Konferencja Rektorów Uniwersytetów Polskich

Wilczy bilet

Gospodarzem Konferencji Rektorów Uniwersytetów Polskich, która odbyła się w dniach 23-24 maja, był Uniwersytet Opolski i jego rektor prof. Józef Musielok. Obrady toczyły się w pięknie odrestaurowanym pałacu w Kamieniu Śląskim, pełniącym funkcję Centrum Kultury i Nauki Wydziału Teologicznego UO, a także w nowym budynku Collegium Maius Uniwersytetu.

Gościem KRUP był prof. Jerzy Woźnicki, przewodniczący zespołu do spraw opracowania projektu ustawy o szkolnictwie wyższym, powołanego przez prezydenta RP. Prof. Woźnicki przedstawił główne przesłanki, którymi kierował się zespół w swoich pracach (szerzej piszemy na ten temat na str. 28-29) oraz miał okazję po raz pierwszy zaprezentować, „gorący” jeszcze, projekt ustawy. W dyskusji zgromadzeni rektorzy poparli rozwiązania przyjęte w projekcie.

Jednym z ważniejszych tematów obrad konferencji była kwestia plagiatu w środowisku naukowym. Mówiono, że jest to proceder, który kładzie się cieniem na jego reputacji. Rektorzy dzielili się doświadczeniami w radzeniu sobie z tym zjawiskiem w swoich uczelniach. Przyznawano, że polskie zwyczaje odbiegają od norm zagranicznych. Postanowiono wydać zdecydowaną walkę nieuczciwości, choć nie było jednomyślności, jak np. traktować dopisywanie nazwiska kierującego pracą (padał argument, że jego wkład jest czasem znaczący) i czy tego rodzaju sprawy należy nagłaśniać publicznie, czy raczej ukarać winnego, ale unikać nadawania im rozgłosu. Przeważył pogląd, że aby walka była skuteczna, konieczne jest także upublicznianie przypadków plagiatu i innych nieuczciwości. W przyjętej uchwale rektorzy zobowiązali się do usuwania z uczelni osób, którym udowodniono plagiat, z równoczesnym powiadomieniem wszystkich innych szkół wyższych o tym fakcie. Gdyby rektorzy wszystkich uczelni, nie tylko uniwersytetów, konsekwentnie odmawiali zatrudnienia takich osób, oznaczałoby to w praktyce „wilczy bilet” dla przestępcy. Czy tak będzie – zobaczymy, ale ważny krok na drodze do zdecydowanej walki z fałszerstwami naukowymi został zrobiony. Zmianę przynosi tu także projekt nowej ustawy, który stanowi, że wykroczenie tego rodzaju nie ulega przedawnieniu. Obecnie przedawnia się ono po upływie 3 lat. Postanowiono również podjąć szereg działań mających ułatwić walkę ze zjawiskiem nieuczciwości - m.in. poddawać prace naukowe kontroli potrafiących wykrywać fałszerstwa programów komputerowych i stworzyć elektroniczną bazę prac naukowych.

Podczas obrad poruszano także cały szereg innych kwestii: prof. Marek Kręglewski, dyrektor Uniwersyteckiego Centrum ds. Informatyzacji, przedstawiał informacje na temat stanu prac związanych z wprowadzeniem elektronicznej karty studenckiej, prof. Wojciech Maciejewski, przewodniczący Uniwersyteckiej Komisji Programów Międzynarodowych, relacjonował rozmowy na temat finansowania inwestycji poprzez emisję obligacji uniwersyteckich, a prof. Krzysztof Stępnik, prorektor UMCS, mówił o współpracy uniwersytetów z samorządami lokalnymi. Konferencja, na wniosek prof. Stanisława Chwirota, przewodniczącego Uniwersyteckiej Komisji Akredytacyjnej, przyznała akredytacje 20 kolejnym jednostkom.

(as)

Uchwała nr 13
Konferencji Rektorów 
Uniwersytetów Polskich
z dnia 24 maja 2003 roku
w sprawie plagiatów prac naukowych 
oraz sprzedaży prac dyplomowych

Konferencja Rektorów Uniwersytetów Polskich wyraża poważne zaniepokojenie rozszerzaniem się plagi sprzedawania prac magisterskich i licencjackich, a także pojawianiem się sporadycznych, ale bardzo groźnych dla uczelni, przypadków plagiatów popełnianych przez pracowników naukowych.

Konferencja zaleca:

1. W przypadku popełnienia plagiatu przez pracownika uczelni powinny być niezwłocznie podjęte kroki prowadzące do zwolnienia go z pracy w uczelni, a o fakcie dowiedzionego plagiatu powinni być poinformowani rektorzy wszystkich uczelni wyższych w Polsce;

2. Jeśli plagiat stanowił podstawę uzyskania stopnia bądź tytułu licencjata, magistra, doktora, doktora habilitowanego lub profesora, powinny zostać niezwłocznie wszczęte procedury prowadzące do odebrania autorowi plagiatu nieuczciwie uzyskanego tytułu lub stopnia.

Uczelnie powinny wprowadzić w życie procedury utrudniające zakup prac licencjackich i magisterskich i ułatwiające wykrywanie popełnionych nadużyć.

Konferencja Rektorów Uniwersytetów Polskich zaleca także, aby:

– wszyscy dyplomanci podpisywali oświadczenie stwierdzające, że praca dyplomowa została wykonana samodzielnie;

– prace licencjackie, magisterskie, doktorskie i habilitacyjne były przedstawione również w postaci elektronicznej, pozwalającej na ich automatyczna weryfikację pod kątem możliwych powtórzeń o charakterze plagiatu. Wersje elektroniczne prac w jednolitym standardzie powinny być dostępne dla upoważnionych osób ze wszystkich uczelni;

– udowodnienie napisania i sprzedania pracy magisterskiej lub licencjackiej przez pracownika uczelni lub doktoranta stanowiło podstawę do usunięcia pracownika lub doktoranta z uczelni. O fakcie wykrycia i ukarania sprawcy powinno być powiadomione całe środowisko akademickie.

Przewodniczący
Konferencji Rektorów 
Uniwersytetów Polskich
Prof. dr hab. Marian Harasimiuk

Placówki

Posiedzenie prezydium Akademii, które odbyło się 14 maja w Pałacu Staszica, poświęcone było głównie sprawom zagranicznych stacji naukowych PAN. Akademia ma obecnie swoje placówki w Paryżu, Rzymie, Wiedniu i Berlinie, a także stałe przedstawicielstwo w Moskwie. W posiedzeniu uczestniczyli dyrektorzy tych placówek, mieli okazję do prezentacji swoich jednostek i ich działalności.

Łączne koszty utrzymania stacji PAN to blisko 5 mln zł, czyli ok. 10 proc. kosztów funkcjonowania całej Akademii (nie licząc instytutów), ale uznano, iż rola, jaką odgrywają, jest na tyle ważna, że ich utrzymanie jest jak najbardziej celowe. Inne kraje np. Węgry – nie mówiąc już o państwach zachodnich – mają o wiele liczniejsze przedstawicielstwa naukowe i w związku z tym skuteczniej potrafią promować swoją naukę i wykorzystywać potencjalne możliwości współpracy i pozyskiwania funduszy. Akademia zamierza powołać kolejną stację w Brukseli.

Jubileuszowe 
zgromadzenie

W dniach 22-23 maja w Międzynarodowym Centrum Biocybernetyki PAN w Warszawie odbyła się 100. sesja Zgromadzenia Ogólnego PAN. Była to jednocześnie pierwsza sesja w nowej kadencji władz Akademii.
Obrady rozpoczęły się od wydarzeń dramatycznych. Zgromadzenie w tajnym głosowaniu, stosunkiem głosów 170 do 14, odrzuciło rezygnację prof. Jana Strelaua z funkcji wiceprezesa PAN, zgłoszoną w związku z opublikowaniem w „Monitorze Polskim” jego oświadczenia lustracyjnego, stwierdzającego współpracę z Urzędem Bezpieczeństwa. Łamiącym się głosem prof. Strelau odczytał opublikowane przed kilku laty w swojej autobiografii wspomnienia dotyczące tych wydarzeń.

Powodem nieprzyjęcia rezygnacji był fakt, że wspomniana w oświadczeniu współpraca z Urzędem Bezpieczeństwa miała miejsce ponad 55 lat temu (gdy był on uczniem szkoły średniej) i doszła do skutku pod wpływem fizycznego i psychicznego terroru, jakiemu został poddany. Co więcej, zerwał on tę współpracę, co spowodowało dalsze prześladowania w tym wyrzucenie ze szkoły z „wilczym biletem” i kilkumiesięczny pobyt w więzieniu. (...) Okoliczności tej sprawy stanowią dowód, że prof. Strelaua nie powinno się traktować jako współpracownika Urzędu Bezpieczeństwa, ale jako ofiarę – czytamy w przyjętym przez Zgromadzenie oświadczeniu.

Pierwszy dzień obrad miał charakter sesji naukowej, poświęconej archeologii. Referaty na temat starożytnych kultur i polskich misji archeologicznych wygłosili: prof. Romuald Schild, dyrektor Instytutu Archeologii i Etnologii PAN, oraz prof. Lech Krzyżaniak z Muzeum Archeologicznego w Poznaniu, prof. Stefan K. Kozłowski z USKW i prof. Piotr Bieliński z UW.

Drugiego dnia „bilans otwarcia” przedstawił prof. Andrzej Legocki, prezes Akademii. Wskazał w nim cały szereg obszarów i spraw – m.in. korporacja, komitety, instytuty, wydawnictwa, kancelaria – które wymagają zmian i usprawnienia działalności. Pisaliśmy o tym szerzej w rubryce „Z życia Akademii” w poprzednim numerze „Forum”.

(as)

50 lat Politechniki Lubelskie

Złoty jubileusz

Obchodząca 50-lecie istnienia Politechnika Lubelska powstała w 1953 r. jako Wieczorowa Szkoła Inżynierska. W 1965 r. przekształcono ją w Wyższą Szkołę Inżynierską, a w 1977 w Politechnikę Lubelską. Z okazji 50-lecia powstania uczelni w roku jubileuszowym odbyło się cały szereg uroczystości, konferencji i wystaw. Najważniejsze z nich: robocze posiedzenie Konferencji Rektorów Polskich Uczelni Technicznych, otwarte posiedzenie senatu, wręczenie doktoratu honoris causa PL prof. A.J. Mosesowi, uroczysta promocja doktorów i doktorów habilitowanych oraz zjazd absolwentów, miały miejsce w dniach 12-17 maja.

W roku akademickim 1953/54 na Wydziale Mechanicznym zaczęło studia 107 osób. W 1964 r. utworzono Wydział Elektryczny. W 1965 r. powstał Wydział Budownictwa Lądowego, przekształcony w 1986 r. w obecny Wydział Inżynierii Budowlanej i Sanitarnej. Czwarty Wydział Zarządzania i Podstaw Techniki utworzono w 1988 r. Na prawach wydziału funkcjonuje Instytut Inżynierii Ochrony Środowiska. Strukturę uczelni tworzą też 4 jednostki ogólnouczelniane i międzywydziałowe: Studium Wychowania Fizycznego i Sportu, Studium Języków Obcych, Centrum Informatyczne i Biblioteka Główna.

Obecnie w politechnice można zdobywać wiedzę na 8 kierunkach i w 32 specjalnościach. Wydziały mają uprawnienia do nadawania tytułów zawodowych inżyniera i magistra. Wydziały Mechaniczny, Elektryczny oraz Inżynierii Budowlanej i sanitarnej mają prawa do doktoryzowania, a wydziały Mechaniczny i Elektryczny także prawo do habilitowania. Obecnie w uczelni kształci się 11 tys. studentów, w tym 6168 na studiach dziennych. Na studiach doktoranckich jest 100 słuchaczy. W ciągu 50 lat uczelnia wykształciła ponad 20 tys. absolwentów.

