CO W PRASIE PISZCZY?

Granice eksperymentów

Profesor Jean Bernard, wybitny francuski uczony powiedział, że eksperymenty medyczne na człowieku są z konieczności niemoralne i zarazem z konieczności moralne. Tak wyraźna ambiwalencja ocen jest nieunikniona, bo eksperymenty są robione w interesie człowieka. Cała medycyna rozwija się w interesie człowieka. Tylko że po drodze zbiera ofiary. Jedna strona medycyny jest piękna i szlachetna, druga łączy się z poświęceniem bardzo istotnego dobra. (...) Ryzyko eksperymentu musi być minimalne, doświadczenia muszą dotyczyć ewentualnych korzyści tej samej grupy. (Prof. Marek Safjan w rozmowie z Elżbietą Cichocką, Kiedy niemowlę wytacza proces, "Gazeta Wyborcza", 25-26.04.1998).

Zawiniły pieniądze?

Dość długo już obserwujemy tendencję psucia się etosu pracownika naukowego w Polsce, co się przejawia w wielu, często drobnych zdarzeniach. Bardzo wyraźnie widać to w sposobie, a nawet, powiedziałbym, w całym systemie opiniowania. Utarł się już, niestety, zwyczaj pisania recenzji miażdżąco krytycznych, a zakończonych wnioskiem... pozytywnym. (...) Ostatnio ujawnione i opisane przez "Rzeczpospolitą" i inne media plagiaty prac naukowych nie są, jako żywo, wyjątkiem. (Prof. Witold Karczewski w rozmowie z Magdaleną Bajer, "Plus Minus. Dodatek do Rzeczpospolitej", 25-26.04.1998).

Równe wobec recenzji

Nie wyobrażam sobie, aby reformę polskiego piśmiennictwa naukowego można było zrobić bez współpracy z KBN i CK ds. TN i SN. Rzecz w tym, że są to ciała z powszechnych wyborów, a zatem skłonne do populizmu. Zakrzyczano mnie kiedyś w CK (gdy występowałem jako superrecenzent), że nie można jednych pism uważać za lepsze, a innych za gorsze. Nikt z członków sekcji biologii i rolnictwa nie stanął w mojej obronie! Z drugiej strony, jeśli CK i KBN nie włączą się w tę akcję, to PAN może zbić moralny kapitał na tym, że jako ciało elitarne dba o poziom polskiej nauki. Dlatego warto, mimo wszystko, coś w sprawie poziomu pism robić. A gdy zrobić nic się nie da, to przynajmniej mówić, bo kropla drąży skałę. Gdy z początkiem lat siedemdziesiątych mówiłem w różnych gremiach, że trzeba zaglądać do SCI przed awansem na profesora i przydzielaniem dużych pieniędzy na badania, to uchodziłem za szkodliwego wariata. A teraz powoli dociera to do wszystkich. Ostatnio mój uniwersytet (Jagielloński) całą ocenę poziomu swych badań naukowych oparł na analizie danych SCI. (Prof. Adam Łomnicki, "Nauka" 1/98).

Oczekiwania i deklaracje

Od lewej: prof. M. Handke, minister EN, prof. J. Buzek, premier RP,

20 kwietnia w Szkole Głównej Gospodarstwa Wiejskiego prof. Jerzy Buzek, premier RP, spotkał się z członkami Konferencji Rektorów Akademickich Szkół Polskich. Najważniejsze miejsce w dyskusji zajęły problemy finansowania nauki i szkolnictwa wyższego oraz rozwiązań prawnych związanych z tymi dziedzinami - szczególnie powiązanie reformy szkolnictwa wyższego z reformą innych dziedzin życia kraju.

Stanowisko KRASP przedstawił w obszernym wystąpieniu prof. Jerzy Woźnicki, rektor Politechniki Warszawskiej i wiceprzewodniczący KRASP. Podkreślił odpowiedzialność państwa za działalność szkół wyższych. Są to instytucje wyższej użyteczności publicznej, których działalność należy do dziedzictwa kulturowego narodu. Mają do spełnienia misję akademicką i społeczną. Ta pierwsza może być zrealizowana przez uczelnie - jako instytucje autonomiczne - w zasadzie samodzielnie. Natomiast realizacja misji społecznej zależy w znacznej mierze od władz państwowych, które określają zasady polityki edukacyjnej. Obecnie, niestety, nie ma żadnego związku między zadaniami stawianymi uczelniom, a środkami przyznanymi przez władze państwowe na ich realizację. Szkolnictwo wyższe wyczerpało już wszystkie rezerwy. Szybko postępuje degradacja bazy materialnej kształcenia na poziomie wyższym. Prof. Woźnicki zaproponował odejście w szkolnictwie wyższym od anachronicznego pojęcia etatu kalkulacyjnego i zastąpienie go nowym pojęciem kalkulacyjnego miejsca na studiach obsadzonego przez studenta, na kształcenie którego przeznacza się określone środki kalkulacyjne, corocznie waloryzowane w celu utrzymania realnego wymiaru uśrednionej ceny jednostkowej w publicznym szkolnictwie wyższym. W imieniu rektorów wyraził też oczekiwanie dotyczące determinacji rządu we wprowadzaniu rozwiązań systemowych, które otworzą obywatelom drogę do zaspokajania aspiracji edukacyjnych. Będzie to możliwe przez formalne wprowadzenie zasady - obowiązującej faktycznie od kilku lat w polskim szkolnictwie wyższym - współpłatności za studia, w tym studia dzienne. Rektorzy oczekują też od rządu wprowadzenia rozwiązań umożliwiających uczelniom pozyskiwanie środków pozabudżetowych. Wymaga to rozciągnięcia zasady autonomii uczelni na sferę organizacji i zarządzania. Temu rozwiązaniu powinna towarzyszyć zasada publicznego nadzoru nad działalnością szkół wyższych oraz zasada transparentności funkcjonowania instytucji akademickich.

Zdaniem prof. Woźnickiego, konieczne jest stworzenia specjalnego funduszu inwestycyjnego, który przyczyni się do poprawy bazy materialnej polskich uczelni. Rektor PW podkreślił, że obecnie władze szkół wyższych podejmują szereg strategicznych inicjatyw i realizują nowatorskie przedsięwzięcia, które pozwalają uczelniom działać w trudnej sytuacji finansowej. Jednak, wobec braku jasno określonej polityki państwa w zakresie finansowania i rozwoju szkolnictwa wyższego, rektorzy są zmuszeni "działać niejako na ślepo". Oczekują od rządu określenia nie tylko założeń polityki państwa w zakresie szkolnictwa wyższego, ale także deklaracji, jakich środków z budżetu mogą się spodziewać na finansowanie szkolnictwa wyższego w najbliższych latach. Prof. Woźnicki wyraził zdziwienie, że tak trudno jest znaleźć w budżecie więcej środków dla szkolnictwa wyższego, gdy równocześnie ogromne pieniądze przeznacza się na utrzymanie nierentownych, nieefektywnych i niezreformowanych branż i sektorów polskiej gospodarki, bez jasnej koncepcji ich szybkiej sanacji.

Premier Jerzy Buzek w swoim wystąpieniu podkreślił, że jego rząd traktuje reformę oświaty i szkolnictwa wyższego jako jeden z priorytetów, które zadecydują o tym, że podołamy wyzwaniom stojącym w chwili obecnej przed naszym krajem. Zapewnił, że na reformę oświaty i szkolnictwa wyższego zostaną skierowane odpowiednie fundusze. Przemiany w edukacji zostaną tym razem powiązane z innymi reformami systemowymi: samorządową, administracyjną, podatkową. Planowana przez mój rząd przebudowa struktury wydatków publicznych - deklarował premier - pozwoli skupić wysiłek finansowy państwa na jego podstawowych zadaniach, w tym na wsparciu w pierwszej kolejności takich dziedzin rozwojowych, jak edukacja i nauka. Bieżące wydatki na naukę i oświatę mają rosnąć w tempie wzrostu gospodarczego, czyli nie mniej niż o 6 proc. rocznie. Premier podkreślił, że przygotowany przez Ministerstwo Edukacji projekt reformy zyskał wysoką ocenę zagranicznych ekspertów. Nowe prawo o szkolnictwie wyższym jest przygotowywane przez rząd we współpracy ze środowiskami akademickimi. Prof. Buzek zapewnił, że jeszcze w tym roku projekt ustawy trafi do parlamentu, by mógł zostać przyjęty w początkach 1999 r.

