W jaki sposób społeczeństwo ukraińskie prezentuje się w mediach społecznościowych, dających możliwość komunikowania się za pomocą obrazów – analizują to badaczki z PAN i Krzyworoskiego Uniwersytetu Narodowego w Krzywym Rogu. Projekt realizowany jest przy wsparciu finansowym Fundacji na rzecz Nauki Polskiej.
Dr Ewa Wróblewska-Trochimiuk z Instytutu Slawistyki Polskiej Akademii Nauk oraz dr Yana Hladyr z Krzyworoskiego Uniwersytetu Narodowego w Krzywym Rogu są laureatkami konkursu na najlepsze wspólne projekty badawcze w ramach programu DLA UKRAINY. Fundacja na rzecz Nauki Polskiej finansuje w nim przedsięwzięcia, które mają stanowić cenny wkład w rozwój wiedzy o aktualnych wyzwaniach stojących przed Polską i Ukrainą i odpowiedzą na ważne z perspektywy obecnych realiów pytania. Badaczki analizują, w jaki sposób społeczeństwo ukraińskie prezentuje się w mediach społecznościowych, dających możliwość komunikowania się za pomocą obrazów. Chodzi przede wszystkim o Instagram, X (dawny Twitter), YouTube i Telegram. Obie uważnie śledzą konta prowadzone w tych mediach przez cztery ukraińskie instytucje publiczne – po to, żeby opracować katalog wartości projektowanego obrazu społeczeństwa ukraińskiego oraz ocenić jego zbieżność z wartościami i kulturą społeczeństw zachodnioeuropejskich.
Nasza hipoteza badawcza zakłada, że społeczeństwo ukraińskie prezentuje się jako społeczeństwo demokratyczne, obywatelskie i przede wszystkim – inne niż rosyjskie. Chce się pokazać środowisku międzynarodowemu jako bliskie wartościom i kulturze społeczeństw zachodnich. Afirmowane są takie wartości, jak: szacunek dla starszych, szacunek dla zwierząt, troska o słabszych, kultura czasu wolnego i spędzania go z najbliższymi, poczucie sprawczości jednostki w obrębie społeczności, troska o dziedzictwo oraz o to, co jest wspólne. Ten nowoczesny obraz jest w wyraźnej opozycji do zespołu cech przypisywanych mentalności tzw. homo sovieticus. W myśleniu sowieckim i postsowieckim indywidualny człowiek nie ma na nic wpływu, o wszystkim decyduje aparat partyjny lub bezosobowy system, a to co jest wspólne, jest niczyje i nie trzeba o to dbać – mówi dr Ewa Wróblewska-Trochimiuk.
Dr Yana Hladyr dopowiada, że materiały publikowane na obserwowanych kontach pokazują świadome, celowe niszczenie przez Rosję różnych obiektów cywilnych w Ukrainie – domów mieszkalnych, szpitali, szkół, ogrodów zoologicznych, a także zabytków kultury, teatrów, kościołów czy cerkwi, w tym również cerkwi patriarchatu moskiewskiego.
W przeciwieństwie do niszczycielskiej Rosji, mieszkańcy Ukrainy są pokazywani jako podmiot twórczy, który wszędzie tam, gdzie jest to możliwe, stara się odbudowywać zniszczone obiekty – zwraca uwagę badaczka z Krzyworoskiego Uniwersytetu Narodowego specjalizująca się w teorii literatury, literaturze oraz języku ukraińskim, a także glottodydaktyce.
Komunikacja na zewnątrz i wewnątrz Ukrainy
Konta w mediach społecznościowych, które obie śledzą, prowadzone są przez cztery ukraińskie instytucje – wszystkie blisko związane ze środowiskiem politycznym prezydenta Wołodymyra Zełenskiego. Naukowczynie koncentrują się na publikowanych tam materiałach komunikacji wizualnej: krótkich filmach, zdjęciach, niekiedy rysunkach. Trzy z czterech obserwowanych instytucji prowadzą swoje konta w języku angielskim, co oznacza, że głównymi, projektowanymi odbiorcami tej komunikacji jest środowisko międzynarodowe. Instytucje te to: Ministerstwo Obrony Ukrainy, United24, czyli oficjalna platforma fundraisingowa, której celem jest pozyskiwanie funduszy dla Ukrainy, oraz kampania brave.ua – ukierunkowana na budowanie marki Ukrainy i bardzo dokładnie wyjaśniająca, czym jest ukraińska śmiałość i odwaga.
Czwartą instytucją jest Centrum Przeciwdziałania Dezinformacji. To jedyna z badanych przez nas agencji, która komunikuje się do wewnątrz Ukrainy. Widzimy, że treści publikowane na kontach tej instytucji są mocniejsze, a język jest bardziej brutalny i pozbawiony eufemizmów, które pojawiają się w komunikacji prowadzonej na zewnątrz Ukrainy – zauważa dr Ewa Wróblewska-Trochimiuk.
Internetowe archiwum komunikacji
Celem badań jest stworzenie internetowego archiwum komunikacji wizualnej z wybranych relacji publikowanych przez ukraińskie instytucje publiczne. Obrazy, które znajdą się w archiwum, zostaną opatrzone komentarzem naukowym, dotyczącym katalogu wartości związanych ze zgromadzonymi materiałami.
Archiwum będzie można rozbudowywać i dzięki temu obserwować zachodzące zmiany w kreowanym obrazie społeczeństwa ukraińskiego. Planujemy zaprezentować je na zorganizowanym przez nas seminarium naukowym i tym samym otworzyć dyskusję naukową na temat, którego dotyczy nasz projekt – mówi dr Ewa Wróblewska-Trochimiuk.
Obie podkreślają, że oprócz samych prowadzonych badań, szalenie interesujące jest dla nich nowe doświadczenie partnerskiego współkierowania projektem.
Yana wcześniej zajmowała się badaniem literatury, w szczególności zagadnieniem konfliktu w literaturze ukraińskiej początku XX wieku. Ponieważ socjalizowała się w kulturze ukraińskiej, czyta ją automatycznie i widzi rzeczy, których ja nie jestem w stanie zobaczyć. Ja natomiast dysponuję narzędziami do badania mediów społecznościowych. Dzięki grantowi Fundacji na rzecz Nauki Polskiej mogłyśmy stworzyć taki dwuosobowy, interdyscyplinarny zespół, w którym uzupełniają się nasze kompetencje – opowiada dr Wróblewska-Trochimiuk, która zajmuje się badaniem styków kultury wizualnej i polityki.
Na realizację projektu obie badaczki dostały 268 800 zł. Finansowanie zostało przyznane na okres 12 miesięcy i obejmuje zarówno środki na pokrycie wynagrodzenia wnioskodawców, jak i kosztów związanych z prowadzeniem badań.
W ramach programu DLA UKRAINY Fundacja na rzecz Nauki Polskiej przyznała dotychczas 9 grantów. Informacja o terminie kolejnego naboru zostanie ogłoszona w przyszłym roku. FNP prowadzi specjalną zbiórkę na rzecz naukowców z Ukrainy, do której można się w dowolnej chwili przyłączyć. Środki pozyskane z darowizn zostaną przeznaczone wyłącznie na zaangażowanie osób z Ukrainy, które będą realizować projekty w programie DLA UKRAINY. Program ten daje również instytucjom i firmom możliwość tworzenia partnerstw z FNP ukierunkowanych na poprawę sytuacji ukraińskich badaczy czy umożliwienie im realizacji projektów naukowych.
MK, źródło: FNP