Kadrę PL stanowi 1090 pracowników, w tym 554 nauczycieli akademickich. 31 z nich to profesorowie tytularni, 53 – doktorzy habilitowani, a 257 – doktorzy.

Uczelnia dysponuje obiektami o powierzchni 35 tys. m2. Posiada 4 akademiki z 1392 miejscami. Większość budynków skupiona jest w głównym kampusie przy ul. Nadbystrzyckiej. Zbiory Biblioteki Głównej liczą 330 tys. jednostek bibliotecznych, w tym ok. 600 bieżących tytułów czasopism. W 2002 r. zanotowano 73,5 tys. odwiedzin czytelników w bibliotece i udostępniono 115 tytułów książek. Pracownicy PL w 2002 r. 175 razy wyjeżdżali za granicę w celach naukowo-badawczych. Opublikowali 1020 prac, w tym 67 w wyniku współpracy międzynarodowej i 45 w czasopismach z listy filadelfijskiej. Zdobyli 12 patentów i praw ochronnych oraz zgłosili kolejne 11 wniosków o ochronę patentową.

(icd)

Logo RG

Rada Główna Szkolnictwa Wyższego będzie używała znaku graficznego. Uzyskała go dzięki uprzejmości prof. Henryka Chylińskiego z Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie, który jest jego autorem. Logo przedstawia grupę osób pracującą w przestrzeni między otwartymi książkami i oddziałującą na otoczenie (co obrazuje wybiegająca na zewnątrz książka w prawym górnym rogu). Znak widniał będzie na stronie internetowej Rady oraz na jej dokumentach, papierach firmowych i wizytówkach.

Konferencja Rektorów Uczelni Medycznych

Paraliż systemu

Sytuacja panująca w krajowym systemie ochrony zdrowia, grożąca w każdej chwili jego paraliżem, a nawet całkowitą zapaścią, budzi najwyższe zaniepokojenie rektorów uczelni medycznych w Polsce – napisali uczestnicy Konferencji Rektorów Uczelni Medycznych w stanowisku przyjętym 20 maja, w trakcie spotkania w Collegium Medicum UJ w Krakowie.

Rektorzy wspomnieli o szeregu niekorzystnych zjawisk, jakie mają miejsce w systemie ochrony zdrowia. Zaliczyli do nich m.in.: wykupywanie długów i obrót wierzytelnościami szpitali, stan finansów szpitali klinicznych zagrażający ich egzystencji i utrudniający kształcenie kadr medycznych, a także ustawowe zrównanie pod względem kategoryzacji i referencji wszystkich jednostek ochrony zdrowia.

Po raz kolejny pojawiła się kwestia pogłębiającego się zadłużenia szpitali klinicznych, wynikająca w głównej mierze z faktu niepłacenia im przez Narodowy Fundusz Zdrowia (wcześniej kasy chorych) za wykonane świadczenia zdrowotne ponad przyznane limity.

Zrównanie finansowe szpitali powiatowych, wojewódzkich i klinicznych oznacza w praktyce, iż za wykonany zabieg szpital kliniczny, dysponujący najlepszym sprzętem, najbardziej wykwalifikowanym personelem medycznym, diagnozujący i leczący najcięższe i najbardziej skomplikowane przypadki, dostaje taką samą kwotę, co zwykły szpital.

Rektorzy zwrócili również uwagę na notoryczne niedofinansowanie klinicznego kształcenia przeddyplomowego (czyli kształcenia studentów przez uczelnie w klinikach, przy łóżku chorego), co zakłóca efektywny proces dydaktyczny. Orzekli również, iż pilnej rewizji wymaga obecne funkcjonowanie podyplomowego szkolenia lekarzy i innych kadr medycznych, które w dużej mierze jest oderwane od uczelni medycznych i nadmiernie skomercjalizowane.

Rektorzy stwierdzili, że istnieje konieczność wprowadzenia kilku źródeł finansowania szpitali klinicznych, poprzez m.in. częściowe finansowanie tychże szpitali z budżetu państwa oraz wyodrębnienie w NFZ środków na finansowanie nowych metod diagnostycznych, terapeutycznych i innych działań o charakterze innowacyjnym, bez których niemożliwy będzie postęp w medycynie.

Maciej Rogala

Akademia Górniczo-Hutnicza w Krakowie

Metalurgia - badania i gospodarka

W dniach 8-9 maja odbyły się w AGH uroczystości związane z Dniem Hutnika. Jest to statutowe święto Akademii, które nawiązuje do tradycji pierwszych europejskich uczelni górniczych w Leoben (Austria) i we Freibergu (Niemcy). Świętują w tym czasie studenci, pracownicy oraz absolwenci wydziałów kształcących w zakresie metalurgii i inżynierii materiałowej. Element naukowy Dnia Hutnika związany jest ściśle z dwoma konferencjami naukowymi.

Studenckie koła naukowe w AGH mają tradycję sięgającą 1927 roku, kiedy powstało Koło Naukowe Metalurgów na Wydziale Hutniczym. W bieżącym roku odbyła się 40. Sesja Studenckich Kół Naukowych. W ramach 24 sekcji (m.in. metalurgii, odlewnictwa, przeróbki plastycznej, fizyki, informatyki stosowanej, ceramiki i inżynierii materiałowej) wygłoszono 260 referatów, prezentujących wyniki zrealizowanych przez studentów badań laboratoryjnych, obliczeń numerycznych i modelowania komputerowego.