Mimo deklaracji premiera, członkowie KRASP uznali za stosowne podjąć uchwałę w sprawie finansowania szkolnictwa wyższego. Czytamy w niej, że uczelnie wyczerpały już rezerwy w celu poprawy swojej sytuacji. Szkolnictwo wyższe jest w sytuacji krytycznej, zwłaszcza jeśli chodzi o stan budynków dydaktycznych i laboratoriów. Rektorzy zaapelowali do rządu o przyrost nakładów na szkolnictwo wyższe, określony procentowym udziałem w PKB, zwiększenie nakładów na inwestycje w szkolnictwie wyższym, stworzenie mechanizmów systemowych sprzyjających pozyskiwaniu środków pozabudżetowych na szkolnictwo wyższe oraz skorelowanie nakładów na szkolnictwo wyższe z zadaniami stawianymi uczelniom przez państwo. Konferencja postanowiła też przyjąć w poczet członków KRASP Akademie Wychowania Fizycznego na prawach członków założycieli.

(rat)

KRASP w KKRUE

W dniach 12-15 marca w Namur w Belgii odbyło się 64. Zgromadzenie Konfederacji Konferencji Rektorów Unii Europejskiej. Po raz pierwszy uczestniczyli w nim przedstawiciele KRASP - prof. Aleksander Koj oraz doc. dr hab. Janusz J. Sępioł - która jest członkiem tej organizacji. Zgromadzenie połączone było z obchodami 25-lecia istnienia Konfederacji. Rektorom zgromadzonym w Namur przedstawiono nową organizację HUMANE, która skupia dyrektorów administracyjnych wyższych uczelni krajów UE i stowarzyszonych. Podczas obrad rozważano kwestie kontaktów Konfederacji ze środkami masowego przekazu i wizerunku tej organizacji w mediach. Mówiono o kontaktach z rektorami uczelni rosyjskich oraz relacjach między Konfederacją a CRE. Przedstawiciele poszczególnych krajów przedstawiali najważniejsze wydarzenia dotyczące szkolnictwa wyższego. Rektor Koj poinformował o pracach nad nowym prawem o szkolnictwie wyższym oraz utworzonej niedawno Uniwersyteckiej Komisji Akredytacyjnej. Jeden dzień poświęcono na omówienie programów wymiany studentów i nauczycieli akademickich, w tym programu SOKRATES, w którym Polska uczestniczy. 14 marca odbyły się zajęcia warsztatowe dotyczące przyszłych programów Unii Europejskiej, dotyczących szkolnictwa wyższego oraz wymiany studentów. Kolejne posiedzenie Konfederacji Konferencji Rektorów Unii Europejskiej odbędzie się w dniach 18-19 czerwca w Wiedniu.

(pik)

Jak będzie wyglądała reforma edukacji?

Studenci z ministrem

Stowarzyszenie studenckie "Bratnia Pomoc" oraz Samorząd Studentów UJ zorganizowały 17 kwietnia spotkanie młodzieży szkół średnich oraz studentów z prof. Mirosławem Handke, ministrem edukacji narodowej. Za najważniejsze zadanie uważam przerwanie tendencji do spadku finansowania edukacji, a szkolnictwa wyższego w szczególności - powiedział na wstępie minister. Choć szkolnictwo zostało określone przez obecny rząd jako dziedzina priorytetowa i obszar prorozwojowy, nakłady na tę dziedzinę proponowane w budżetach na kolejne 3 lata, pozostaną na niezmienionym poziomie.

Reforma, która już wkrótce ma wejść w życie, ma 3 podstawowe zadania: upowszechnienie wykształcenia na poziomie średnim, tak by otrzymywało je 80 proc. społeczeństwa (obecnie tylko 30 proc.) oraz na poziomie wyższym, by kończyło je 40 proc. społeczeństwa (obecnie tylko 7 proc.). Drugim celem jest wyrównanie szans w dostępie do nauki na każdym poziomie, a trzecim - połączenie edukacji z wychowaniem. Szkoła ma przede wszystkim wychowywać, potem dawać wiedzę i ćwiczyć konkretne umiejętności - stwierdził minister.

W zreformowanym systemie edukacji obowiązkowa nauka będzie trwała 9 lat: 6 w szkole podstawowej i 3 w gimnazjum. Przez pierwsze 3 lata kształcenie będzie polegało na nauczaniu zintegrowanym, bez wyodrębniania przedmiotów. W zreformowanym liceum tylko język polski, matematyka i język obcy będą obligatoryjne. Pozostałe przedmioty uczeń będzie mógł wybrać stosowanie do swoich zainteresowań. Matura będzie przeprowadzana przez państwową komisję egzaminacyjną. Ma się ona stać obiektywną miarą skuteczności systemu edukacyjnego szkoły - stwierdził minister Handke. Egzamin dojrzałości będzie też podstawą wstępu na wyższe uczelnie, choć te będą mogły same zadecydować, jaka liczba punktów oraz z jakich przedmiotów będzie uprawniała do kształcenia w ich murach.

Obecnie faktem stały się studia współpłatne. W reformie będzie chodziło nie tylko o zwiększenie nakładów na szkolnictwo wyższe w określonej perspektywie, ale także o bardziej równomierne rozłożenie ciężaru kosztów kształcenia oraz włączenie przedsiębiorstw w finansowanie kształcenia kadr. Ze względu na kontrowersje wokół projektu zmian systemu pomocy materialnej dla studentów, nie wiadomo, jaki kształt ta pomoc przybierze. Wiadomo natomiast, że zostanie ona zreformowana. W celu upowszechnienia wykształcenia na poziomie wyższym dotychczasowa oferta szkół wyższych zostanie rozszerzona o wyższe szkoły zawodowe, rozmieszczone w mniejszych ośrodkach. Pierwsze z nich rozpoczną działanie już w przyszłym roku akademickim.

Reforma ruszy już od września 1999 r. Przewiduje się, że zostanie ona zrealizowana w ciągu 10 lat. Jej koszty, zdaniem ministra edukacji, będą niższe niż się przewiduje. Największe wydatki pociągnie zwiększenie płac nauczycieli. Minister odwrócił swoją wypowiedź z początków urzędowania: Na razie to my udajemy, że im płacimy - powiedział. Płace mają być związane z jakością pracy. Rodzice będą wspomagać szkołę przez bon edukacyjny. Wytworzy to system konkurencji wśród szkół - najwięcej pieniędzy zdobędą te, które będą miały najwięcej kandydatów. Zdaniem prof. Handke, zaplanowane reformy raz rozpoczęte nie dadzą się łatwo zahamować. Nawet jeśli społeczeństwo będzie niezadowolone i odsunie nas od władzy, nie przerwie to procesu zmian.

Anita Krupa

Zespół ds. Nagród Prezesa Rady Ministrów

Za wybitne osiągnięcia

Prof. Jerzy Buzek, prezes Rady Ministrów, powołał na 3-letnią kadencję Zespół do Spraw Nagród Prezesa Rady Ministrów. Nagrody przyznawane są z okazji Święta Niepodległości za wyróżniające się prace doktorskie (25 nagród po 5 tys. zł) i habilitacyjne (10 nagród po 25 tys. zł) oraz dorobek naukowy (5 nagród po 25 tys. zł), osiągnięcia naukowe (5 nagród po 25 tys. zł) i naukowo-techniczne (10 nagród w wysokości 5-25 tys. zł).

