W czerwcu Rada Europejska uzgodniła wspólną podstawę działań związanych z reformą systemów oceny naukowej, budowaniem potencjału publikacji akademickich oraz promowania wielojęzyczności jako środka komunikacji i rozpowszechniania wyników badań naukowych. Początek roku akademickiego to dobra okazja, by przypomnieć te założenia.
Ich omówienie pojawiło się na blogu Otwarta nauka. Jak czytamy w opracowaniu, ewaluacja powinna skupiać się raczej na jakości i oddziaływaniu badań, a nie na wskaźnikach ilościowych opartych na publikacjach. Dodatkowo Rada Europejska nawołuje do wdrażania praktyk otwartej nauki wspólnie poprzez instytucje oraz decydentów z uwzględnieniem specyfiki danej dziedziny nauki. W dokumencie wskazano główne kierunki zmian.
Rada Europejska zachęca wszystkie kraje członkowskie Unii Europejskiej do promowania reformy systemu ewaluacji nie tylko na poziomie krajowym, ale również lokalnym przy jednoczesnym zachowaniu niezależności, otwartości, transparentności oraz rzetelności umożliwiającą replikację badań. Komisja Europejska ma zaś wraz z krajami członkowskimi zrozumieć bariery utrudniające przeprowadzeniem takiej reformy.
W dalszej części dokumentu zaprezentowano system komunikacji naukowej oraz publikacji. Pandemia pokazała, jak wiele korzyści płynie z otwartej nauki i szybkiego udostępniania rezultatów badań. Ważne jednak, aby publikacje te prowadzono na wspólnych zasadach, które uwzględnią właściwe wykorzystanie środków publicznych. Szczególną uwagę zwrócono na Open Research Europe – platformę wydawniczą służącą do publikacji rezultatów badań prowadzonych w ramach programów Horyzont 2020 i Horyzont Europa. Określono ją jako przykład dobrego działania platformy publikacyjnej. „Rada przychylnie odniosła się ponadto do takich inicjatyw, jak Koalicja S, Open APC, OpenAIRE czy OPERAS” – czytamy. W mojej ocenie ogólny dostęp do publikacji naukowych powinien stać się w niedługim czasie złotym standardem. Wpłynęłoby to pozytywnie nie tylko na zaufanie społeczeństwa do wyników badań naukowych, ale również na odpowiednią popularyzację osiągnięć naukowych przez media.
W dokumencie położono nacisk na potrzebę zachowywania praw autorskich do publikacji, aby możliwe było „ich szybkie i szerokie rozpowszechnianie oraz ponowne wykorzystywanie”. Dodatkowo zaakcentowano zasady publikowania, również z płatnościami za publikację. Nie da się ukryć, że jest to ważny element transparentności naukowej oraz utrzymywania wysokiego poziomu zaufania społecznego do całego systemu związanego z publikowaniem wyników badań.
W końcowej części wskazano na możliwe drogi rozwoju wielojęzycznego systemu publikacji naukowych, który wspierałby komunikację naukową na poziomie krajowym. Jak czytamy: „Dostęp do najnowszych rezultatów badań w językach narodowych ułatwia rozpowszechnianie i popularyzację wiedzy poprzez media, a także we współpracy z prywatnymi i publicznymi instytucjami, profesjonalistami i obywatelami”. W moim przekonaniu, w dzisiejszych czasach to nie język jest już główną barierą dzielącą naukę od społeczeństwa, a właśnie ograniczony i odpłatny dostęp do wyników badań naukowych finansowanych ze środków publicznych.
„Komisja Europejska ma obserwować i monitorować postępy we wskazanych obszarach działań do końca 2023 r., a następnie zaprezentować wyniki Radzie Europejskiej, aby możliwa była ich ocena i podjęcie dalszych kroków” – napisano na zakończenie. Całość brzmi niezwykle ogólnikowo, ale pozytywnie można ocenić samą potrzebę przeprowadzenia takich analiz na poziomie europejskim. Zobaczymy, czy pójdą za nimi konkretne działania i w jakim stopniu polska nauka będzie uczestniczyła w ich wdrażaniu.
Oprac. dr Paulina Mozolewska http://naukowka.pl/
O blogu:
Serwis „Otwarta Nauka” powstał z myślą o wszystkich zainteresowanych problematyką otwartości w badaniach naukowych i edukacji. Oferuje przystępne i kompetentne wprowadzenie w podstawowe kwestie związane z otwartą nauką, aktualne informacje o dobrych praktykach, narzędziach i wydarzeniach, a także bazę wiedzy na temat otwartych modeli komunikacji naukowej. Serwis redagowany jest przez zespół Platformy Otwartej Nauki działającej w Interdyscyplinarnym Centrum Modelowania Matematycznego i Komputerowego Uniwersytetu Warszawskiego.