O różnorodności tematycznej świadczą tytuły studenckich referatów, które zwyciężyły w poszczególnych sekcjach. W Sekcji Automatyki, Elektrotechniki, Biocybernetyki i Telekomunikacji pierwsze miejsce zajęła Joanna Koleszyńska z Koła Naukowego Biocybernetyków za referat System głosowego sterowania urządzeniami przez osobę niepełnosprawną. W Sekcji Informatyki Stosowanej zwyciężył Łukasz Madej z Koła Naukowego „Metalsoft”, który przedstawił referat Wspomagana komputerowo interpretacja wyników prób plastometrycznych. W Sekcji Przeróbki Plastycznej Metali laureatem został Arkadiusz Gontarczyk z Koła Naukowego „Promat” z referatem Optymalizacja procesu kucia swobodnego wału siłowni wiatrowej. Marcin Broda z Koła Naukowego „Kaloria”, laureat Sekcji Techniki Cieplnej i Ochrony Środowiska, zaprezentował referat Kolektor słoneczny jako alternatywne źródło ciepłej wody użytkowej.
W bieżącym roku tematem przewodnim wydziałowej konferencji naukowej była „Współpraca naukowo-techniczna w zakresie hutnictwa – stan obecny, oczekiwania, możliwości”. Pierwszego dnia przedstawiono osiągnięcia badawcze ośmiu zakładów Wydz. Metalurgii i Inżynierii Materiałowej. Referaty dotyczyły m.in. fizykochemicznego modelowania procesów metalurgii pozapiecowej (dr hab. inż. Jan Wypartowicz, prof. AGH), materiałów otrzymanych w procesach przeróbki wyprasek z proszków i kompozytów (prof. inż. Stefan Szczepanik i in.), powierzchniowej obróbki laserowej stali szybkotnących (dr inż. S. Kąc).

Drugiego dnia przedstawiono prezentacje dotyczące zagadnień organizacyjno-finansowych oraz możliwości współpracy nauki z gospodarką w obszarze metalurgii. Prof. Krzysztof Kurzydłowski, wiceprzewodniczący KBN, mówił o finansowaniu badań naukowych w obszarach metalurgii i inżynierii materiałowej. Perspektywy współpracy naukowo-badawczej pomiędzy PHS a krajowymi ośrodkami naukowymi przedstawił wiceprezes Polskich Hut Stali dr inż. Andrzej Szydło. Dr inż. Zbigniew Malinowski, prof. AGH, dziekan Wydziału Metalurgii i Inżynierii Materiałowej, zaprezentował badania naukowe w zakresie hutnictwa wykonane przez pracowników wydziału w ub. roku. Zwrócił m.in. uwagę na potencjalne możliwości badawcze niewykorzystywane przez przemysł. Na zakończenie obrad dr inż. Adam Schwedler, dyrektor Instytutu Metalurgii Żelaza w Gliwicach, scharakteryzował program wsparcia badawczego i wdrożeniowego restrukturyzacji hutnictwa żelaza w kontekście integracji z Unią Europejską.

Oprócz konferencji odbyło się uroczyste posiedzenie Senatu AGH, podczas którego dokonano promocji doktorskich i habilitacyjnych, wręczono odznaczenia państwowe, a także wyróżniono laureatów 40. Sesji Studenckich Kół Naukowych. Bezpośrednio po zakończeniu posiedzenia Senatu odbyła się ceremonia ślubowania hutniczego, w czasie której młodzi adepci zostali przyjęci do stanu hutniczego.

Prof. Janusz Łuksza

Uniwersytet Jagielloński

Laury Jagiellońskie

12 maja, w czasie święta Uniwersytetu Jagiellońskiego, wręczono Laury Jagiellońskie. W dziedzinie nauk humanistycznych, społecznych i prawnych laur otrzymał prof. Jan Pirożyński, wybitny historyk zajmujący się dziejami książki, kierownik Pracowni Historii Dawnej Książki w Instytucie Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa UJ. Nagrodę przyznano mu za dzieło Johannes Gutenberg i początki ery druku (Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002). Jest to dzieło wyjątkowo cenne, przy tym napisane pięknym i przystępnym językiem.

Laur w dziedzinie nauk medycznych przyznano prof. Markowi Zembali, prorektorowi UJ ds. Collegium Medicum, szefowi Katedry Immunologii Klinicznej i Patologii oraz Zakładu Immunologii Klinicznej PA-IP CM UJ. Uhonorowano go w ten sposób za całokształt dorobku naukowego, obejmującego ponad 210 oryginalnych publikacji, w tym ponad 190 zamieszczonych w czasopismach międzynarodowych o wysokim impact factor. W szczególności za badania nad mechanizmami eliminacji komórek nowotworowych przez monocyty/makrofagi człowieka oraz metodami wykrywania mikroprzerzutów komórek nowotworowych we krwi i szpiku kostnym.

Laur w dziedzinie nauk ścisłych i przyrodniczych wręczono prof. Józefowi Siciakowi, wybitnemu matematykowi, wieloletniemu kierownikowi Katedry Analizy Matematycznej w Instytucie Matematyki UJ. Nagrodę przyznano za całokształt działalności naukowej, której owocem jest ponad 80 prac naukowych. Wydaje się, że najważniejszą pracą opublikowaną przez prof. Siciaka w ostatnim okresie jest Holomorphic functions with singularities on algebraic sets (Univ. Iag. Acta Math. 39/2001, 9-16). Z jednej strony stanowi ona istotne uogólnienie wyników O. Oektema (z lat 1998-99), mających m.in. zastosowania w tomografii komputerowej, zaś z drugiej – zapoczątkowała całą serię owocnych badań dotyczących funkcji oddzielnie holomorficznych i meromorficznych z osobliwościami pluripolarnymi (prace M. Jarnickiego i P. Pfluga). Warto przypomnieć, że tematykę tę przed ponad 30 laty zainicjował właśnie krakowski matematyk. W tym kontekście wymieniona wyżej praca stanowi symboliczną klamrę spinającą ten fragment jego działalności naukowej.

Leszek Śliwa

Uniwersytet Jagielloński

Wciąż w drodze...

