1 grudnia 2007 roku mino 25 lat dziaalnoci Rady Gwnej Szkolnictwa Wyszego, wczeniej Rady Gwnej Nauki i Szkolnictwa Wyszego, odrodzonej na mocy ustawy z 4 maja 1982 o szkolnictwie wyszym. Jubileusz jest okazj do signicia w histori oraz zacht do refleksji nad przeszoci, teraniejszoci i przyszoci. W artykule Rada Gwna wczoraj, dzi i jutro („Forum Akademickie” 11/2005) przedstawiem uwarunkowania funkcjonowania rady w kontekcie historycznym. Niniejsze opracowanie dotyczy gwnie okresu zwizanego z jubileuszem, z ktrym identyfikuje si obecna Rada Gwna Szkolnictwa Wyszego.
W okresie II Rzeczpospolitej nie byo instytucji przedstawicielskiej szkolnictwa wyszego czy nauki. Liczba szk wyszych – wymienionych z nazwy w ustawach o szkoach akademickich z 1920 i 1933 roku – bya niewielka. Stanowiy one odrbne byty w wanych orodkach gospodarczych i kulturalnych przedwojennej Polski.
Odrodzeniu si szkolnictwa wyszego po II wojnie wiatowej towarzyszyo utworzenie Rady Szk Wyszych na podstawie dekretu, a pniej ustawy z 1946 roku. W rok pniej pojawi si kolejny dekret o organizacji nauki i szkolnictwa wyszego, na podstawie ktrego powstaa Rada Gwna do spraw Nauki i Szkolnictwa Wyszego. Kolejna zmiana nastpia wraz z ustaw z 1951 roku o szkolnictwie wyszym i o pracownikach nauki, ktra ustanawiaa Rad Gwn Szkolnictwa Wyszego. Rada dziaaa do 1958 roku, tj. do uchwalenia ustawy o szkolnictwie wyszym obowizujcej do 1982 roku.
Istniejce w latach 1946−1958 rady funkcjonoway w rnych liczbowo skadach. Przewodniczcymi byli odpowiedni ministrowie lub osoby mianowane przez wczesne wadze, podobnie jak czonkowie. Byy to instytucje doradcze, zawsze zalene politycznie. W ustawowym umocowaniu Rady Gwnej Szkolnictwa Wyszego istniejcej w latach 1952−58 odnale mona wiele podobiestw do aktualnego umocowania. Wobec wczesnych realiw politycznych znaczenie przepisw ustawowych byo jednak znaczco odmienne ni obecnie. Inne te byy moliwoci dziaania rady. Trudno dzi oceni, jak rol odegray RGSW i wczeniejsze rady w edukacji akademickiej wczesnych lat powojennych. Udzia przedstawicieli szkolnictwa wyszego z pewnoci rzutowa na pniejsze losy i pozycj szkolnictwa wyszego i nauki w Polsce.
Rada Gwna VIII kadencji 2003−2006.
Ustawa z 4 maja 1982 ustanawiaa Rad Gwn Nauki i Szkolnictwa Wyszego jako wybieralny organ przedstawicielski szkolnictwa wyszego, posiadajcy uprawnienia stanowice i opiniodawcze. Rada w 70−osobowym skadzie rozpocza pierwsz trzyletni kadencj 1 grudnia 1982. Wybr czonkw przewidziany by w trybie dwustopniowym – przez elektorw – wedug zasad ustalonych w regulaminie wyborczym uchwalonym przez rad. Rada dziaaa – zgodnie z uchwalonym przez siebie regulaminem – w penym skadzie, wzgldnie przez w peni obieralne organy: prezydium i przewodniczcego. Posiadaa znaczce uprawnienia stanowice. Rozstrzygaa m.in. w sprawach: gwnych kierunkw bada, ksztacenia akademickiego i rozwoju kadr naukowych, kierunkw rozwoju nauki i szkolnictwa wyszego oraz przyznawania uprawnie do nadawania stopni naukowych. Okrelaa nazwy kierunkw studiw oraz warunki ksztacenia na poziomie wyszym. Opiniowaa ponadto zasady opracowywania planw studiw i ramowych programw nauczania, zasady i limity przyj na studia, zasady finansowania bada i rozdziau rodkw budetowych midzy uczelnie, wnioski o zmian struktury organizacyjnej uczelni, zasady wsppracy uczelni z zagranic oraz akty normatywne dotyczce obszaru nauki i szkolnictwa wyszego.
