Skamieniałości flory i fauny z różnych okresów, w tym szczątki dinozaurów, koralowce i amonity, można obejrzeć na nowej platformie Instytutu Paleobiologii Polskiej Akademii Nauk. Zgromadzono na niej zdigitalizowane zasoby z ok. 800 kolekcji.
Jednym ze statutowych zadań Instytutu Paleobiologii PAN jest gromadzenie i przechowywanie zbiorów paleontologicznych – części przyrodniczego dziedzictwa ludzkości. Rdzeń kolekcji stanowią zbiory opisane w publikacjach wydanych przez jednostkę. Obecnie to około 800 kolekcji; wielkość każdej z nich jest zróżnicowana – niektóre zawierają pojedyncze okazy, inne przekraczają 10 tys. obiektów. Baza danych została uruchomiona po zaledwie rocznym procesie ich migracji i jest kompilacją ponad 20 systemów katalogowych, list opartych na publikacjach oraz inwentaryzacji zbiorów.
Zdecydowaliśmy się na jej udostępnienie, wiedząc, że mogą w niej być pomyłki i nieścisłości. Jednakże oczekiwanie na pełne sprawdzenie wszystkich wpisów, znacznie odsunęłoby w czasie możliwość korzystania z bazy – podkreślają badacze z Instytutu Paleobiologii PAN.
Kolekcje Paleontologiczne Instytutu Paleobiologii PAN są gromadzone od połowy ubiegłego wieku, kiedy to prof. Roman Kozłowski doprowadził do założenia Zakładu Paleozoologii Polskiej Akademii Nauk. Postawił sobie za cel odtworzenie zbiorów utraconych w czasie drugiej wojny światowej. Zadanie to było ogromnym wyzwaniem, tym bardziej, że z kolekcji zebranych przez jego poprzedników zostało zaledwie kilka amonitów. Myślą przewodnią pracy naukowej prof. Kozłowskiego było wykonanie monograficznych opracowań faun kopalnych występujących na terenie Polski, które miałyby stać się trzonem kolekcji. Dzięki aktywności badawczej całego zespołu zgromadzono setki sylurskich i ordowickich głazów narzutowych oraz rdzeni wiertniczych bogatych w skamieniałości, głównie graptolitów. Nowy numer kolekcji, ze skrótem grupy systematycznej, był nadawany dla materiału publikowanego w każdej kolejnej pracy. Przez wiele lat była to zasada, którą kierowali się kolejni opiekunowie zbiorów, dlatego też dziś w Instytucie znajduje się ponad 70 kolekcji graptolitów czy 65 kolekcji małżoraczków. Stosunkowo niedawno zostało dodane nazewnictwo oparte na stanowiskach zawierających różne gatunki flory i fauny, więc ten sam numer kolekcji jest powtarzany w kolejnych publikacjach.
Badania prowadzone w Górach Świętokrzyskich zaowocowały bogatymi zbiorami dewońskich bezkręgowców. Najliczniejszą grupę stanowią ramienionogi (prawie 7 tys. okazów zebranych w 28 kolekcjach), ale są też denkowce i trylobity. Ze względu na wyjątkową liczebność jurajskich, kredowych, a także kenozoicznych odsłonięć w Polsce, zebrano bogate kolekcje koralowców, jeżowców oraz głowonogów. Klasyczne prace prof. Makowskiego, dotyczące dymorfizmu płciowego u amonitów, następnie pogłębiane przez badania mikrostrukturalne, były prowadzone na podstawie wyjątkowo dobrze zachowanych okazów ze słynnego stanowiska w Łukowie. Kolekcje zostały ostatnio wzbogacone o prywatne zbiory profesora, przekazane przez jego żonę i córkę.
Zorganizowanie serii ekspedycji na Pustynię Gobi w Mongolii otworzyło nowe perspektywy badawcze dla Instytutu. Pozyskane dzięki nim bogate zbiory późnokredowych ssaków, gadów, płazów i ptaków, są do dziś najczęściej badaną przez gości z zagranicy grupą skamieniałości. Najbardziej spektakularne mongolskie dinozaury wyeksponowano w Muzeum Ewolucji w Warszawie. Jednakże to opracowane przez Zofię Kielan-Jaworowską wieloguzkowce okazały się najbardziej istotnymi znaleziskami owych czasów.
Pracownicy Instytutu angażują się od lat w badania w rejonach polarnych: na Spitsbergenie w Arktyce i Szetlandach Południowych na Antarktydzie. Zgromadzony materiał paleontologiczny zebrany jest w ponad 100 kolekcjach zawierających różne grupy bezkręgowców (otwornice, mszywioły, ramienionogi, kraby, mięczaki i jeżowce), jak i roślin czy skamieniałości śladowych.
Istotną część zbiorów stanowią kręgowce z polskich stanowisk: dewońskie psammosteidy z Gór Świętokrzyskich, gady z triasowej brekcji z Czatkowic, jak również materiał z plioceńskich jaskiń bogaty w zęby ssaków. W ostatnich latach kolekcja została wzbogacona o zbiory pozyskane w czasie ekspedycji prowadzonych przez badaczy w triasowych stanowiskach na Dolnym Śląsku. Najsłynniejsze z nich to Krasiejów i Lisowice. Materiał z nich został opublikowany w dziesiątkach prac i wzbudza wielkie zainteresowanie społeczności naukowej.
W sumie od 1952 r. zgromadzono prawie 100 tys. okazów w około 800 kolekcjach. To imponujące dziedzictwo, stanowiące fundament dla rozwoju wiedzy na temat historii i ewolucji życia na Ziemi, można zobaczyć na nowej platformie Instytutu pod adresem: https://kolekcja.paleo.pan.pl/.
MK, źródło: IPal PAN