Przewodniczącym Zespołu został prof. Kazimierz Thiel, sekretarz Wydziału IV Nauk Technicznych Polskiej Akademii Nauk, a w jego skład weszli prof. prof.: Marek Bojarski (UWr.), ks. Andrzej Bronk (KUL), Jan Burchart (Instytut Nauk Geologicznych PAN), Marek Chmielewski (Instytut Chemii Organicznej PAN), Tadeusz Chojnacki (Instytut Biochemii i Biofizyki PAN), Stanisław Czekalski (AM, Poznań), Marek Dietrich (PW), Lucyna Frąckiewicz (AE, Katowice), Teresa Kostkiewicz (Instytut Badań Literackich PAN), Henryk Okruszko (Instytut Melioracji Użytków Zielonych w Raszynie), Elżbieta Sarnowska-Temeriusz (IBL PAN), Bolesław Szafirski (UJ), Andrzej Trzebski (AM, Warszawa), Roman Wapiński (UG), Piotr Węgleński (UW), Adam Żuchowski (PSz.).

(mag)

Przewodniczący KBN w Toruniu

Listy pomogą?

Piszcie listy do wicepremiera Balcerowicza - radził naukowcom prof. Wiszniewski, przewodniczący KBN, który 22 kwietnia gościł w Uniwersytecie Mikołaja Kopernika. Za pomocą listów pracownicy naukowi mieliby protestować przeciwko ograniczeniu przez rząd nakładów na naukę i szkolnictwo wyższe.

Podczas otwartego spotkania ze społecznością akademicką Torunia minister przyznał, że państwo nie ma obecnie żadnej polityki naukowej. Jego zdaniem, nie ma kto jej sformułować. Naukowcom brakuje odpowiedniego spojrzenia na całość problemu - każdy z nich swoją dziedzinę uważa za najważniejszą, a przewodniczący KBN ma bardzo ograniczone możliwości decyzyjne. Najlepszym rozwiązaniem, zdaniem mówcy, byłoby zwiększenie decyzyjnej roli przewodniczącego KBN oraz wygospodarowanie nadwyżki środków, gdyż inaczej dofinansowanie dziedziny priorytetowej wiąże się z odebraniem pieniędzy innej. Tymczasem, w ramach średniookresowej strategii rozwoju Polski, nakłady na naukę mają zostać zamrożone na trzy lata na poziomie 0,47 proc. PKB, a nakłady na szkolnictwo wyższe - na poziomie 0,83 proc. PKB.

Minister przedstawił także swoją wizję funkcjonowania KBN. Do zadań Komitetu na obecny rok zaliczył: przygotowanie środowiska naukowego do wejścia do Unii Europejskiej (np. poprzez organizację cyklu szkoleń dla doradców pisania wniosków o granty zagraniczne), usprawnienie i wypracowanie nowych, "rozsądnych" reguł podziału środków na badania naukowe, restrukturyzację "obszaru naukowego" - chodzi m.in. o wzrost środków na projekty celowe, przy jednoczesnym ograniczaniu pieniędzy na jednostki badawczo-rozwojowe, wzmożenie kontroli nad realizacją projektów celowych, gdyż właśnie tam najczęściej dochodzi do marnotrawstwa. Prof. Wiszniewski podkreślił, że dużym poparciem Komitetu cieszą się granty promotorskie (80 proc. wszystkich ostatnio przyznawanych). Pojawiła się nawet propozycja, aby dzielić je lokalnie - w każdej uczelni. Współczynnik sukcesu projektów zwyczajnych wynosi zaledwie 30 proc. Wpływ na to ma m.in. słaby system recenzencki i względy pozamerytoryczne. Nieco zbyt wyraźna jest korelacja między reprezentacją danego ośrodka w KBN, a liczbą grantów przyznanych jego pracownikom - powiedział minister. To trzeba zmienić.

Jak twierdzi prof. Wiszniewski, informacje o działaniach KBN, w tym o negocjacjach z UE, docierać będą do każdego uczonego - aktualizowana jest strona WWW, a także cotygodniowa subskrypcja e-mailowa. Trzeba też trafić do małych i średnich przedsiębiorstw, aby przekonać je o korzyściach z finansowania badań - twierdzi prof. Wiszniewski.

Kinga Nemere-Czachowska

Komitet Badań Naukowych

Nauka gotowa

Rozpoczęły się negocjacje w sprawie przystąpienia Polski do Unii Europejskiej. Dotyczą one 31 dziedzin. Spośród nich najlepiej przygotowana do rozmów jest nauka, która może stworzyć pewien model negocjacji - poinformował prof. Andrzej Wiszniewski, przewodniczący KBN, podczas posiedzenia Komitetu w dniu 15 kwietnia. Przewodniczącym zespołu ze strony polskiej jest dr Jan Krzysztof Frąckowiak, sekretarz KBN. Rozmowy dotyczące obszaru nr 17 "Nauka i Badania" odbyły się w Brukseli w dniach 27-28 kwietnia. Min. Frąckowiak zapewnił, że Polska jest gotowa dostosować się do 35 aktów prawnych regulujących w UE działalność naukową. Podczas rozmów dokonano przeglądu aktów prawnych dotyczących ramowych programów współpracy naukowej oraz umów zawieranych między Unią a innymi państwami.

Biotechnologia i prawo

Zastosowania biotechnologii w praktyce gospodarczej wymaga sporego kapitału, ale przynosi ogromne zyski. Jednak niosą one także ryzyko związane z pojawianiem się w naturze organizmów stworzonych sztucznie. Duże zastrzeżenia pod adresem inżynierii genetycznej mają też etycy. W Polsce fuzję biotechnologii z przemysłem hamuje brak odpowiednich rozwiązań legislacyjnych.

Z inicjatywy KBN oraz Fundacji na rzecz Rozwoju Administracji Publicznej ukazało się drukiem opracowanie pt. Rozwój biotechnologii - projekt rozwiązań prawnych dotyczących stosowania genetycznie modyfikowanych organizmów. Przedstawiono w nim m.in. kierunki rozwoju biotechnologii, zagrożenia związane z badaniami genetycznymi oraz standardy bioetyczne obowiązujące w tej dziedzinie.

(pik)

80 lat Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego

Najstarsza uczelnia Lublina

Oddział Lubelski Polskiej Akademii Nauk zainicjował cykl konferencji naukowych, prezentujących wkład poszczególnych uczelni lubelskich w rozwój nauki, a zarazem dających sposobność wzajemnego poznania i integracji ludzi nauki pracujących w różnych ośrodkach badawczych regionu lubelskiego.

Prezentację rozpoczął Katolicki Uniwersytet Lubelski, który w tym roku obchodzi jubileusz 80-lecia swej działalności. Jest to najstarsza uczelnia wyższa w Lublinie i jeden z najstarszych polskich uniwersytetów, powstała w 1918 r.

26 marca w KUL odbyła się sesja "Naukowe osiągnięcia KUL w ciągu 80 lat jego istnienia". Podczas spotkania zaprezentowano dorobek naukowy poszczególnych wydziałów uniwersytetu, instytutów i zakładów międzywydziałowych.

Wydział Teologii - jeden z największych w Europie - prowadzi działalność naukową z dziedziny teologii i muzykologii. Teologowie KUL kształtują oblicze teologii w Polsce, a nawet na świecie, m.in. przez udział w dziele Soboru Watykańskiego II.

