Nauka i technologia przyszłości

Okolice nauki

W projektach NEST znajdzie się również miejsce dla polskich zespołów 
naukowych prowadzących ambitne badania podstawowe.

Andrzej Sławiński

  W listopadzie 2002 roku Komisja Europejska ogłosiła rozpoczęcie nowego, szóstego z kolei, Programu Ramowego. Programy ramowe są to 4-5–letnie programy finansowania badań naukowych i rozwoju technologicznego w Europie. Jednym z podstawowych kryteriów wyboru projektów przeznaczonych do finansowania jest ich zgodność ze strategicznymi celami gospodarczymi i politycznymi UE. Z budżetu programów ramowych finansowane są głównie projekty odpowiadające na najbardziej palące potrzeby technologiczne i społeczne Europy, takie, jak: rozwój społeczeństwa informacyjnego, poszukiwanie nowych materiałów i procesów produkcyjnych, rozwój biotechnologii, walka z chorobami zagrażającymi zdrowiu i życiu człowieka, bezpieczeństwo żywności, ochrona środowiska, zmniejszenie zapotrzebowania na energię, zwiększenie wykorzystania odnawialnych źródeł energii i kilka innych.

Narzucenie stosunkowo wąskiego zakresu tematycznego projektów spowodowało, że naukowcy, których badania nie mieściły się w tych ramach, nie mogli liczyć na dofinansowanie realizacji nawet bardzo nowatorskich pomysłów. Jednakże nauka nie lubi ograniczeń. Aby mogła się swobodnie rozwijać, konieczne jest wsparcie projektów wykraczających poza narzucone priorytety i wybiegające daleko w przyszłość. Odpowiedzią na te potrzeby jest program NEST („New and Emerging Science and Technology”) „Nauka i technologia przyszłości”, stanowiący zupełnie nowy element programów ramowych. Celem tego programu jest stworzenie możliwości finansowania badań bez narzucania ograniczeń tematycznych, badań multidyscyplinarnych, otwierających nowe, niemożliwe do przewidzenia możliwości poszukiwań teoretycznych i eksperymentalnych. Program NEST ma wytyczać nowe kierunki badań, które w dalszej przyszłości mogą okazać się istotne dla społeczeństwa europejskiego. Ma on również dawać szybką odpowiedź na pojawiające się problemy i zagrożenia, niemożliwe aktualnie do zdefiniowania. Ma także służyć lepszemu wykorzystaniu potencjału naukowego i technologicznego, promocji możliwości twórczych nauki europejskiej i stanowić pomoc w stworzeniu nowej wspólnoty naukowej skupionej wokół dopiero rodzących się obszarów badawczych.

PRZYGODA NAUKOWA

W programie NEST przewidziano cztery typy działań. Pierwszym z nich są projekty mające charakter przygody naukowej (Adventure Projects). Mają one obejmować działania wizjonerskie, wysokoinnowacyjne, transdyscyplinarne, które mogą być obarczone dużym ryzykiem. Sukces tych działań powinien przynieść wielkie korzyści w rozwoju nauki i możliwości technologicznych Europy. Mogą więc to być na przykład projekty pokazujące po raz pierwszy wykorzystanie nowo odkrytych zjawisk, rozwój nowych narzędzi matematycznych i wskazanie obszarów ich zastosowań, skuteczność nowych narzędzi badawczych otwierających nowe możliwości analizy i kontroli zjawisk lub projekty stanowiące oryginalne podejście do znanych problemów i umożliwiające przełom w badaniach. Zgodnie z założeniami programu NEST, projekty typu Adventure nie mogą mieścić się w zakresie priorytetów tematycznych 6. PR, nie mogą być zwykłym zastosowaniem ani kombinacją istniejących technologii. Nie mogą to być również projekty o nieokreślonym celu naukowym, ani próby skonstruowania nowego perpetuum mobile. W przypadku projektów Adventure oceniany będzie ich nowatorski i wizjonerski charakter (warunkiem koniecznym akceptacji wniosku jest podążanie nieprzetartymi szlakami), naukowa doskonałość, kreatywne podejście, multidyscyplinarność, przewidywane dalekosiężne skutki w nauce, gospodarce i społeczeństwie europejskim, zdolność zespołów badawczych do podjęcia wyzwania, adekwatność struktury zarządzania zespołów realizujących projekt do stawianych celów i zaangażowanie środków.

