaukowe, komentują wydarzenia astronomiczne w mediach. W 2019 roku prowadzono „Wizyty astronomów w szkołach”, w ramach których naukowcy zawitali do około 180 szkół na spotkania z dziećmi, młodzieżą i nauczycielami.
Nagrody PTA
Polskie Towarzystwo Astronomiczne od wielu lat przyznaje trzy prestiżowe nagrody. Najwyższym wyróżnieniem jest Medal Bohdana Paczyńskiego, który ustanowiono w 2013 roku. Przyznawany jest co dwa lata i wręczany podczas Zjazdów PTA. Otrzymują go naukowcy mający wybitne osiągnięcia w dziedzinie astronomii i astrofizyki. Wsród dotychczasowych laureatów są: Sir Martin J. Rees, George W. Preston, Aleksander Wolszczan, Wojciech Dziembowski, Romuald Tylenda.
Z kolei Nagroda im. Włodzimierza Zonna za popularyzację wiedzy o Wszechświecie honoruje osoby i organizacje zajmujące się upowszechnianiem astronomii w społeczeństwie. To jedna z najstarszych polskich nagród przyznawanych za popularyzację nauki – po raz pierwszy przyznano ją w 1983 roku.
Trzecim wyróżnieniem jest Nagroda Młodych PTA, która jako jedyna ma dodatkowy wymiar finansowy. Przyznawana jest młodym naukowcom z polskim obywatelstwem, w wieku do 35 lat, za wybitne osiągnięcia na polu naukowym w astronomii. Jest to najstarsza nagroda przyznawana przez Polskie Towarzystwo Astronomiczne – pierwszą edycję miała w 1959 roku.
Współpraca w Polsce na świecie
Polskie Towarzystwo Astronomiczne wspiera też działania i projekty prowadzone przez inne podmioty. W szczególności, co roku udziela wsparcia konkursom dla młodzieży, takim jak Olimpiada Astronomiczna, czy Ogólnopolskie Młodzieżowe Seminarium Astronomiczno-Astronautyczne w Grudziądzu (OMSA).
PTA współpracuje z Europejskim Towarzystwem Astronomicznym (European Astronomical Society, EAS) oraz Międzynarodową Unią Astronomiczną (International Astronomical Union, IAU). Razem z EAS przygotowuje obecnie w Krakowie w lipcu 2023 r. konferencję EAS 2023 – największą konferencję naukową europejskiej astronomii, na którą przyjeżdża ponad tysiąc naukowców. Z kolei we współpracy z IAU towarzystwo realizowało 2009 roku projekty Międzynarodowego Roku Astronomii 2009. W 2019 roku prowadzono polską część globalnego konkursu IAU100 NameExoWorlds na nazwy planet pozasłonecznych. Konkurs wzbudził duże zainteresowanie w naszym kraju, około 21% z wszystkich głosów na świecie pochodziło z Polski. Ostatecznie „polska” gwiazda i planeta otrzymały nazwy Solaris i Pirx, nawiązujące do twórczości Stanisława Lema, wybitnego pisarza literatury science-fiction.
Kartka pocztowa i datownik
Z okazji stulecia PTA Poczta Polska wydała kartkę pocztową oraz aż dwa datowniki okolicznościowe. Kartka pocztowa z nadrukowanym znakiem opłaty pocztowej ma tytuł „100-lecie Polskiego Towarzystwa Astronomicznego”. Została wydana w nakładzie 5 tys. sztuk, w offsetowej technice druku. Wymiary kartki to 148 × 105 mm. Autorem projektu jest Roch Stefaniak. Znaczek nadrukowany na kartce ma wartość „A”, według aktualnego cennika pocztowego to 3,90 zł.
Kartce pocztowej towarzyszą dwa datowniki. Jeden, na pierwszy dzień obiegu, tj. 20 lutego 2023 r., będzie stosowany Urzędzie Pocztowym Toruń 1. Drugi również będzie stosowany w tym samym urzędzie pocztowym, ale przez 28 dni, począwszy od 19 lutego. Oba mają na obwodzie napis „100-lecie Polskiego Towarzystwa
Astronomicznego”, a w centrum wizerunek Mikołaja Kopernika. Rysunki astronoma na obu datownikach są różne. Autorem datownika na 20 lutego jest Roch Stefaniak, z kolei datownik na 19 lutego zaprojektował Jacek Drążkowski, członek Polskiego Towarzystwa Astronomicznego, a także redaktor czasopisma „Urania – Postępy Astronomii”.
Kartkę pocztową można będzie nabyć w urzędach pocztowych (okienka filatelistyczne), a także zamówić online w internetowym sklepie Polskiego Towarzystwa Astronomicznego. W sklepie PTA dostępna będzie kartka bez stempla oraz kartka z zastosowanym datownikiem w wersji z datą 19 lutego 2023 r.
Główne uroczystości z okazji 100-lecia towarzystwa odbędą się w dniach 11–15 września 2023 r. w Toruniu, podczas XLI Zjazdu Polskiego Towarzystwa Astronomicznego, największej polskiej konferencji naukowej o astronomii i badaniach kosmosu.
MK, źródło: PTA