W dniach 8-10 maja obradowała w Collegium Maius UJ ogólnopolska konferencja „Wędrówka i etnogeneza w starożytności i średniowieczu”, zorganizowana wspólnie przez Instytuty Historii UJ i UAM. Historycy i archeolodzy z Krakowa, Poznania, Warszawy oraz kilku innych ośrodków polskich i zagranicznych (Bratysława, Greifswald, Uppsala) wygłosili 28 referatów nt. migracji i związanych z nimi przemian etnicznych w dziejach starożytnego Wschodu, Grecji, Rzymu, ludów celtyckich i germańskich, Słowian i Węgrów. Mówiono o przyczynach niewytworzenia się nowych grup etnicznych w państwach krzyżowców na Bliskim Wschodzie, genezie i wędrówkach Żydów grupy aszkenazyjskiej oraz o ekspansji niemieckiej na wschód. Referenci i uczestnicy bardzo żywej dyskusji zastanawiali się nad przydatnością metod archeologii i historii dla badań nad problematyką etniczną i demograficzną, rozważali możliwości uściślania aparatu pojęciowego. Duże zainteresowanie wzbudziły m.in. nowe ustalenia na temat przebiegu migracji. Zakwestionowano tzw. fale wędrówek semickich (S. Zawadzki) i greckich (S. Sprawski). Antyczne archiwa rekonstruowane przez papirologów ukazują podobieństwo mechanizmów migracji w krajach hellenistycznych i w nowożytnym świecie (E. Wipszycka). Nowa koncepcja etnogenezy Słowian wynika nie z różnic podejścia szkół krakowskiej i poznańskiej, lecz szybkiego rozwoju archeologii w Europie Wschodniej w 2 poł. XX w. (M. Parczewski). Tożsamość armeńska przetrwała mimo stałych zmian językowych i kulturowych w łonie wędrującego narodu (K. Stopka). Badania archeologiczne dowodzą, że Słowianie przybyli na tereny północno-wschodniej Rusi po, a nie przed Waregami (W. Duczko). Oni też, obok innych przybyszów ze Wschodu, odegrali istotną rolę w kształtowaniu państwowości w Polsce środkowej i północnej (M. Wołoszyn). Wkraczanie Niemców na ziemie wschodnie w średniowieczu polegało na tworzeniu nowych struktur politycznych i społecznych, nie zaś na ingerencji w stosunki etniczne (Ch. L?bke).

Maciej Salamon

Uniwersytet Mikołaja Kopernika

W starych szatach

Dwie konserwatorki z Instytutu Archeologii Uniwersytetu Mikołaja Kopernika – mgr Małgorzata Grupa oraz dr Anna Drążkowska – zostały laureatkami konkursu Unii Europejskiej „Europa Nostra” na projekty (i ich realizację) dotyczące ochrony dziedzictwa europejskiego, zrealizowane w latach 2000-2002. Uznanie zdobył przygotowany i zrealizowany przez nie projekt pełnej rekonstrukcji kolekcji XVI–XVII-wiecznych szat z grobów Katedry św. Jana w Lublinie. W oparciu o badania kostiumologiczne i ikonograficzne toruńskie konserwatorki zrekonstruowały szaty liturgiczne, a także polskie stroje szlacheckie (żupany, kontusze) oraz szyte w stylu zachodnim ubiory kobiece i dziecięce. Konserwacji poddano także wyposażenie grobowe – m.in. drewniane trumny obijane jedwabiem. Dokonania konserwatorek prezentowane są na specjalnej wystawie w krypcie Katedry w Lublinie.

Na konkurs napłynęły 292 projekty w 6 kategoriach. Wyróżniono 35 z nich, w tym jako jedyny z Polski – projekt konserwatorek z UMK (kategoria: konserwacja zabytków archeologicznych). 9 maja laureatki uczestniczyły w specjalnej uroczystości w Brukseli z udziałem księcia belgijskiego Lorenza.

(knc)

Uniwersytet Gdański

BALTDER w Helu

W połowie kwietnia w Stacji Morskiej Uniwersytetu Gdańskiego w Helu przeprowadzone zostały pierwsze warsztaty z zakresu tzw. siódmego pakietu wykonawczego: „Bałtyckie ssaki morskie – zagrożenia, badania i działania ochronne”. Spotkanie badawcze zorganizowano w ramach Bałtyckiego Centrum Badań, Edukacji i Rozwoju – BALTDER. Tematem warsztatów, na które złożyły się wykłady, demonstracje oraz zajęcia praktyczne, była metodyka wykonywania analiz pośmiertnych ssaków morskich oraz badań i sposobów ich ochrony w Bałtyku. Spotkanie poświęcono morświnom. Wiosną tego roku aż 6 tych ssaków morskich straciło życie w naszych wodach. Ciała czterech posłużyły do przeprowadzenia sekcji. Uczestnicy warsztatów zapoznali się z budową anatomiczną morświnów, zmianami patologicznymi ich organów oraz standardowymi metodami poboru próbek do różnego rodzaju badań. Uczyli się także wykonywania preparatów dla oznaczeń wieku oraz metody interpretacji pod tym kątem obrazu szlifów z zębów morświnów.

W warsztatach wzięło udział 32 studentów i pracowników naukowych z całej Polski. Zajęcia w ramach projektów BALTDER finansowane są ze środków Unii Europejskiej i Komitetu Badań Naukowych.

Monika Domachowska

V Międzynarodowa Konferencja Slawistyczna

Język i kultura Słowian

W dniach 9-12 kwietnia odbyła się w Pobierowie V Międzynarodowa Konferencja Slawistyczna „Świat Słowian w języku i kulturze”, zorganizowana przez Koło Naukowe Slawistów, działające przy Instytucie Filologii Słowiańskiej Uniwersytetu Szczecińskiego. Jest to propozycja skierowana do szczególnie uzdolnionych studentów i młodych slawistów – magistrów i doktorów (bez habilitacji). 220 uczestników reprezentowało niemal wszystkie polskie ośrodki naukowe oraz instytucje badawcze z Niemiec, Ukrainy, Słowacji i Rosji. 

W kręgu zagadnień lingwistyki znalazły się m.in. artykuły o zapożyczeniach: słowiańskich w języku karaimskim, tureckich w tradycyjnych nazwach miesięcy w języku bułgarskim, z języka niemieckiego w polskiej gwarze cieszyńskiej. Badania z zakresu językoznawstwa synchronicznego i diachronicznego dotyczyły m.in. zanikania języka łużyckiego, frazeologii macedońskiego języka literackiego.