Prawo w KUL od początku obejmowało dwa nurty, które do 1952 r. prowadzone były na dwu odrębnych wydziałach: Prawa Kanonicznego i Nauk Moralnych oraz Prawa i Nauk Społeczno-Ekonomicznych. Sytuacja ta została zmieniona, gdy w 1949 r. ówczesne władze resortowe podjęły decyzję o likwidacji najpotężniejszego wydziału KUL - Prawa i Nauk Społeczno-Ekonomicznych. Konsekwencją tego było całkowite zlikwidowanie prawa świeckiego w KUL w 1952 r. Po 30 latach, w 1983 r., zostało ono reaktywowane i obecnie istnieje Wydział Prawa Kanonicznego i Świeckiego, który jako jedyny w Polsce wydział uniwersytecki prowadzi prace badawcze w zakresie prawa i prawa kanonicznego. Jednym z ważnych nurtów badawczych lubelskich kanonistów jest problematyka stosunków między Państwem a Kościołem.

Filozofia w strukturze wydziałowej KUL pojawiła się dopiero w 1946 r. Ale od początku istnienia uniwersytetu była wyodrębnioną dziedziną badawczą. KUL-owska filozofia jest znana i oceniana przez pryzmat najbardziej wpływowej grupy filozofów skupionych w tzw. lubelskiej szkole filozoficznej. Prawie ćwierć wieku profesorem na Wydziale Filozofii był kard. Karol Wojtyła.

Na Wydziale Nauk Humanistycznych KUL istnieje osiem sekcji: historii, historii sztuki oraz filologii: polskiej, angielskiej, germańskiej, klasycznej, romańskiej i słowiańskiej.

Wydział Nauk Społecznych, choć istnieje od 1981 roku, sięga momentu założenia Uniwersytetu. Problematyka badawcza tego Wydziału wchodzi w zakres badań dawnego Wydziału Prawa i Nauk Społeczno-Ekonomicznych, zlikwidowanego w 1952 r. Obejmuje obecnie psychologię, socjologię, pedagogikę i ekonomię.

Najmłodszy Wydział, Matematyczno-Przyrodniczy, wyodrębnił się w 1997 roku z Wydziału Filozofii. Rozwija ekologiczny i matematyczno-informatyczny nurt badań, dopełniając tym samym profil badawczy KUL.

Cechą wyróżniającą Katolicki Uniwersytet Lubelski jest duża liczba badawczych zakładów i instytutów międzywydziałowych. Tworzenie tych instytutów było reakcją rozwijającego się uniwersytetu, który w okresie powojennym nie był dopuszczany, ze względów ideologicznych, do programów badawczych prowadzonych w Polsce. W latach 1957-1992 powstało w związku z tym 10 takich jednostek.

Integralną częścią uczelni jest Biblioteka Uniwersytecka KUL. Należy ona do najlepszych tego typu placówek w kraju. Jej księgozbiór, wraz ze zbiorami zgromadzonymi w 38 bibliotekach zakładowych, liczy prawie 2 mln jednostek bibliotecznych.

Wielu profesorów KUL było i jest członkami PAU i PAN.

Jadwiga Michalczyk

Uniwersytet w Olsztynie

Senaty zadecydowały

Od siedmiu lat działa Olsztyńskie Forum Naukowe, którego celem jest utworzenie uniwersytetu w Olsztynie. Podstawą nowej placówki miałyby być Wyższa Szkoła Pedagogiczna oraz Akademia Rolniczo-Techniczna. Przy różnych okazjach pojawiały się deklaracje senatów obu uczelni dotyczące powołania uniwersytetu. 24 lutego br. Senat WSP, wobec prasowej dyskusji wokół idei utworzenia uniwersytetu, podtrzymał swoje stanowisko z lipca 1997 r., że uniwersytet powinien być utworzony przez połączenie całego potencjału naukowego Olsztyna. Wkrótce potem powstał ministerialny zespół zajmujący się ideą uniwersytetu - w ten sposób idea przeszła w fazę realizacji. 28 kwietnia, podczas wspólnego posiedzenia Senatów ART i WSP, podjęto uchwałę o tworzeniu uniwersytetu przez połączenie obu uczelni oraz włączeniu w struktury uniwersyteckie Wyższego Seminarium Duchownego "Hosianum" w Olsztynie. Przy pomyślnym toku spraw formalnych związanych z utworzeniem kolejnego polskiego uniwersytetu, pierwsza inauguracja roku akademickiego może w nim nastąpić już 1 października 1999 r.

Olsztyńskie Forum Naukowe przygotowało już wstępną - dość nowatorską - koncepcję organizacyjną uniwersytetu. W jego skład wchodziłyby cztery tzw. Szkoły Akademickie oraz cztery samodzielne wydziały. W skład Akademickiej Szkoły Nauk Humanistycznych wchodziłyby wydziały: Filologiczny, Nauk Społecznych i Pedagogiczny. Akademicką Szkołę Nauk Ekonomicznych i Prawnych tworzyłyby wydziały: Administracji oraz Zarządzania. Akademicką Szkołę Nauk Rolniczych tworzyć by miały: Wydział Agronomii i Kształtowania Środowiska, Wydział Hodowli Zwierząt i Ochrony Środowiska oraz Wydział Żywności i Żywienia. Akademicka Szkoła Nauk Ścisłych i Technicznych zawierałaby w sobie wydziały: Geomatyki i Gospodarki Przestrzennej, Matematyki i Informatyki, Chemii i Fizyki, Budowy Maszyn oraz Budownictwa i Inżynierii Środowiskowej. Samodzielne pozostałyby wydziały: Biologii, Medycyny Weterynaryjnej, Wychowania Artystycznego oraz Teologii Katolickiej. Nowy uniwersytet będzie zatrudniał ok. 390 samodzielnych pracowników naukowych, w tym 150 profesorów tytularnych. Będzie posiadał uprawnienia do nadawania stopni naukowych doktora i doktora habilitowanego w 7 dziedzinach i 14 dyscyplinach: nauk humanistycznych (językoznawstwo, literaturoznawstwo i pedagogika), ekonomicznych (nauki o zarządzaniu), rolniczych (agronomia, zootechnika, rybactwo, technologia żywności i żywienia, kształtowanie środowiska), technicznych (geodezja i kartografia), biologicznych (biologia), weterynaryjnych oraz w zakresie sztuki (przeprowadzanie kwalifikacji I stopnia). Stanie się to możliwe tylko dzięki połączeniu potencjału olsztyńskich uczelni. Obecnie bowiem ART posiada uprawnienia do nadawania stopnia doktora habilitowanego w trzech dziedzinach i pięciu dyscyplinach oraz dodatkowo doktoryzowania w kolejnych dwóch dyscyplinach. Natomiast WSP może nadawać stopnie doktora z językoznawstwa. Złożyła też wniosek o nadawanie doktoratów z literaturoznawstwa. Tylko nowy Wydział Teologiczny nie posiadałby żadnych uprawnień akademickich, gdyż zatrudniałby 6 doktorów habilitowanych. Określany jest on jednak jako "wydział w organizacji", a proponowany statut uczelni dawałby mu 5 lat na uzyskanie pełnych praw akademickich.

Popracie dla utworzenia Uniwersytetu w Olsztynie poprzez integrację istniejących uczelni wyraził min. Mirosław Handke, który jest zwolennikiem tej metody tworzenia nowych silnych struktur akademickich.

(pik)

Politechnika Lubelska - współpraca międzynarodowa

2 x PL

W pierwszej połowie kwietnia delegacja władz Politechniki Lubelskiej, z prof. Kazimierzem Szabelskim, rektorem PL na czele, przebywała we Lwowie, w celu ustalenia końcowych warunków umowy między lubelską uczelnią a Politechniką Lwowską. Porozumienie, podpisane 15 kwietnia, przewiduje m.in.: wymianę nauczycieli akademickich w celach naukowych i badawczych, wymianę publikacji, materiałów naukowych i dydaktycznych oraz informacji o prowadzonych badaniach, rozwój programów wspólnych badań naukowych, wspólne publikacje, spotkania, konferencje oraz wzajemne udostępnianie laboratoriów, urządzeń badawczych i bibliotek.

