"Impact factor" jest to liczba odpowiadająca częstotliwości, z jaką prace
zamieszczone w czasopiśmie w ostatnich latach są średnio cytowane w ciągu roku.

Bogusław Żernicki

Działalność uczonego jest często poddawana ocenie. Na przykład, ocena poprzedza uzyskanie stopnia naukowego lub grantu. Równie często dokonuje ich samooceny. Krytyczne spojrzenie na własne osiągnięcia jest ważne dla dalszej pracy.

KORZYŚCI

Najważniejszym elementem w ocenie jest określenie, w jakim stopniu prace uczonego są cytowane. Dzięki działalności Instytutu Informacji w Filadelfii jest to obecnie na ogół łatwe. Instytut publikuje co roku dwa ważne z tego punktu widzenia indeksy: indeks cytowania autorów prac (Science Citation Index) oraz indeks cytowania czasopism (Journal Citation Reports). Podstawowym wskaźnikiem w tym indeksie jest impact factor czasopisma (polski odpowiednik "współczynnik oddziaływania" jest rzadko używany). W uproszczeniu jest to liczba odpowiadająca częstotliwości, z jaką prace zamieszczone w czasopiśmie w ostatnich latach są średnio cytowane w ciągu roku.

Indeks cytowania autorów prac okazał się jednak kłopotliwy w użyciu. Jest olbrzymi i kosztowny. Poza tym jest w nim indeksowany tylko pierwszy autor pracy, co zmusza do szukania również cytowań współautorów. Z tych powodów znacznie częściej jest używany indeks cytowania czasopism. Ważną jego zaletą jest to, że możemy posługiwać się tylko jego interesującą nas częścią. Na przykład, w dużej bibliotece o profilu przyrodniczym powinien znajdować się indeks czasopism przyrodniczych, który ma około 5 tys. pozycji i 90 stron, ale dla zakładu neurobiologii lub neurobiologa wystarczy indeks czasopism neurobiologicznych, który ma 145 pozycji i tylko 3 strony.

Bardzo duży impact mają interdyscyplinarne tygodniki "Nature" i "Science", które starają się publikować jedynie ważne odkrycia i są prenumerowane przez wiele bibliotek na całym świecie. Ich impact wynosi ok. 25, co oznacza, że każda praca w nich zamieszczona jest cytowana średnio 25 razy w ciągu roku.

Wysoki impact (ponad 10) mają kluczowe czasopisma przeglądowe. Kluczowe czasopisma zamieszczające prace doświadczalne mają impact zazwyczaj od 1 do 4. Czasopisma z impact powyżej 0.3 są zazwyczaj indeksowane również w Current Contents, gdzie zamieszcza się ich spisy treści. Czasopisma z impact powyżej 1 mają dużą prenumeratę i są z reguły finansowo samowystarczalne.

OGRANICZENIA

Jednakże rola impact factor czasopism w ocenie prac uczonego ma dwa ograniczenia. Po pierwsze, wiele czasopism ma zasięg tylko krajowy i nie są indeksowane przez Instytut Informacji. W takich czasopismach publikuje się w języku krajowym prace o tematyce lokalnej, których autorami są często humaniści (niestety, w tych czasopismach można znaleźć również prace o tematyce globalnej, które ze swej natury powinny być dostępne na całym świecie). Po wtóre zaś, niektórzy uczeni, zwłaszcza humaniści, publikują swe prace nie tylko w czasopismach, ale również w formie książek.

Poza tym rola impact factor jest ograniczona przy porównywaniu cytowania uczonych różnych dyscyplin. Liczba badaczy na ogół znacznie się w nich różni, a zatem również różni się liczba publikowanych prac i ich cytowań. Na przykład, neurobiologów jest więcej niż matematyków i odpowiednio czasopisma neurobiologiczne mają średnio większy impact niż czasopisma matematyczne.

Słowo o czasopismach wydawanych w Polsce. Obecnie tylko wielkie firmy, wyspecjalizowane w wydawaniu i rozpowszechnianiu czasopism o zasięgu światowym, są w stanie zapewnić im wysoki impact. W Polsce (podobnie jak w całej Europie Wschodniej) nie istnieje tego rodzaju firma i czasopisma przeznaczone na rynek światowy są wydawane "chałupniczo", np. przez instytuty naukowe. Zatem impact factor naszych czasopism jest na ogół niewielki. Na przykład, w dyscyplinach przyrodniczych mamy 21 czasopism o zasięgu światowym, lecz tylko jedno, "Acta Astronomica", ma spory impact (2,5), w innych wynosi on poniżej 1. Najlepsze prace badaczy polskich są zatem z reguły publikowane za granicą.

Prof. dr hab. Bogusław Żernicki, neurobiolog, pracuje w Instytucie Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego PAN. Jest członkiem korespondentem PAN.

Uwagi.