NOWE ODKRYCIA

Drugim typem działań są projekty dotyczące nowych odkryć naukowych i nowo obserwowanych zjawisk (Insight Projects). Celem tych projektów ma być szybka ocena i poszukiwanie odpowiedzi na pojawiające się problemy, które mogą zarówno stwarzać szanse, jak i zagrożenia dla Europy. Projekty Insight powinny wyprzedzać pojawiające się zagadnienia i mobilizować do koncentracji działań w celu ich rozwiązania. Dobrym przykładem projektu Insight mógłby być projekt dotyczący poszukiwania potencjalnych błędów w nowych metodach leczenia lub w naukach inżynierskich stanowiących znaczące ryzyko dla zdrowia lub życia ludzkiego, bądź projekt obejmujący etyczne i medyczne aspekty badań genetycznych. Do projektów typu Insight nie można z pewnością zaliczyć analiz politycznych lub studiów oceniających współczesne technologie.

Trzecim przewidzianym typem działań są inicjatywy pionierskie (Pathfinder Initiatives). Będą to działania na większą skalę, skupione na szczególnie obiecujących obszarach badawczych, zidentyfikowanych uprzednio w projektach Adventure i Insight. Każdy z takich projektów będzie komplementarnym zbiorem projektów służących rozwojowi europejskich możliwości badawczych na obszarach o dużym ryzyku.

Dodatkowym typem działań będą działania wspierające (Support Actions) skoncentrowane na praktycznych kwestiach związanych z programem NEST, takich jak: wsparcie współdziałania naukowców całej Europy, identyfikacja możliwości badawczych, analiza rozwoju nowych technologii w Europie i zarządzanie badaniami obarczonymi dużym ryzykiem. Działania wspierające mają służyć pomocą w nawiązywaniu kontaktów między zespołami naukowymi w Europie i wskazywać nowe formy aktywności.

WSPÓŁPRACA

Projekty w programie NEST, tak jak i w pozostałych częściach 6. PR, są wybierane do finansowania na drodze ogłaszanych cyklicznie konkursów. Całkowity budżet NEST wynosi 215 mln euro, z czego 75 mln jest przewidziane na konkursy otwarte w ramach projektów Adventure i Insight w latach 2003-06. Pozostałe 140 mln euro przewidziane jest na Pathfinder Initiatives tworzone progresywnie w czasie trwania programu. W roku 2003 wyznaczono dwa terminy składania wniosków: 14 maja i 22 października. Projekty powinny być przygotowywane przez międzynarodowe konsorcja, złożone z co najmniej trzech zespołów z trzech różnych krajów, z których dwa muszą pochodzić z krajów członkowskich lub kandydujących do UE.

Wydaje się więc, że w projektach NEST znajdzie się również miejsce dla polskich zespołów naukowych prowadzących ambitne badania podstawowe. Zwykle największym problemem jest stworzenie międzynarodowego konsorcjum do realizacji projektu. Pojawia się bowiem natychmiast problem kosztów przygotowania projektu, związanych na przykład z koniecznością uczestniczenia w spotkaniach międzynarodowych. Nie mniej istotny jest problem własności intelektualnej, a więc zabezpieczenia praw do własnego oryginalnego pomysłu. Kwestie te można uregulować już na etapie przygotowania projektu w umowie konsorcjum, a później w kontrakcie. Niektórzy naukowcy uważają, że do realizacji ich pomysłu nie jest potrzebny żaden partner, a w szczególności – zagraniczny. Można i tak, ale wtedy nie ma co liczyć na wsparcie ze strony 6. PR.

Komentarze