Politechnika Lwowska, założona w 1844 r., odegrała ważną rolę w rozwoju nauk technicznych. Jej pracownikami byli m.in.: Ignacy Mościcki - wybitny chemik, współtwórca polskiego przemysłu chemicznego i prezydent RP, Kazimierz Bartel - matematyk, przedwojenny premier Polski, Maksymilian Huber - wybitny mechanik, Wiesław Chrzanowski - konstruktor silników cieplnych, Stefan Bryła - pionier spawalnictwa, projektant konstrukcji.

Pierwszy efekt podpisanej umowy będzie związany z architekturą - nowym, tworzonym w Politechnice Lubelskiej kierunkiem studiów. W październiku otwarta zostanie wystawa "Historyczna i współczesna architektura Lwowa", przygotowana przez prof. Bogdana Posackiego z Politechniki Lwowskiej. Umowa o współpracy z Politechniką Lwowską jest 29. umową podpisaną przez Politechnikę Lubelską z zagranicznymi uczelniami i instytucjami naukowymi.

Marta Kurowska

Inwestycje

Biblioteka Główna Politechniki Świętokrzyskiej

Kompleks budynków Politechniki Świętokrzyskiej został zbudowany w latach 70. Obecnie jest niewystarczający dla rozwijającej się uczelni. Dlatego podjęto decyzje o podjęciu niezbędnych inwestycji. Jedną z nich jest nowa Biblioteka Główna.
Obiekt, zlokalizowany w kompleksie Politechniki, przez łącznik na poziomie pierwszego piętra będzie połączony z budynkiem dydaktycznym D, a tym samym z całym ciągiem budynków uczelni. Biblioteka składa się z trzech oddylatowanych obiektów: budynku głównego, administracyjnego i seminaryjnego. Pierwszy jest 3-kondygnacyjną rotundą o średnicy 36,4 m i wysokości 20,2 m. Pozostałe budynki tworzą rodzaj pierścienia z wielobocznymi konturami. Ich wysokość wynosi 11,5 m.

Parter budynku zajmuje hol główny, szatnia, recepcja, kiosk, dwie sale seminaryjne, redakcja wydawnictwa INDEX oraz dwa apartamenty gościnne. Piętro i antresolę zajmują pomieszczenia zbiorów, pokoje pracy bibliotekarzy, czytelnie, dział informacji naukowej, stanowiska obsługi komputerowej i pomieszczenia administracji. W podziemiach znajdują się pomieszczenia techniczne. obsługa budynku oraz archiwum PŚw. Obiekt został wyposażony w windy oraz pochylnie umożliwiające korzystanie ze zbiorów osobom niepełnosprawnym. Nowa Biblioteka Główna wyposażona została we wszystkie niezbędne instalacje, m.in. sygnalizację alarmową, przeciwpożarową, klimatyzację, łącza komputerowe oraz system magnetycznego znakowania zbiorów. Oprócz właściwej bibliotekom funkcji, tj. gromadzenia, opracowywania, przechowywania i udostępniania zbiorów, obiekt ma umożliwiać organizowanie i obsługę konferencji i sympozjów naukowych, obsługę informacyjną i wydawniczą.

Realizacja obiektu, zaprojektowanego przez mgr. inż. arch. Władysława Markulisa, rozpoczęła się w 1997 r. Zakończenie inwestycji planuje się na 1999 r. Ograniczenie nakładów z budżetu centralnego na inwestycje może ten termin oddalić. Koszt inwestycji, według cen z 1997 r., miał wynieść 24 mln zł. Do tej pory Politechnika otrzymała dotację w wysokości 1,7 mln zł - w tym tylko 0,5 mln w 1998 r. - oraz przeznaczyła na nią ponad 1 mln zł środków własnych.

Nowa siedziba Biblioteki Głównej Politechniki Świętokrzyskiej będzie zajmowała 2166 m2 pow. zabudowy, ponad 6 tys. m2 pow. użytkowej i będzie miała ponad 30 tys. m3 kubatury.

(pik)

PODSUMOWANIE PROGRAMU BITECH

W 1995 r. Fundacja na rzecz Nauki Polskiej rozstrzygnęła konkurs BITECH. Zwycięzcy - zespoły naukowe zajmujące się badaniami biotechnologicznymi - otrzymali subwencje na zakup nowoczesnej, kosztownej aparatury badawczej. W większości były to bioreaktory - aparaty do kontrolowanej hodowli drobnoustrojów oraz aparatura do oznaczania i oczyszczania produktów wytwarzanych przez drobnoustroje. W sumie przeznaczono na ten cel 5,5 mln zł. 15 kwietnia beneficjanci BITECH, podczas konferencji na Wydziale Inżynierii Chemicznej i Procesowej Politechniki Warszawskiej, zaprezentowali wyniki badań prowadzonych na urządzeniach zakupionych przez FNP.

Wśród najciekawszych osiągnięć należy wymienić: wytwarzanie specjalnego mleka dla niemowląt, które nie tolerują cukru mlekowego; otrzymanie kilku biopolimerów, które mogą znaleźć zastosowanie w przemyśle spożywczym, kosmetycznym i farmaceutycznym; wyhodowanie wirusów (m.in. wirusa powodującego raka szyjki macicy i wirusy grypy), na których można będzie testować leki antywirusowe; wydzielenie substancji, które mogą być wykorzystane jako lekarstwa w leczeniu reumatyzmu, paradontozy, nadciśnienia; udoskonalenie wytwarzania kwasu cytrynowego; ulepszenie metody oczyszczania ścieków oraz technologii z wykorzystaniem enzymów dla papiernictwa, która pozwala na znaczne ograniczenie ilości powstających podczas produkcji papieru ścieków.

Prof. Andrzej Gardas z Centrum Medycznego Kształcenia Podyplomowego w Warszawie zajmuje się hodowlą ludzkich białek w komórkach zwierzęcych, co m.in. umożliwia produkowanie przez bakterie insuliny. W Akademii Rolniczej w Poznaniu prof. Włodzimierz Grajek prowadzi badania nad namnażaniem wirusów, niezbędnych przy opracowywaniu środków służących do ich zwalczania. Technika, którą stosuje jest znacznie tańsza od dotychczasowych. W Instytucie Inżynierii Procesowej PAN w Gliwicach prof. Andrzej Jarzębski przekształca zwykłą krzemionkę w żel o interesujących właściwościach - można na nim osadzać enzymy, które pełnią rolę biokatalizatora reakcji chemicznych, dzięki czemu enzymy te mogą być wielokrotnie wykorzystywane. W Politechnice Warszawskiej zespół kierowany przez prof. Ryszarda Pohoreckiego bardzo tanią metodą uzyskuje czyste białko - substancję niezwykle cenną z punktu widzenia badań naukowych. W Uniwersytecie Wrocławskim prof. Antoni Polanowski prowadzi badania nad wykorzystaniem genów bakterii do niwelowania działań szkodliwych enzymów.

Podczas sympozjum wygłoszono trzy referaty problemowe. Prof. Andrzej Noworyta z Politechniki Wrocławskiej mówił o postępie w inżynierii procesowej, a prof. Zygmunt Wasylewski z Uniwersytetu Jagiellońskiego o inżynierii protein. Najbliższy codzienności referat przedstawił prof. W. Grajek, który zaprezentował zastosowania biotechnologii w przemyśle spożywczym: roślinach transgenicznych, które posiadają wiele cennych z punktu widzenia człowieka własności; konserwantach otrzymywanych z użyciem modyfikowanych mikroorganizmów, które mogą zastąpić stosowane dotychczas konserwanty chemiczne; urządzeniach wyposażonych z bioenzymy, sondach genetycznych itp. służących do kontroli jakości żywności.