Nowe kierunki badawcze sprzyjają przekraczaniu granic dyscyplin, przeplatając lingwistykę z psychologią, socjologią, filozofią języka, literaturoznawstwem. Wiele wystąpień prezentowało zagadnienia różnic kulturowych wśród Słowian, przejawiających się na płaszczyznach: językowej, socjologicznej, psychologicznej. Dotyczyły one m.in. etnolingwistycznego podłoża obrzędowości Słowian, kultury słowackiej w Polsce i kwestii słowackiej w Polsce XX wieku, języka jako formy zachowania tożsamości narodowej na przykładzie Bułgarii w XIV-XIX wieku. Osobną grupę artykułów stanowiły prace z zakresu literaturoznawstwa. Dominowała problematyka prozy polskiej i rosyjskiej XIX i XX wieku. Mówiono m.in. na temat sacrum w poezji Bułata Okudżawy, o filozoficznej płaszczyźnie literatury Andrieja Płatonowa, o tym, jak przedstawiał Polaków i Polskę Witold Gombrowicz na kartach swej literatury.

Tematem wielu wystąpień była kobieta. Przedstawiano: wizerunek kobiety serbskiej w przysłowiach i kulinariach, relacje Bruno Schulza z kobietami, wizerunek kobiety w średniowiecznej literaturze rosyjskiej.

W sekcji glottodydaktycznej podnoszone były zagadnienia dotyczące wykorzystania gier i zabaw na lekcji języka rosyjskiego, teorii glottodydaktycznych przełomu wieków, a także roli czynników subiektywnych w procesie aktywizacji języka obcego.

Konferencja miała charakter roboczy i po każdym referacie następowała wymiana zdań. Wnioski dotyczyły przede wszystkim uściślenia stanu i określenia kondycji języków słowiańskich. Największe zainteresowanie wywoływały, pobudzając do polemik, kwestie religijnego światopoglądu, problemy aksjologii i moralności.

Żaneta Kozicka-Borysowska

Uniwersytet Jagielloński

Terapia teatrem

17 maja w Instytucie Psychologii Stosowanej Uniwersytetu Jagiellońskiego odbyło się sympozjum naukowe „Od teatru do psychoterapii”. Organizatorami sympozjum byli członkowie krakowskiego oddziału Polskiego Stowarzyszenia Studentów i Absolwentów Psychologii, studenci psychologii stosowanej, pod opieką merytoryczną pracowników Instytutu.

Celem sympozjum było przybliżenie metody psychodramy w formie teoretycznej (wykłady) i praktycznej, (warsztaty dotyczące specyficznych technik psychodramatycznych) oraz zastosowań metody.

Wśród prelegentów znalazła się Anna Bielańska, psycholog kliniczny i dyplomowana terapeutka Psychodrama Institute fur Europe, która wraz z reżyserem Krzysztofem Rogożem prowadzi „teatr terapeutyczny”, autorka książki Teatr, który leczy. Jej wykład wprowadził uczestników w podstawowe terminy, założenia i metody psychodramy, powiązania z teatrem i znaczenia dla funkcji terapeutycznych. Inka Dowlasz, z wykształcenia psycholog i reżyser (m.in. sztuk Bici biją, Toksyczni rodzice), przedstawiła refleksje na temat swojej pracy w ramach realizacji programu terapii przez sztukę w krakowskim Teatrze Ludowym. Uczestnicy sympozjum mieli także okazję dowiedzieć się, w jaki sposób wykorzystywać w pracy pedagogicznej tzw. przedstawienia profilaktyczne. Temat ten poruszała Aneta Boryczko, autorka sztuk dotyczących np. przeciwdziałania przemocy szkolnej. Z kolei Katarzyna Owsiany, psycholog z Fundacji Dr Clown, zaprezentowała pracę wolontariuszy wcielających się w role clownów, by prowadzić terapię śmiechem wśród chorych somatycznie dzieci.

Warsztaty stanowiły rozwinięcie części teoretycznej, np. „Studio Improwizacji” pani Inki Dowlasz, lub miały na celu praktyczną prezentację wybranych technik psychodramy, np. „Psychodrama jako technika wspomagająca i diagnostyczna”, prowadzony przez panią Annę Turczyńską, przewodniczącą krakowskiego oddziału Polskiego Towarzystwa Psychologicznego, licencjonowaną psychoterapeutkę i superwizora. Nieco inny warsztat prowadził aktor i pedagog Wiesław Smełka, prezentując wybrane techniki dramatyczne. Katarzyna Owsiany, w ramach warsztatu „Maska”, pokazała sposoby na poszukiwanie samopoznania i uwalniania od ograniczających stereotypów. Także kończący w tym roku psychologię stosowaną studenci zaprezentowali swoje doświadczenia w ramach zajęć „Choreoterapia” – Magdalena Przybysz i „Gra grupowa” – Grzegorz Flor.

Ponadto odbyła się dyskusja panelowa dotycząca wcielania się w role w grach fabularnych tzw. rpg (z ang. role playing games). W jej efekcie dyskutanci zgodzili się, że w utożsamianiu się z odgrywaną przez dłuższy czas postacią nie ma większego zagrożenia dla psychiki gracza, o ile nie jest on osobą emocjonalnie niedojrzałą albo nie ma ukrytych zaburzeń osobowości lub chorób psychicznych. Sympozjum zakończono przedstawieniem Mały Książę w adaptacji grupy teatralnej studentów psychologii stosowanej „Awrda”.

Agnieszka Larysz

Międzynarodowa konferencja

Dialog między cywilizacjami

W dniach 23-26 kwietnia obradowała w Warszawie Światowa Konferencja „Dialog między cywilizacjami. Klucz do bezpiecznej przyszłości”, zorganizowana przez: Stowarzyszenie Polska rada Azji i Pacyfiku, Instytut Studiów Politycznych PAN, Polski Komitet ds. UNESCO oraz Uniwersytet w Trewirze (Niemcy).

Konferencja z udziałem ponad 600 intelektualistów – uczonych, polityków, działaczy kulturalnych, przedstawicieli mediów – poświęcona była roli współczesnego dialogu między cywilizacjami i kulturami w kreowaniu nowych instrumentów polityki międzynarodowego bezpieczeństwa.