Ustawa z 1982 roku zostaa znowelizowana 11 wrzenia 1985. Czonkw rady II i III kadencji wybieray senaty pojedynczych uczelni lub grup uczelni. Minister nauki i szkolnictwa wyszego przedstawia wybrane osoby prezesowi Rady Ministrw, a ten dokonywa powoania na czonkw rady. Minister mg odmwi przedstawienia wybranej osoby premierowi, jeli przemawia za tym wany interes spoeczny. Wwczas dokonywany by ponowny wybr. Jeli to nie nastpio, premier powoywa do grona czonkw rady osob wskazan przez ministra. Ustawowymi organami rady byli przewodniczcy i prezydium, ktrego skad okrela regulamin.Rada dziaaa na podstawie uchwalonego przez siebie regulaminu. Usytuowanie RGNiSW w ustawie znowelizowanej i pierwotnej byo podobne. Po nowelizacji ograniczeniu ulegy jej uprawnienia. M.in. nazwy kierunkw studiw okrela minister po zasigniciu opinii rady. Rada tylko opiniowaa wnioski uczelni o uprawnienia do nadawania stopni naukowych, a nie przyznawaa tych uprawnie.
Ustawa o szkolnictwie wyszym z 12 wrzenia 1990 roku oddzielia sprawy nauki od spraw szkolnictwa wyszego i ustanowia Rad Gwn Szkolnictwa Wyszego. Rada staa si w peni autonomicznym i obieralnym organem przedstawicielskim szkolnictwa wyszego, wspdziaajcym z ministrem edukacji narodowej i innymi organami pastwowymi w zakresie szkolnictwa wyszego i nauki. Liczya 50 czonkw, a jej kadencja trwaa 3 lata i rozpoczynaa si 1 grudnia (rada IV kadencji rozpocza funkcjonowanie 1 stycznia 1991).
Zgodnie z ustaw rada, na wniosek ministra lub z wasnej inicjatywy, okrelaa: warunki, jakim powinna odpowiada uczelnia, aby utworzy i prowadzi kierunek studiw, nazwy kierunkw studiw, minimalne wymagania programowe na poszczeglnych kierunkach studiw, warunki, jakim powinna odpowiada uczelnia, aby nadawa tytuy zawodowe oraz kryteria kadrowe zwizane z prawem do prowadzenia studiw i finansowaniem uczelni. Rada bya instytucj wskazujc kierunki rozwoju szkolnictwa wyszego, bada naukowych oraz ksztacenia kadr. Opiniowaa kryteria przyznawania uczelniom dotacji z budetu pastwa, projekty aktw normatywnych dotyczcych szkolnictwa wyszego, nadawania stopni naukowych i nauki, a take projekty umw midzynarodowych dotyczcych rwnowanoci wyksztacenia.
Najgbsze zmiany wielokrotnie nowelizowanej ustawy o szkolnictwie wyszym z 1990 roku miay miejsce 17 sierpnia 2001. Ograniczay one liczebno rady do 30 osb i cakowicie odbieray jej uprawnienia stanowice. Po nowelizacji rada pozostaa w peni wybieralnym organem przedstawicielskim szkolnictwa wyszego wspdziaajcym z ministrem waciwym do spraw szkolnictwa wyszego oraz innymi organami wadzy publicznej w ustalaniu polityki edukacyjnej pastwa. Dziaalno rady skupiaa si na wyraaniu opinii i przedstawianiu wnioskw we wszystkich sprawach dotyczcych szkolnictwa wyszego i nauki oraz w sprawach przedstawionych przez ministra waciwego do spraw szkolnictwa wyszego, a take inne organy wadzy publicznej. Dziaalnoci rady byo m.in. objte opiniowanie aktw prawnych dotyczcych: szkolnictwa wyszego i nauki, promocji nauki polskiej za granic, budetu pastwa w czci dotyczcej szkolnictwa wyszego oraz zasad przyznawania uczelniom dotacji z budetu pastwa. W znowelizowanej ustawie ustalono, e trzyletnie kadencje rady bd si rozpoczynay 1 stycznia, i e VII kadencja zakoczy si 31 grudnia 2002.
Uchwalona 27 lipca 2005 ustawa Prawo o szkolnictwie wyszym, aktualnie obowizujca, mocuje Rad Gwn Szkolnictwa Wyszego, podobnie jak wczeniejsze ustawy, jako wybieralny organ przedstawicielski szkolnictwa wyszego. Rada wspdziaa z ministrem waciwym do spraw szkolnictwa wyszego oraz innymi organami wadzy i administracji publicznej w ustalaniu polityki edukacyjnej pastwa. Do obszarw aktywnoci rady, ktre zostay zdefiniowane podobnie jak w znowelizowanej w 2001 roku ustawie o szkolnictwie wyszym, doszy nowe, a mianowicie przedstawianie ministrowi propozycji nazw kierunkw studiw oraz standardw ksztacenia. Szereg dalszych kompetencji rady wynika z innych ustaw lub regulacji prawnych obszaru szkolnictwa wyszego i nauki. Zgodnie z ustaw z 2005 roku, kadencje rady s czteroletnie i rozpoczynaj si 1 stycznia. Rada IX kadencji, ktra rozpocza funkcjonowanie 1 stycznia 2006, liczy 33 osoby: 21 nauczycieli akademickich posiadajcych tytu profesora lub stopie doktora habilitowanego, 6 nauczycieli akademickich majcych stopie doktora, 2 doktorantw i 4 studentw.