(pik)

NOWY SPEKTROMETR

Już od lat 60. istnieje w Instytucie Chemii Organicznej w Warszawie Pracownia NMR. Wówczas jako jedyna w bloku wschodnim była wyposażona w spektrometr NMR. W miarę rozwoju tych urządzeń stosuje coraz nowsze ich generacje.

Aparatura NMR służy do analizy związków chemicznych metodą magnetycznego rezonansu jądrowego. Korzystają z tej metody zarówno naukowcy, jak producenci tworzyw, kosmetyków, chemii gospodarczej. Instytut świadczy usługi na rzecz różnych podmiotów, pobierając za nie opłaty, które pozwalają pokryć bieżące koszty eksploatacji urządzeń. Niestety, zakup nowego spektrometru NMR przekracza możliwości finansowe placówki. Urządzenie, którego symboliczny rozruch odbył się 9 kwietnia, zostało zakupione m.in. dzięki subwencji FNP w wysokości 100 tys. marek. Spektrometr Avance Bruker DRX-500 należy do najnowocześniejszej generacji urządzeń NMR. Katalogowy koszt tej aparatury wynosi 600-800 tys. dolarów.

(mag)

Sąd wbrew zasadom etyki

Podczas swego drugiego posiedzenia Zespół ds. Etyki Badań Naukowych omawiał skutki decyzji sądu wojewódzkiego w sprawie dotyczącej nauczyciela akademickiego. Wykładowca został ukarany przez sąd niższej instancji zakazem wykonywania zawodu nauczyciela akademickiego na dwa lata za przyjęcie łapówki podczas sesji egzaminacyjnej. Sąd wojewódzki uchylił ten wyrok. W rezultacie Rada Wydziału podjęła decyzję o zatrudnieniu tego wykładowcy, uzasadniając, że ten właśnie wykładowca jest niezbędny do prowadzenia zajęć w uczelni. Zespół ds. Etyki Badań Naukowych uznał to za wysoce niestosowne. Przewodniczącemu KBN przekazano sugestię dokonania w prawie zmian, które w przyszłości wykluczyłyby podobne sytuacje.

Zespół postanowił też skierować do odpowiednich organów wnioski o podjęcie działań legislacyjnych, które wpłynęłyby na poprawę postaw etycznych naukowców. Minister edukacji i prezes Polskiej Akademii Nauk otrzymali wnioski dotyczące nowelizacji ustaw o szkolnictwie wyższym i o PAN, tak by wystąpienia przeciw etyce naukowej nie ulegały przedawnieniu. Powstała inicjatywa, by Polska ratyfikowała konwencję o ochronie praw człowieka i godności osoby ludzkiej wobec zastosowań biologii i medycyny. Zespół zwrócił się do ministra zdrowia o aktywizację prac resortowej komisji etyki badań na ludziach, powołanej niegdyś z inicjatywy prof. Kornela Gibińskiego. Do MEN i Rady Głównej Szkolnictwa Wyższego skierowano propozycję wprowadzenia w programie studiów doktoranckich przedmiotu "etyka badań naukowych". Centralna Komisja ds. Tytułu Naukowego i Stopni Naukowych otrzymała wniosek w sprawie uwzględnienia w procedurach kwalifikacyjnych opinii o postawie etycznej.

Rozpoczęto też dyskusję nad konsekwencją pełnienia przez uczonego wielorakich ról w procesie realizacji badań naukowych. Członkowie Zespołu dostrzegli co najmniej dziewięć różnych, czasami wykluczających się funkcji, jakie w czasie prac nad wykonaniem grantu pełni uczony: jest on zleceniobiorcą, promotorem, administratorem, recenzentem, konsultantem, ekspertem, członkiem ciał opiniodawczych i decyzyjnych - zawsze też pozostaje uczonym. Na temat sytuacji normatywnie nie określonych, w których taki układ rzeczy stawia badaczy, postanowiono rozmawiać podczas czerwcowego posiedzenia Zespołu. Postanowiono też zastanowić się nad możliwością wykorzystania drugiego wydania Dobrych obyczajów w nauce.

(pik)

Etyczna rada

Zespół ds. Etyki Badań Naukowych jest oburzony postawą sądu, który brania łapówki nie traktuje jako powodu do zakazu wykonywania zawodu nauczyciela akademickiego - a więc także wychowawcy studentów. Ciekawe, czy podobnie postąpiłby sąd w przypadku polityka, który wziął ogromną łapówkę za podpisanie kontraktu rządowego z instytucją prywatną? Czy także uznano by, że sprawa jest "mało szkodliwa społecznie"? A może wina leży po stronie naukowców - nauczycieli akademickich, którzy źle wykształcili sędziów?

Najbardziej interesująca jest jednak postawa rady jednego z wydziałów młodego Uniwersytetu Opolskiego, która postanowiła zatrudnić nauczyciela akademickiego - profesora - któremu udowodniono branie łapówek podczas egzaminów. W uzasadnieniu ponownego zatrudnienia stwierdzono, że pani profesor jest niezastąpiona w procesie dydaktycznym. Czy członkowie rady postępują tak samo i dlatego nie uznali sprawy za naganną? A może uważają, że sprawę po prostu warto zatuszować: niech nikt z zewnątrz nic nie wie, niech studenci mają świadomość, że w ostateczności zawsze pozostaje im wręczenie łapówki? Z podobną sprawą boryka się olsztyńska WSP. Wykładowca oskarżony o branie łapówek złożył wniosek o przedłużenie na czas nieokreślony nominacji na stanowisko profesora nadzwyczajnego - wycofał je w przeddzień rozpoczęcia procesu sądowego. W tym samym czasie miał on być zatrudniony w Akademii Teologii Katolickiej na stanowisku profesora nadzwyczajnego. Z kolei Politechnika Częstochowska zatrudniła wykładowcę, któremu udowodniono plagiat. Wszystkie te fakty miały miejsce w uczelniach borykających się z brakiem samodzielnych pracowników naukowych. Za każdym razem początkowo próbowano tuszować sprawę, a wychodziła ona najaw dopiero dzięki niezależnym mediom lokalnym bądź ogólnopolskim. Interesujące, że także Zespół ds. Etyki Badań Naukowych w KBN w relacji prasowej ze swego posiedzenia nie podaje nazw uczelni i wydziałów, popełniających wykroczenia przeciw zasadom dobrych obyczajów w nauce. Nie chodzi o to, by Zespół zajmował się sądzeniem takich spraw, bo nie do tego został powołany. Ma chyba jednak obowiązek ujawniać te, które już zostały osądzone - o ile faktycznie chce dbać o poprawę poziomu etycznego polskiej nauki. Środowisko akademickie ocenia swoje postawy etyczne bardzo wysoko i chce, żeby inni je tak oceniali. Czyżby najprostszą drogą było zatajanie nazw instytucji i nazwisk wykładowców, którzy ewidentnie splamili honor naukowca i wykładowcy akademickiego?

Piotr Kieraciński

POLSKA W KOSMOSIE

63 polskie przyrządy naukowe zainstalowane w rakietach, satelitach, sondach międzyplanetarnych były już wykorzystywane w międzynarodowych projektach kosmicznych. Dotychczasowe osiągnięcia oraz plany polskich badań kosmicznych były tematem kwietniowego posiedzenia Prezydium PAN.

Polska ma w dziedzinie badań kosmicznych długoletnie tradycje i liczące się osiągnięcia, m.in. zapoczątkowane jeszcze w latach trzydziestych prace teoretyczne związane z fizyką jonosfery oraz rozpoczęte w 1963 r. udane eksperymenty z rakietami meteorologicznymi "Meteor". W 1970 r. pierwszy polski przyrząd poleciał w kosmos w rakiecie geofizycznej "Vertical", a w 1973 r. prowadziliśmy samodzielne eksperymenty na satelicie "Kopernik 500". W 1976 r. doszło do integracji rozproszonych dotąd badań kosmicznych - powstały nowe placówki naukowe: Centrum Badań Kosmicznych PAN oraz Ośrodek Przetwarzania Obrazów Lotniczych i Satelitarnych. Lot polskiego kosmonauty, Mirosława Hermaszewskiego w 1978 r. umożliwił dalszy rozwój badań kosmicznych. Polska, która przez lata była związana z Interkosmosem, nawiązała współpracę z Europejską Agencją Kosmiczną (ESA), uczestniczyła też we wspólnym eksperymencie z NASA.