– Tylko przez partnerski dialog między ludźmi, oparty na wzajemnym szacunku i zrozumieniu, możemy osiągnąć cel, jakim jest lepsza, wspólna przyszłość. Zasadniczym warunkiem tego dialogu jest spotkanie ludzkich idei i myśli – powiedział na otwarcie spotkania premier Leszek Miller.

Podczas konferencji, obok sesji plenarnych, odbywały się spotkania grup tematycznych: ekonomia i rozwój, socjologia i psychologia, filozofia i religia, politologia, komunikacja i edukacja, komunikacja przez sztukę. Uczestnicy wskazali na potrzebę międzynarodowych spotkań propagujących dialog między cywilizacjami. Będą się one odbywać co 2 lata w Polsce.

Wręczono nagrody „Ambasador Dialogu”, przyznane po raz pierwszy przez Stowarzyszenie Polska Rada Azji i Pacyfiku za szczególny wkład w promocję idei dialogu między cywilizacjami i kulturami. W kategorii osobistości otrzymali je: Giandomenico Pico i Edmond Israel. W grupie instytucji: Międzynarodowe Centrum Dialogu między Cywilizacjami w Teheranie, Fundacja Azja – Europa z Singapuru, Instytut Świata Arabskiego z Paryża i Uniwersytet ONZ z Tokio. Nagrody otrzymali też uczeni: prof. Shmuel Noah z Uniwersytetu Hebrajskiego w Jerozolimie, prof. Hasan Hanafi z Uniwersytetu Kairskiego, prof. Robert Scalapino w Uniwersytetu Harvarda, prof. Jerzy Smolicz z Uniwersytetu Adelaide w Australii i Instytutu Studiów Politycznych PAN. Jako wybitny przedstawiciel mediów został wyróżniony Ryszard Kapuściński. W dziedzinie sztuki nagrodę otrzymali: Andrzej Wajda i Krystyna Zachwatowicz za organizację Centrum Sztuki i Techniki Japońskiej w Krakowie oraz Bernardo Bertolucci za budzenie zainteresowania Azją w krajach Zachodu. W kategorii przedsiębiorstw wyróżniono KGHM Polska Miedź oraz Wydawnictwo Dialog.

ert

Międzynarodowa współpraca archiwistów

Metryka Wołyńska

Wydana z inicjatywy Dyrekcji Archiwów Państwowych Metryka Ruska (Wołyńska). Regestry dokumentów kancelarii koronnej dla ziem ukraińskich: województw wołyńskiego, bracławskiego, kijowskiego i czernihowskiego 1569-1673 zawiera wykaz 3,5 tys. dokumentów związanych z historią kresów wschodnich I Rzeczypospolitej. Jest to ważne wydawnictwo źródłowe, będące efektem współpracy archiwistów i historyków z Polski, Ukrainy, Rosji i USA. W pracach nad Metryką uczestniczyli przedstawiciele Komitetu Państwowego Archiwów Ukrainy, Centralnego Państwowego Archiwum Historycznego w Kijowie, Narodowej Akademii Nauk Ukrainy, Federalnej Służby Archiwów Rosji, Rosyjskiego Archiwum Akt Dawnych, Instytutu Badań Ukraińskich Uniwersytetu Harvarda, a ze strony polskiej: Dyrekcji Archiwów Państwowych, Archiwum Głównego Akt Dawnych oraz Instytutu Historii PAN.

Publikacja dotyczy województw będących częścią Wielkiego Księstwa Litewskiego, które po Unii Lubelskiej w 1569 r. weszły w skład Korony. Obok Metryki Litewskiej Koronnej założono dla tych województw osobną serię ksiąg, zwaną Metryką Ruską (Wołyńską). Większość tych ksiąg znajduje się obecnie w Rosyjskim Archiwum Państwowym Akt Dawnych.

Wydawnictwo zawiera wykaz dokumentów z lat 1569-1673, wraz z indeksem osobowym i geograficznym. Są to m.in.: przywileje koronne dla szlachty, instytucji kościelnych, miast, kupców, nadania ziemi i urzędów, dokumenty sądowe, kopie korespondencji królewskiej pisanej w języku polskim i ruskim. Materiały te – dotychczas niewykorzystane i w większości nieznane historykom – są cennym źródłem do badania dziejów społecznych, gospodarczych i politycznych dawnych kresów wschodnich I Rzeczypospolitej. 

ert

Uniwersytet Szczeciński

Gdzie się opalać?

Polskie obszary przybrzeżne i ich zasoby, naturalne i turystyczne, poddawane są coraz silniejszej ingerencji człowieka. Problematyka zrównoważonego rozwoju polskiej strefy brzegowej w harmonii z jej naturalnym otoczeniem oraz wartościami kulturowymi i krajobrazowymi była tematem spotkania, które odbyło się w dniach 3-5 kwietnia w Niechorzu (gmina Rewal). Sympozjum pod hasłem: „Zintegrowane zarządzanie obszarami przybrzeżnymi w Polsce (ZZOP) – stan obecny i perspektywy” zostało zorganizowane przez Europejską Unię Ochrony Wybrzeża – Polska, Instytut Nauk o Morzu Uniwersytetu Szczecińskiego oraz Urząd Morski w Szczecinie. Po raz pierwszy przedstawiciele administracji morskiej, władz regionalnych, samorządów lokalnych, naukowców, organizacji pozarządowych oraz firm prywatnych mieli okazję do wymiany poglądów dotyczących problemów polskiego Wybrzeża.