W minionym 25−leciu przyjo si numerowanie kadencji rady, ktre przypaday – jak pokazuje tabela – na okrelone przedziay czasowe. Pierwotna nazwa rady ulega zmianie poczynajc od IV kadencji. Szeciu przewodniczcych suyo radzie i spoecznoci akademickiej w okresie historycznych przemian w naszym kraju.
Siedziba rady miecia si zawsze w Warszawie – pocztkowo, w I i II kadencji, przy ulicy Miodowej. W okresie III–IX kadencji siedziba bya w budynku Ministerstwa Edukacji przy al. J.Ch. Szucha (wczeniej I Armii Wojska Polskiego). W trakcie IX kadencji siedziba zostaa przeniesiona do budynku Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyszego przy ul. Wsplnej 1/3.
Biurem Rady Gwnej kierowali kolejno: Stefan Nawrocki (I–VI kadencja), Halina Grabiec−Polakiewicz (VI−IX kadencja) oraz aktualnie Hanka Matuszak.
Od momentu odrodzenia w 1982 roku rada bya wan instytucj szkolnictwa wyszego, a wczeniej rwnie nauki. W pocztkowym okresie posiadaa istotne uprawnienia stanowice, jednak po uchwaleniu Konstytucji RP uprawnienia te, wraz z nowelizacj ustawy o szkolnictwie wyszym w 2001 roku, zostay przypisane ministrowi odpowiedniemu do spraw szkolnictwa wyszego. Wraz z nowelizacj ustanowiona zostaa Pastwowa Komisja Akredytacyjna, druga obok rady instytucja wpisana do ustawy o szkolnictwie wyszym. PKA, ktra rozpocza dziaalno 1 stycznia 2002, przeja wiele spraw, ktrymi zajmowaa si wczeniej rada. Przede wszystkim zobowizania zwizane z ocen (akredytacj) dynamicznie rozwijajcego si szkolnictwa wyszego, gwnie niepublicznego. Rada stana wic przed problemem zdefiniowania swojego miejsca i roli w systemie szkolnictwa wyszego, szczeglnie, e ustawa Prawo o szkolnictwie wyszym z 2005 roku wprowadzaa kolejne dwie instytucje: Konferencj Rektorw Akademickich Szk Polskich oraz Konferencj Rektorw Zawodowych Szk Polskich. Dzi rada aktywnie uczestniczy w kreowaniu polityki edukacyjnej pastwa. Przedstawia ministrowi propozycje nazw kierunkw studiw i standardw ksztacenia. Proponuje rozwizania w zakresie regulacji prawnych dotyczcych szkolnictwa wyszego, a niekiedy nauki. Opiniuje projekty aktw prawnych i innych dokumentw przygotowanych przez ministrw odpowiedzialnych za sprawy szkolnictwa wyszego i nauki. Dba o jako prawa w szkolnictwie wyszym, nauce i kulturze – rwnie europejskiego.
W planach na najblisze lata priorytet bdzie miao sformuowanie, przy wspudziale caego rodowiska akademickiego, wizji rozwoju szkolnictwa wyszego w naszym kraju. Podejmiemy si opracowania i przedstawienia ministrowi propozycji Krajowej Struktury Kwalifikacji szkolnictwa wyszego. Bdziemy szeroko uczestniczyli w yciu publicznym jako instytucja w peni obieralna i autonomiczna, a wic mogca peni rol partnera spoecznego dla instytucji pastwowych, regionalnych czy lokalnych. Swoj aktywno rada pragnie rozwija we wsppracy z innymi instytucjami szkolnictwa wyszego i nauki: Centraln Komisj do spraw Stopni i Tytuw, PKA, Polsk Akademi Nauk, Polsk Akademi Umiejtnoci, Rad Nauki i Rad Gwn Jednostek Badawczo−Rozwojowych oraz instytucjami akademickimi: KRASP, KRZaSP i Fundacj Rektorw Polskich. Rada pragnie dobrze wypenia swoj misj jako pierwsza ustanowiona ustawowo instytucja oglnokrajowa szkolnictwa wyszego i nauki oraz jako dowiadczony partner dysponujcy gbok wiedz o rodowisku akademickim i naukowym w naszym kraju. Poprzez swoj dziaalno pragniemy suy nie tylko spoecznoci akademickiej i naukowej, ale rwnie spoeczestwu, ktre oczekuje od nas aktywnego uczestnictwa w dynamicznych przemianach kraju, wkomponowanych w procesy dokonujce si w skali regionalnej i globalnej. Bdziemy mogli nasze zamierzenia realizowa przy konstruktywnym i yczliwym wsparciu naszej dziaalnoci.