Prof. Robert Gałązka, przewodniczący Komitetu Badań Kosmicznych i Satelitarnych PAN, przypominając polskie osiągnięcia w badaniach kosmicznych podkreślił, że jesteśmy dziś cenionymi partnerami dla największych potęg naukowych w tej dziedzinie, m.in. Rosji i USA. Badania kosmiczne nabierają coraz bardziej praktycznego i komercyjnego charakteru. Kosmos przestał być wyłącznie domeną polityki i nauki. Szeroko wykorzystuje się techniki kosmiczne w teledetekcji, telekomunikacji, meteorologii, nawigacji, geodezji. Przystępuje się do budowy stacji orbitalnej "Alfa" i przygotowuje misje planetarne - loty na Księżyc, wyprawę na Marsa i na inne planet.

Polska uczestniczy dziś w wielu międzynarodowych programach kosmicznych, m.in. w misji "Cassini", obejmującej badania Saturna i jego księżyca - Tytana, w badaniach Marsa, w eksperymentach geofizycznych i jonosferycznych w przestrzeni wokółziemskiej.Polska jest jednym z inicjatorów i uczestników budowy środkowoeuropejskiego satelity CESAR, przeznaczonego do badań górnej warstwy atmosfery. Szykujemy się też do misji "Rosetta" obejmującej wysłanie sondy do komety Wirtanena i pobranie próbki z jej twardego jądra - powiedział prof. Zbigniew Kłos, dyrektor CBK PAN.

Prezydium zajęło się także problemem stanu kadr naukowych w Polsce i poszukiwaniem dróg poprawy. Kryzys nauki polskiej - to nie tylko zła sytuacja finansowa, ale także zbiurokratyzowane struktury, obniżanie się poziomu kadry, spadek prestiżu nauki i uczonych - stwierdził prof. Mieczysław Mąkosza. Zbyt długo trwa zdobywanie samodzielności naukowej - doktoraty i habilitacje uzyskuje się w Polsce znacznie później niż na Zachodzie. Kariera naukowa przestaje być atrakcyjna dla młodych ludzi. Występuje też zbyt słabe powiązanie nauki i przemysłem. Problemy te zasygnalizowane na kwietniowym posiedzeniu, będą tematem obrad kolejnego spotkania Prezydium PAN.

Przedstawiono także program działalności odnowionej i rozbudowanej Stacji Naukowej PAN w Wiedniu. Prezydium zajmowało się też sprawami organizacyjnymi Akademii.

(mark)

Kształcenie badaczy kosmosu

Coraz większe znaczenie

Techniki kosmiczne, coraz szerzej wykorzystywane w różnych dziedzinach nauki i gospodarki, przestają być domeną wąskiej grupy specjalistów. Problemy edukacji - kształcenia kadr inżynierskich i naukowych potrzebnych do tych technik - zajmują coraz więcej miejsca w programach kosmicznych różnych państw. W Polsce uczeni z Centrum Badań Kosmicznych PAN prowadzą od kilku lat wykłady z fizyki magnetosfery, teledetekcji, geodezji satelitarnej i fizyki plazmy kosmicznej na wydziałach fizyki Uniwersytetu Warszawskiego i Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.

Politechnika Warszawska rozpocznie w roku akademickim 1998/99 kształcenie w specjalnościach związanych z technikami i badaniami kosmicznymi. Uczelnia związana od lat z polskim programem kosmicznym zarówno w zakresie prac badawczych, jak i konstrukcyjnych, przygotowuje specjalne programy kształcenia specjalistów kosmicznych na wydziałach: Elektroniki, Geodezji, Mechaniki Precyzyjnej i Lotnictwa. Studenci będą mogli od III roku specjalizować się w zakresie techniki satelitarnej, rakietowej i geodezji satelitarnej.

(mark)

POLACY BADAJĄ KOSMOS

Podczas posiedzenia plenarnego Komisji Astrofizyki PAU 24 marca mówiono o udziale polskich naukowców w realizowanych obecnie i planowanych międzynarodowych programach obserwacyjnych.

Prof. Romuald Tylenda z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika przedstawił programy FIRST i SALT. Pierwszy z projektów, realizowany przez Europejską Agencję Kosmiczną, dotyczy wystrzelenia w 2005 r. satelity przeznaczonego do obserwacji w głębokiej podczerwieni (80-600 mm). Satelita będzie wyposażony w teleskop oraz sprzęt do obserwacji spektroskopowych i pomiarów fotometrycznych. Jego głównym zadaniem będzie zbieranie danych dotyczących układu planetarnego, komet, obłoków molekularnych w Galaktyce, młodych gwiazd itp. Na pokładzie satelity umieszczona będzie także aparatura PLANCK do badania anizotropii promieniowania reliktowego. W pracach misji FIRST zaangażowani są astronomowie z Centrum Astronomicznego Polskiej Akademii Nauk im. Mikołaja Kopernika.

11 marca Komitet Astronomii PAN poparł starania polskich astronomów o udział w budowie teleskopu optycznego SALT. Będzie on umieszczony na półkuli południowej i ma stanowić uzupełnienie teleskopu Hobby-Eberly, budowanego na terenie obserwatorium McDonalda w Teksasie. SALT ma być umiejscowiony w Republice Południowej Afryki, na wysokości 1700 m n.p.m. Będzie posiadał zbudowane z 90 luster sferyczne zwierciadło o średnicy 11 m, nachylone pod kątem 35 st. i z możliweością obrotu wokół pionowej osi.

Głównymi instrumentami badawczymi teleskopu będą trzy spektrografy: o małej, średniej i dużej rozdzielczości. Programy badawcze, które mają być realizowane przy pomocy SALT obejmują chemiczną ewolucję galaktyk, ich kinematykę, obserwację kwazarów o dużym przesunięciu ku czerwieni, badanie tzw. linii Lyman a, obserwacje mgławic planetarnych w innych galaktykach, poszukiwanie planet wokół gwiazd. SALT ma być uruchomiony w 2003 r. Polscy astronomowie proponują, aby nasz kraj pokrył 10 proc. kosztu urządzenia, co dałoby naszym uczonym 10 proc. czasu obserwacyjnego. Ośrodkami najbardziej obecnie zainteresowanymi udziałem w tym projekcie są Toruń i Warszawa.

Prof. Maria Giller z Uniwersytetu Łódzkiego przedstawiła udział astrofizyków z Łodzi w eksperymencie KASKADE obserwacji wielkich pęków promieniowania kosmicznego. Celem badań jest ustalenie składu masowego promieniowania kosmicznego wraz z pomiarem widma energetycznego w tym zakresie energii. Pozwoli to przetestować różne hipotezy pochodzenia promieni kosmicznych w naszej Galaktyce.

Prof. Andrzej Zdziarski z Centrum Astronomicznego PAN przedstawił udział grupy naukowców z CAMK i Centrum Badań Kosmicznych w przygotowaniu misji satelity INTEGRAL, który będzie mierzył promieniowanie X i gamma. Przedmiotem badań satelity będą czarne dziury, nowe rentgenowskie aktywne jądra galaktyk, blazary, pozostałości po supernowych, pulsary oraz tło rentgenowskie. Polska finansuje budowę części aparatury dla tego satelity. INTEGRAL ma być wyniesiony na orbitę przez rosyjską rakietę PROTON w 2001 r.

