Życie akademickie

27 Czerwca

Wspólny apel KSN NSZZ „Solidarność” i RSWN ZNP

23 czerwca 2017 roku dwie największe akademickie centrale związkowe: Krajowa Sekcja Nauki NSZZ „Solidarność” oraz Rada Szkolnictwa Wyższego i Nauki ZNP, podpisały wspólny apel. Związki zawodowe, odnosząc się do swojej wizji przyszłości Polskiej nauki i szkolnictwa wyższego, przedstawiają w nim działania konieczne do podjęcia. Poruszają najbardziej istotne według partnerów społecznych kwestie (m.in. : finanse, umocowanie spraw pracowniczych i uprawnień związków zawodowych w obszarze nauki i szkolnictwa wyższego, itd). Odnosząc się do emigracji młodych pokoleń uważają, że tylko poprzez wzmocnienie tych sektorów, tworząc je atrakcyjnym miejscem pracy, można zatrzymać to zjawisko.

Apel został przesłany do najwyższych władz RP (Prezydenta, Marszałków Sejmu i Senatu, Rządu, Ministerstw RP) oraz do Rady Dialogu Społecznego.

Warszawa, 23.06.2017 r.

 Apel

w sprawie zagwarantowania warunków do zrównoważonego rozwoju

polskiej nauki i szkolnictwa wyższego

Krytycznie oceniając wieloletnie zaniedbania Państwa Polskiego w dziedzinie nauki i szkolnictwa wyższego, pomimo deklarowanych intencji i podejmowanych w ostatnim okresie działań przez Rząd Rzeczpospolitej Polskiej, z niepokojem stwierdzamy występowanie problemów grożących zapaścią cywilizacyjną w sektorach nauki i szkolnictwa wyższego.

Nauka i szkolnictwo wyższe, stanowiące najbardziej prorozwojowe we współczesnym świecie dziedziny życia społeczno-gospodarczego, nie były beneficjentami transformacji ustrojowej i głębokich przeobrażeń gospodarczych w Polsce po roku 1989. Pomimo wielokrotnego wzrostu wskaźnika skolaryzacji brutto w szkolnictwie wyższym do poziomu 48,7% w roku 2016 nie nastąpił adekwatny wzrost kadry akademickiej i nakładów finansowych. Poczynając od 2005 roku wydatki budżetowe (bez środków z UE) w relacji do PKB zmalały z 0,99% do wartości 0,83% w roku 2016, pomimo zaangażowania w latach
2013-2015 niemal 3 mld zł na poprawę wynagrodzeń pracowników publicznych szkół wyższych.

Finansowanie nauki od wielu lat cechuje stagnacja (0,35% z budżetu państwa łącznie ze środkami z UE w 2016 roku), podczas gdy zgodnie z deklaracjami kolejnych rządów oraz zobowiązaniami międzynarodowymi wydatki na ten cel winny stanowić co najmniej 2% PKB. Efektem takiej polityki jest spadek liczby młodych pracowników nauki, spadek aktywności naukowej, badawczej oraz innowacyjnej, a także wyniszczenie instytutów badawczych, publicznych szkół wyższych w mniejszych miastach, czy instytutów Polskiej Akademii Nauk. Sytuację pogarsza nieefektywny, archaiczny model kariery naukowej i awansu zawodowego oraz niskie uposażenia młodych badaczy w odniesieniu do przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce narodowej. W rezultacie uczeni – szczególnie młodzi – odchodzą z uczelni, czy instytucji naukowych, albo wyjeżdżają z Polski. Także utalentowani absolwenci uczelni zamiast rozpocząć karierę naukową w Polsce wolą wyjechać z kraju lub podjąć pracę w biznesie. Prowadzi to do pogłębiającej się luki pokoleniowej.

Postulujemy istotne i długofalowe zwiększenie finansowania budżetowego badań naukowych o 0,1% PKB rocznie, by osiągnąć 1% PKB w roku 2025. Drugie tyle powinno przyjść ze źródeł pozabudżetowych. Oznacza to konieczność wzrostu nakładów z budżetu na badania o 2 mld zł już w 2018 roku. Konieczne jest także zwiększenie nakładów na szkolnictwo wyższe, odpowiednio do realizowanych zadań edukacyjnych, w relacji do wielkości PKB. Jest to naszym zdaniem niezbędny warunek prawidłowej realizacji przygotowywanej obecnie ustawy 2.0 Prawo o szkolnictwie wyższym.

Proponowane w niej utworzenie uczelni badawczych, może być sfinansowane tylko poprzez skokowy wzrost nakładów na naukę. Utrzymywanie dotychczasowego poziomu finansowania i wprowadzonych zmian zasad algorytmu podziału dotacji podstawowej dla uczelni (na kształcenie), prowadzą do wyniszczenia publicznych uczelni w wielu mniejszych ośrodkach, co jest prostą drogą do stworzenia Polski B, na dużym obszarze kraju i zmuszenia młodego pokolenia Polaków do kształcenia się w prywatnych szkołach wyższych, bądź emigracji.

Aby temu przeciwdziałać, niezbędne jest zwiększenie odrębnych strumieni finansowania szkolnictwa wyższego i nauki, którym powinna towarzyszyć ich właściwa dystrybucja, zapewniająca zarówno osiągnięcie założonych celów projakościowych, jak i stabilne funkcjonowanie publicznych szkół wyższych oraz instytutów badawczych z uwzględnieniem zrównoważonego rozwoju tego sektora w wymiarze regionalnym. Jest to niezbędne dla realizacji Planu na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju, a dotyczy dwóch elementów systemu finansowania: algorytmu podziału dotacji podstawowej dla uczelni publicznych oraz poziomu dotacji statutowej dla jednostek naukowych (uczelni, instytutów PAN i badawczych).

System finansowania nauki oparty na grantach jest przyczyną występowania problemów z utrzyma­niem zespołów badawczych zarówno w uczelniach jak i w instytutach, zwłaszcza w mniejszych ośrodkach regionalnych. Konieczne jest zatem – oprócz środków przydzielanych w postępowaniu konkursowym – utrzymanie wydzielonych funduszy na badania statutowe.

Niezbędnym elementem budowania kapitału społecznego w obszarze nauki i edukacji jest znaczące podniesienie prestiżu nauczyciela akademickiego i naukowca. Tylko takie działanie umożliwi pozyskanie młodych najzdolniejszych absolwentów, którzy w pełni zaangażują się w proces kształcenia następnych pokoleń i badania naukowe. Warunkiem rozwoju kapitału ludzkiego polskiej nauki i szkolnictwa wyższego jest stabilność zatrudnienia, godziwe wynagrodzenie, stabilne, jasne i powszechne zasady oceny okresowej, wsparcie rozwoju zawodowego oraz partycypacja w zarządzaniu uczelnią, bądź instytutem naukowym.

W kwestii wynagrodzeń rekomendujemy powrót do przyjętej w 2001 roku koncepcji ładu płacowego
w szkolnictwie wyższym poprzez wprowadzenie zapisów ustawowych gwarantujących w uczelniach publicznych poziom średnich płac w grupach profesorów, adiunktów, asystentów i pracowników niebędących nauczycielami akademickimi w relacji odpowiednio 3:2:1:1,2 w stosunku do średniego miesięcznego wynagrodzenia w gospodarce narodowej. Kotwicą dla tak zdefiniowanego ładu płacowego oraz odpowiedzialnego i efektywnego wydatkowania środków budżetowych powinien być ponadzakładowy układ zbiorowy pracy dla pracowników uczelni publicznych, wynegocjowany przez rząd i stronę związkową w duchu dialogu społecznego. Postulujemy jednoetatowość nauczycieli akademickich i przyjęcie zasady finansowania ze środków publicznych wyłącznie nauczycieli akademickich zatrudnionych w podstawowym miejscu pracy.

W nowej ustawie 2.0 konieczne jest skrócenie formalnej drogi awansu zawodowego nauczycieli akademickich poprzez traktowanie stopnia naukowego doktora, zgodnie z rekomendacjami Europejskiej Karty Naukowca, jako podstawowego w karierze naukowej. Proces ten powinien być skojarzony ze zniesieniem przymusu habilitacyjnego, a zróżnicowane ścieżki awansu powinny opierać się na rzetelnej ocenie okresowej dorobku naukowego, dydaktycznego i organizacyjnego. Osobom zatrudnionym w podstawowym miejscu pracy należy umożliwić stabilizację zawodową i ekonomiczną poprzez wprowadzenie zapisów ustawowych, gwarantujących zatrudnienie na czas nieokreślony w pełnym wymiarze czasu pracy.

Uważamy, że nie stać nas dłużej na oszczędzanie na szkolnictwie wyższym i nauce. Nadszedł czas na dokonanie odważnych zmian systemowych, zwiększenia nakładów finansowych oraz wsparcia i ochrony potencjału materialnego i ludzkiego ze strony naczelnych i centralnych organów Państwa Polskiego. Wyrwanie Polski z pułapki średniego wzrostu poprzez realizację Planu na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju, nie będzie możliwe bez zaangażowania w ten proces polskiej nauki oraz stworzenia dla młodego pokolenia polskich badaczy takich warunków, aby chcieli oni i mogli realizować swoje kariery i aspiracje życiowe w Polsce, a nie poza granicami naszego kraju. Badania naukowe i edukacja są najlepszą i najbardziej opłacalną inwestycją w przyszłość narodu, w materialny, kulturowy i cywilizacyjny rozwój Polski.