| Na skwerze między ulicą Rajską a Korzenną w Gdańsku, przed Ratuszem Staromiejskim umiejscowiono pomnik Jana Heweliusza (1611-87), astronoma, twórcy nowożytnej selenografii.
Był gdańszczaninem, pochodził z zamożnej rodziny mieszczańskiej. Kształcił się w polskiej szkole w Grudziądzu i gimnazjum w Gdańsku, gdzie zainteresował się astronomią. Obserwował położenie planet, komet i gwiazd, powierzchni Księżyca, księżyców Jowisza i Saturna. Efektem obserwacji Księżyca było dzieło Selenographia (1647), zawierające opis powierzchni Srebrnego Globu wraz z mapami. Wielu nazw, nadanych księżycowym obiektom przez Heweliusza, używa się do dziś. W dziele Cometographia znalazły się opisy wszystkich znanych wówczas komet, z których 9 odkrył gdański astronom. Opracował katalog ponad 1500 gwiazd i zaproponował własne nazwy gwiazdozbiorów. Zastosował wahadło do odmierzania czasu. Wynalazł polemoskop, czyli peryskop. W latach 1673-79 ukazało się dwutomowe dzieło Heweliusza Machina coelestis, któremu, oprócz historii astronomii, zawdzięczamy informacje biograficzne o gdańskim badaczu nieba, a także opis jego pracowni. Heweliusz projektował i własnoręcznie wykonywał przyrządy astronomiczne. Skonstruował lunetę o długości 45 m i umieścił za miastem na 27-metrowym maszcie. Na dachu trzech kamienic przy ul. Korzennej urządził w roku 1641 największe wówczas w Europie i najlepiej wyposażone obserwatorium, które zostało zniszczone dopiero w czasie II wojny światowej. Był członkiem Royal Society. Utrzymywał kontakty z Janem III Sobieskim, mecenasem nauki, otrzymywał od króla stałą pensję.
Pomnik odsłonięto w roku 1973, w miejscu, gdzie znajdowało się niegdyś Heweliuszowe obserwatorium. Autorem rzeźby jest Michał Gąsienica-Szostak. Liczący 6 m wysokości monument składa się z wykonanej w piaskowcu rzeźby, wkomponowanej w wewnętrzną przestrzeń miedzianego astrolabium. Całość ta, wraz z tablicą, na której widnieje napis Janowi Heweliuszowi gdańska młodzież. 1973, umieszczona jest na kolumnie. Rzeźba przedstawia siedzącą postać astronoma, z rękami złożonymi na kolanach i twarzą zwróconą ku niebu.
Inicjatorem powstania pomnika był Klub Towarzystwa Przyjaciół Dzieci „Neptun” w Gdańsku.
(fig) |