Gościem Komisji Astrofizyki PAU był prof. James Cronin z USA, laureat (wraz z Val L. Fitch'em) Nagrody Nobla w dziedzinie fizyki w 1980 r., za wykrycie pogwałcenia podstawowych praw symetrii w rozpadzie neutralnych mezonów K. Przedstawił on kilka programów astrofizycznych realizowanych i planowanych w Stanach Zjednoczonych.

Punktem kulminacyjnym były informacje o projekcie AUGER - dotyczy on wykrywania i badania najbardziej energetycznych cząstek we Wszechświecie. Pochodzenie dochodzących do Ziemi promieni kosmicznych nie zostało dotąd w pełni zrozumiane. Planowane jest uruchomienie urządzenia o nazwie AUGER, w którym wtórne kaskady cząstek będą obserwowane w atmosferze i na powierzchni Ziemi, z obszarów północnej i południowej Ameryki. Projekt ma charakter międzynarodowy. Ma w nim także uczestniczyć Polska.

NOMINACJE PROFESORSKIE

17 kwietnia 1998 r. Prezydent RP wręczył akty nadania tytułu naukowego profesora 105 nauczycielom akademickim oraz pracownikom nauki i sztuki.

NAUKI BIOLOGICZNE: Jan Wincenty Dobrowolski (AGH, Kraków), Ewa Łucja Gregoraszczuk (UJ, Kraków), Arkadiusz Stefan Kozubek (UWr.), Barbara Lejczak (PWr.), Lesław Przywara (UJ, Kraków), Renata Teresa Śnieżko (UMCS, Lublin), Barbara Wachowicz (UŁ), Stanisław Kazimierz Wika (UŚ, Katowice), Roman Stanisław Zieliński (USz.).

NAUKI CHEMICZNE: Urszula Domańska (PW), Józef Drabowicz (Centrum Badań Molekularnych i Makromolekularnych PAN, Łódź), Jacek Goworek (UMCS, Lublin), Robert Piotr Hołyst (Instytut Chemii Fizycznej PAN, Warszawa), Paweł Kazimierz Kafarski (PWr.), Mieczysław Łapkowski (PŚ, Gliwice), Jacek Jarosław Michalik (Instytut Chemii i Techniki Jądrowej, Warszawa), Grzegorz Marek Mlostoń (UŁ), Andrzej Paweł Patrykiejew (UMCS, Lublin), Jacek Waluk (Instytut Chemii Fizycznej PAN, Warszawa).

NAUKI EKONOMICZNE: Wojciech Zygmunt Ciechomski (SGGW, Warszawa), Marek Drewiński (AE, Wrocław), Zofia Julia Kędzior (AE, Katowice), Krystyna Mazurek-Łopacińska (AE, Wrocław), Janusz Teczke (AE, Kraków), Anna Teresa Wziątek-Kubiak (Instytut Nauk Ekonomicznych PAN, Warszawa), Zofia Bogusława Zawadzka (PW), Anna Zielińska-Głębocka (UG), Katarzyna Ida Żukowska (Instytut Rozwoju i Studiów Strategicznych, Warszawa).

NAUKI FARMACEUTYCZNE: Andrzej Zygmunt Rykowski (WSRP, Siedlce), Krystyna Stachowiak-Szczawińska (AM, Poznań), Joanna Barbara Zawilska (AM, Łódź).

NAUKI FIZYCZNE: Stanisław Chwirot (UMK, Toruń), Piotr Jan Garbaczewski (UWr.), Marek Napiórkowski (UW), Juliusz Andrzej Sielanko (UMCS, Lublin), Alexander Ushveridze (UŁ), Aleksander Wolszczan (UMK, Toruń).

NAUKI HUMANISTYCZNE: Henryk Borowski (PL), Halina Florkowska-Fran?ić (UJ, Kraków), Jerzy Stanisław Kmieciński (UMCS, Lublin), Joanna Korzeniowska-Berczyńska (WSP, Olsztyn), Stanisław Łach (WSP, Słupsk), Andrzej Mencwel (UW), Tomasz Mikocki (UW), Andrzej Notkowski (WSP, Kraków), Wiesław Marian Olszewski (UAM, Poznań), Danuta Quirini-Popławska (UJ, Kraków), Piotr Ruszkiwiecz (UG), Andrzej Sulikowski (USz.), Barbara Tuchańska (UŁ), Eugeniusz Józef Ucherek (UWr.), Andrzej Werner (IBL PAN, Warszawa).

NAUKI MATEMATYCZNE: Stanisław Janeczko (PW), Jerzy Kąkol (UAM, Poznań), Mariusz Tomasz Lemańczyk (UMK, Toruń), Andrzej Tarlecki (UW).

NAUKI MEDYCZNE: Jerzy Bodalski (AM, Łódź), Lech Stanisław Chyczewski (AM, Białystok), Andrzej Cezary Członkowski (AM, Warszawa), Ewa Władysława Dilling-Ostrowska (AM, Gdańsk), Jan Duława (ŚAM, Katowice), Stefania Teresa Giedrys-Kalemba (PAM, Szczecin), Iwona Florentyna Grzelewska-Rzymowska (AM, Łódź), Zbigniew Wojciech Hruby (AM, Wrocław), Kazimierz Kuliczkowski (AM, Wroclaw), Jacek Wiktor Manitius (AM, Gdańsk), Alfred Jerzy Meissner (Instytut Hematologii i Transfuzjologii, Warszawa), Janusz Milanowski (AM, Lublin), Bogdan Kazimierz Pawlak (AM, Poznań), Mariusz Zdzisław Ratajczak (PAM, Szczecin), Marek Zbigniew Synder (AM, Łódź).

NAUKI O ZIEMI: Jerzy Feliks Głazek (UAM, Poznań), Teresa Jadwiga Oberc-Dziedzic (UWr.), Grzegorz Węcławowicz (Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN, Warszawa).

NAUKI PRAWNE: Jan Grajewski (UG).

NAUKI ROLNICZE: Tadeusz Józef Baranowski (AR, Poznań), Dorota Zofia Bobrecka-Jamro (AR, Kraków), Bogusław Andrzej Fuchs (AR, Wrocław), Kazimierz Kamieniecki (AR, Lublin), Józef Feliks Kowalczuk (AR, Lublin), Andrzej Mamcarz (ART, Olsztyn), Maria Krystyna Ostrowska (AR, Szczecin), Jan Oszmiański (AR, Wrocław), Eugeniusz Mieczysław Pacholak (AR, Poznań), Tadeusz Pałosz (PKosz.), Henryk Pospieszny (Instytut Ochrony Roślin, Poznań), Zdzisław Stąpel (Instytut Melioracji i Użytków Zielonych, Falenty).

NAUKI TECHNICZNE: Wojciech Michał Batko (AGH, Kraków), Leszek Frąckowiak (PP), Waldemar Andrzej Jędral (PW), Włodzimierz Kurnik (PW), Stanisław Kuta (AGH, Kraków), Maciej Mazurkiewicz (AGH, Kraków), Jerzy Stanisław Pacyna (AGH, Kraków), Stanisław Pietrowski (PŁ), Andrzej Służalec (PCz.), Jan Antoni Stąsiek (PG), Janusz Szwabowski (PŚ, Gliwice), Antoni Tajduś (AGH, Kraków), Wiktorian Zbigniew Tarnawski (PŁ), Krzysztof Waldemar Wawryn (PKosz.).

NAUKI WETERYNARYJNE: Jerzy Antychowicz (Państwowy Instytut Weterynaryjny, Puławy), Barbara Przybylska-Gornowicz (ART, Olsztyn).

SZTUKI PLASTYCZNE: Janusz Kaczmarski (WSP, Olsztyn).

SZTUKI TEATRALNE: Krzesisława Dubiel-Hrydzewicz (PWST, Kraków - Wydziały Zamiejscowe, Wrocław).