Dyskusja skupiła się przede wszystkim wokół prawnych uwarunkowań działalności w strefie brzegowej, ochrony brzegów morskich, erozji brzegu oraz ekonomicznych i społecznych aspektów rozwoju gmin nadmorskich. Przedstawiono również stan prac nad ZZOP w Europie i w Polsce. Burzliwą dyskusję wywołała prezentacja wyników międzynarodowego projektu EUROSION, które mają stanowić podstawę do wydania dyrektyw Unii Europejskiej, dotyczących zintegrowanego zarządzania europejską strefą brzegową. Jednym z 11 europejskich odcinków pilotażowych projektu EUROSION był 45-kilometrowy fragment polskiego Wybrzeża, od wschodnich granic miejscowości Międzyzdroje do wschodnich krańców miejscowości Niechorze. Wiele uwag wzbudził również efekt końcowy projektu EUROSION – Przewodnik Zarządzania Strefą Brzegową. Na koniec obrad zaprezentowano możliwości doraźnych działań w ramach ZZOP w Polsce. Uznanie i ciepłe słowa znalazła inicjatywa oraz projekt strony internetowej dotyczącej problematyki polskiego brzegu morskiego. Zamierzeniem autorów strony jest, aby pod adresem http://www.brzegmorski.pl  funkcjonowało forum informacji i dyskusji o polskich obszarach przybrzeżnych. Z wielkim zainteresowaniem spotkał się także polskojęzyczny, bezpłatny pakiet służący do zdalnego nauczania zintegrowanego zarządzania obszarami przybrzeżnymi, kryjący się pod nazwą CoastLearn (dostępny ze strony www.brzegmorski.pl).
W ostatni dzień sympozjum, zorganizowany w formie warsztatów terenowych, uczestnicy odwiedzili cztery odcinki strefy brzegowej gminy Rewal i Dziwnów, szczególnie narażone na erozję, w tym słynną ostatnią ścianę średniowiecznego kościoła w Trzęsaczu. Przedstawiciele Urzędu Morskiego w Szczecinie oraz władz lokalnych zaprezentowali działania podjęte w celach ochrony tych fragmentów Wybrzeża. Zapoczątkowało to dyskusję na temat, co chronić – brzeg czy plażę, czyli czy będziemy mieli jeszcze gdzie się opalać?

Igor Szakowski

Nominacje profesorskie

6 czerwca Prezydent RP wręczył akty nadania tytułu naukowego profesora 59 nauczycielom akademickim oraz pracownikom nauki i sztuki.

nauki biologiczne: Maciej Henneberg (University of Adelaide, Australia), Wiesław Krzemiński (Instytut Systematyki i Ewolucji Zwierząt PAN, Kraków), Henryk Włodzimierz Stolarczyk (UŁ), Aurelia Urszula Warcholińska (UŁ).

nauki chemiczne: Andrzej Barański (PK), Stanisław Komornicki (AGH), Stefan Lis (UAM), Jan Jerzy Mazerski (PG), Andrzej Więckowski (University of Illinois, USA).

nauki ekonomiczne: Mirosław Chaberek (UG).

nauki fizyczne: Jan Kownacki (UW), Andrzej Kus (UMK), Leszek Sirko (UMK), Marek Żukowski (UG).

nauki humanistyczne: Andrzej Edward Chojnowski (UW), Zofia Jolanta Głombiowska (UG), Sławomir Kadrow (Instytut Archeologii i Etnologii PAN, Warszawa), Eugeniusz Roman Lewicki (UWr.), Jakub Zdzisław Lichański (UW), Kazimierz Ożóg (URz.), ks. Antoni Siemianowski (UAM), Paweł Władysław Valde-Nowak (IaiE PAN, Warszawa), Jarosław Teodor Wenta (UMK), Bronisława Woźniczka-Paruzel (UMK), Wiesław Jan Wysocki (UKSW).

nauki matematyczne: Andrzej Tyc (UMK).

nauki medyczne: Janusz Władysław Dawiskiba (AM, Wrocław), Janusz Bogdan Dzięcioł (AM, Białystok), Maria Zofia Górska (AM, Białystok), Stefan Lucjan Grajek (AM, Poznań), Ryszard Jerzy Grenda (Instytut Pomnik – Centrum Zdrowia dziecka, Warszawa), Jolanta Maria Jaworek (UJ), Maciej Aleksander Karolczak (AM, Warszawa), Józef Adolf Krzysiek (UJ), Maria Miller (PZH, Warszawa), Romuald Maciej Ochotny (AM, Poznań), Tomasz Andrzej Paszkowski (AM, Lublin), Irena Pietrzak (AM, Poznań), Krzysztof Przesmycki (AM, Lublin), Marcin Roszkowski (IP – CZD), Andrzej Stanisław Szczudlik (UJ), Anna Józefa Tylki-Szymańska (IP – CZD), Jolanta Helena Wysocka (AM, Białystok).

nauki prawne: Krzysztof Wojciech Baran (UJ), Andrzej Bronisław Siemaszko (UW).

nauki rolnicze: Jerzy Józef Urbańczyk (Instytut Zootechniki, Kraków), Jan Henryk Żelazo (SGGW).

nauki techniczne: Włodzimierz Czyczuła (PK), Jolanta Grzechowiak (PWr.), Krzysztof Jemielniak (PW), Jan Maciej Kościelny (PW), Zdzisław Kowalczuk (PG), Jan Piwnik (PB), Józef Portacha (PW), Stefan Walerian Szczepanik (AGH), Paweł Zięba (Instytut Metalurgii i Inżynierii Materiałowej PAN, Kraków), Jacek Żurada (University of Louisville, USA).

nauki teologiczne: ks. Krzysztof Pawlina (PWT, Warszawa).

sztuki muzyczne: Danuta Paziuk-Zipser (Amuz., Wrocław).

Sprostowanie

W numerze 4/2003 „Forum Akademickiego” podaliśmy informację, że prof. Andrzej Jamiołkowski, przewodniczący Państwowej Komisji Akredytacyjnej, jest przewodniczącym stowarzyszenia byłych stypendystów Fundacji Alexandra von Humboldta Societas Humboldtiana Polonorum. W chwili obecnej prof. Jamiołkowski już nie piastuje tej funkcji. Obecnie stowarzyszeniem kieruje prof. Tadeusz Trziszka z Akademii Rolniczej we Wrocławiu. Obu Panów Profesorów oraz Czytelników przepraszamy za tę nieścisłość. Redakcja