W swych długoletnich badaniach, rozpoczętych jeszcze w wieku młodocianym, Władysław Kulczyński doszedł do uznanego w świecie naukowym mistrzostwa, a w okresie przełomu dziewiętnastego i dwudziestego wieku był powszechnie uważany za czołowego światowego arachnologa.

Zbigniew Kawecki

Arachnolog i taternik

Monika Szabłowska−Zaremba

W³adys³aw Jan Kulczyñski

(1854-1919)

Zoolog, specjalista w dziedzinie arachnologii, m.in. wprowadzi³ do nauki nowe kryteria oznaczania pajêczaków. W 1906 zosta³ wyró¿niony doktoratem honoris causa UJ. Profesor Uniwersytetu Jagielloñskiego, cz³onek Akademii Umiejêtnoœci w Krakowie oraz Towarzystwa Nassauskiego i Instytutu Geologicznego w Wiedniu.

Arachnologia to nauka ciesząca się dużym uznaniem wśród zoologów, lecz mało znana ogółowi. Dlatego mało komu udało się zainteresować tą dziedziną wiedzy społeczeństwo. Badaczem, który poświęcił temu całe życie, jest krakowski uczony Władysław Kulczyński.

Urodził się 27 marca 1854 w Krakowie, jako jeden z pięciu synów Leona i Joanny z Frechów. Rodzina Kulczyńskich pochodziła z Łęczycy, lecz po upadku powstania listopadowego Leon Kulczyński przeniósł się do Krakowa. Brał udział w powstaniu krakowskim. Sytuacja materialna Kulczyńskich nie była dobra, a mimo tego rodzice bardzo troszczyli się o wykształcenie synów. W 1865 Władysław wstąpił do gimnazjum im. Nowodworskiego, zwanego powszechnie gimnazjum św. Anny. Wtedy też na okres trzech lat opiekę materialną przejął nad nim Cezary Haller, właściciel Hotelu Saskiego. Wspólnie z synem opiekuna Józefem i nauczycielem dr. Janem Jachną odbywali przyrodnicze wycieczki po okolicach Krakowa. Już wtedy Kulczyński zainteresował się życiem pająków. Kilka lat później, dzięki Jachnie, Władysław poznał prof. Maksymiliana Nowickiego, od 1863 kierującego Katedrą Zoologii w UJ. W wieku 16 lat Kulczyński pomagał mu w pracy w gabinecie zoologicznym, a zanim podjął studia na Wydziale Filozoficznym UJ, był już autorem dwóch prac opublikowanych w „Sprawozdaniu Komisji Fizjograficznej Krakowskiego Towarzystwa Naukowego”. Pierwsza z nich zawierała dokładny opis 85 gatunków pająków występujących w okolicach Krakowa, druga zaś – poświęcona chrabąszczom – była jedną z nielicznych w dorobku badacza przedstawiającą inne zwierzęta niż pająki.

Kulczyński studiował zoologię, botanikę i geologię. W 1877 ukończył studia, lecz prof. Nowicki nie mógł, niestety, zatrzymać go na uczelni. Młody arachnolog powrócił zatem do rodzinnego gimnazjum, gdzie przez sześć lat uczył botaniki. W 1883 przeniósł się do gimnazjum św. Jacka, gdyż dyrektorem poprzedniego gimnazjum został jego starszy brat Leon.

Kulczyński bardzo długo nie był związany z żadnym uniwersytetem, jednak jego pracę doceniły ośrodki naukowe, m.in. od 1877 współpracował z Komisją Fizjograficzną AU w Krakowie, która w 1910 nadała mu zaszczytne miano kustosza komisji. W 1884 został członkiem Towarzystwa Zoologiczno−Botanicznego w Wiedniu. W 1907 do swojego grona, jako członka honorowego, przyjęło go Towarzystwo Przyrodnicze im. Kopernika. W 1909 Kulczyński uzyskał habilitację w UJ i rozpoczął karierę wykładowcy uniwersyteckiego.

Wielu wybitnych uczonych przysyłało zbiory pająków prof. Kulczyńskiemu, by ten naukowo je opracował. W zasadzie, oprócz Ameryki (tą zajmował się W. Taczanowski), badacz poznał i opisał pająki ze wszystkich kontynentów. Kulczyński posiadał również własny zbiór pająków. Według uczonego, był to pod względem wielkości trzeci na świecie taki zbiór; potem stał się on początkiem zbiorów Instytutu Zoologicznego PAN w Warszawie. Kulczyński zdobywał zagraniczne okazy dzięki wymianie ze znanymi badaczami. Wielką kolekcję pająków afrykańskich zdobył dzięki swoim byłym uczniom, którzy, jako misjonarze, zmobilizowali Afrykańczyków do poszukiwań.

Pracą, która przyniosła Kulczyńskiemu światową sławę, była Arancae Hungariae, opracowana w latach 90. XIX w. wspólnie z dr. Kornelem Chyzerem. Opisane w niej zostały gatunki i rodzaje pająków z terenów Węgier, lecz polski badacz nie zapomniał o podaniu informacji o pająkach z terenu Tatr i okolic Krakowa. W ten sposób nazwa „polski” nie znikła z dzieła. Kulczyński także wykonał wszystkie rysunki, tablice analityczne oraz opisy ustalające kryteria podziału systematycznego w obrębie gatunków i rodzajów pająków, jakie w pracy zostały przedstawione. Zostało ono szybko obwołane przez Pococka najdonioślejszym osiągnięciem arachnologii w XIX w. Kulczyński uczestniczył także m.in. w pracy nad atlasem geograficznym Galicji, zadziwiając swoją benedyktyńską wręcz cierpliwością przy korekcie map.

Pisząc o działaniach prof. Kulczyńskiego nie można pominąć jego zaangażowania w sprawę upowszechnienia Tatr. Ujrzał je po raz pierwszy w 1875, po raz ostatni – w 1914. Przez 39 lat zdobył miano nie tylko najlepszego znawcy Tatr, wytrawnego turysty, propagatora idei ochrony przyrody, ale i popularyzatora tatrzańskich wycieczek. Był jednym z pierwszych członków Towarzystwa Tatrzańskiego, brał udział w jego formowaniu. Dzięki jego zaangażowaniu powstały dwa nowe schroniska, nad Morskim Okiem i na Tomanowej, oraz kilka nowych stacji meteorologicznych. Wprowadził zniżki dla młodzieży i grup zorganizowanych, by w ten sposób więcej osób odwiedzało Tatry. Zaopatrzył schroniska w opał, dzięki czemu rozwinęła się turystyka zimowa. Współdziałał przy tworzeniu Muzeum im. T. Chałubińskiego w Zakopanem.

O Władysławie Kulczyńskim nie zapomniano. Jego miłość do Tatr uhonorowana została aktem nazwania przejścia od Zmarzłego Stawu pod Zawratem na Kozi Wierch Drogą prof. Kulczyńskiego. W dziedzinie nauki wielu badaczy nazwało na jego cześć gatunki pająków, m. in. Dahla, Berlanda, Luis Fage. Angielski badacz F. Pickard−Cambridge już w 1894 nazwał jego nazwiskiem odkryty przez siebie rodzaj pająków (Kulczynskiellum).

Władysław Kulczyński zmarł 9 grudnia 1919. Pochowany został na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie.