Pawe Goldstein (1884−1942)Wiedz o rodzinnych tradycjach gromadzi najstarszy syn Ewy i Piotra Goldsteinw, Pawe, ktry na spotkanie ze mn w domu rodzicw przynis drzewo genealogiczne o nie bardzo gbokich korzeniach, ale niezmiernie rozoystych gaziach.
Pradziadek Piotra, doktora fizyki, kupiec drzewny, wszystkie swoje dzieci wyksztaci, i to w ich pokoleniu zaczynaj si zainteresowania oraz ambicje waciwe aktywnym spoecznie rodowiskom tamtego czasu, tj. drugiej poowy XIX wieku i pierwszej nastpnego.
Nauk zaj si dziadek Pawe Goldstein, posta modelowa, ogniskujca wszystkie cechy charakterystyczne dla owej warstwy owieconej inteligencji, ktrej przyszo przekroczy historyczny prg odzyskania przez Polsk niepodlegoci i dowiadczy wszelkich satysfakcji w okresie midzy wojnami, a potem wszelkich krzywd, jakie stay si udziaem polskich ydw.
Urodzony w roku 1884 nie zdoa ukoczy szk w rodzinnym Pocku, gdy wadze carskie wydaliy go za udzia w manifestacji patriotycznej. Medycyn studiowa najpierw w Bernie szwajcarskim, pniej w Berlinie i Bonn, uzyskujc doktorat w r. 1909 we Fryburgu. Via Kaza wrci do kraju i zosta asystentem oddziau chirurgicznego w warszawskim szpitalu na Czystem, ktry sta si macierzyst placwk dr. Goldsteina na cae niemal ycie – z przerwami, jakie powodowaa historia.
Przez cae te ycie czy prac naukow z praktyk lekarsk, naznaczon spoeczn ofiarnoci, i z dydaktyk. w cisy splot, waciwy tamtemu pokoleniu wyrosemu z ducha pozytywizmu, bra si z przekonania, e jeszcze nie czas, by ludzie, ktrym udao si zdoby wyksztacenie w dziedzinie potrzebnej spoeczestwu, mogli si zamkn w laboratorium lub bibliotece, zostawiajc innym codzienn sub.
Pawe Goldstein rozpocz badania w zakresie chirurgii ukadu nerwowego w Pracowni Neurobiologicznej Warszawskiego Towarzystwa Naukowego. Zainteresowany nowymi osigniciami medycyny, posiadajc znakomit technik chirurgiczn, przeprowadzi szereg pionierskich operacji, ktre stay si podstaw licznych publikacji z dziedziny onkologii, a take neurochirurgii, nie bdcej wwczas jeszcze wyodrbnion specjalnoci.
Pord rozlicznych absorbujcych zaj, z ktrych tylko ma cz mog tu wymieni, znajdowa czas na zaspokajanie zainteresowania sztuk, zwaszcza malarstwem, na lektury „pozazawodowe” i gr na skrzypcach. Muzykowanie pozostaje cigle trwaym rysem rodzinnej tradycji.
W ostatnich latach przed wojn otworzy wasn klinik chirurgiczn w Warszawie, gdzie przyjmowa czsto najbiedniejszych pacjentw kierowanych przez „Bratni Pomoc”, ktrej wiele lat przewodniczy.
Dziaalno spoeczna to drugi nurt stale obecny w yciu Pawa Goldsteina. Pracowa w Izbie Lekarskiej i demokratycznym Towarzystwie Medycyny Spoecznej. Wasnym staraniem zorganizowa i wyposay sale operacyjne w otwockim sanatorium przeciwgruliczym. W takim duchu inteligenckiego spoecznikostwa wychowa szeregi lekarzy, wrd ktrych byli take wybitni badacze. Z gronem kolegw i uczniw budowa przy szpitalu na Czystem Instytut Patologiczny – za spoeczne pienidze. Prawie gotowy w 1939 r. budynek zniszczya wojna, tak jak klinik i prace dr. Goldsteina, a grono jego wychowankw rozproszya.
On sam znalaz si najpierw w Chemie i kierowa oddziaem chirurgicznym tamtejszego Szpitala Okrgowego, a po wybuchu wojny niemiecko−sowieckiej na analogicznym stanowisku w ucku, gdzie zaraziwszy si od pacjenta durem plamistym zmar w styczniu 1942 r., penic do ostatniej chwili lekarsk sub.
Dzisiaj yjcy Goldsteinowie maj po mieczu wiele osb, ktre zaznaczyy swoj obecno – rozmaicie – w historii i dziejach polskiej kultury. Mog ze swej rodzinnej tradycji wybiera wtki ideowo odlege, intelektualnie zrnicowane, zawody blisze lub dalsze od ycia zwanego codziennym. Muzyka jest nieprzerwanie obecna, co powiadcza stojcy w mieszkaniu fortepian.
Estera Golde−Stroecka bya arliw komunistk, czonkiem KPP. W okresie czystek pisaa do Stalina, e nie uwierzy, by znani jej przecie ludzie mogli by zdrajcami, ale z zaproszenia wodza na przedyskutowanie tych zagadnie nie skorzystaa – szczliwie – i zamieszkaa w Paryu.
Jej siostra Czesawa wsppracowaa na polu spoecznym z Eliz Orzeszkow, co odkry niedawno Pawe Goldstein junior, autor drzewa genealogicznego.
Wiktor Golde, jedyny z bliskich krewnych ojca i dziadka moich rozmwcw, by profesorem Politechniki Warszawskiej, specjalist od obwodw elektrycznych i pionierem bada tranzystorw. Wybra t dziedzin „zamykajc wieko fortepianu” i tym gestem rezygnujc z kariery pianistycznej, o ktrej myla koczc konserwatorium. Konsekwencj wyboru i gestem wiernoci tradycji spoecznikowskiej by udzia w tworzeniu Domu Handlowego Nauki, organizacji, ktra miaa promowa korzyci ze stosowania wynikw bada.
Paulina Golde wysza za m za Mojesza Altberga, dyrektora banku w Pocku i znanego filantropa. Biskup pocki pono mawia: „Dwch jest w Pocku ludzi uczciwych. Jeden to ja, a drugi – stary pan Altberg”.
Wrd ich dzieci bya Emma Tekla Altberg, wydawca i krytyk muzyczny, zarazem klawesynistka oraz pianistka, zwizana uczuciowo z Andrzejem Strugiem.
Z tej linii pochodzili Anna Waek−Czernecka, profesor botaniki w Uniwersytecie dzkim i jej drugi m, Tadeusz, autor Dziejw Grecji. Kontakty tych, co z licznej rodziny ocaleli, byy po wojnie bardzo bliskie, tote najstarszy z modych Goldsteinw pamita jeszcze „cioci Ank”.
Osoba jej pierwszego ma wie rodzinne dzieje z rewolucyjnym nurtem midzynarodowego ruchu robotniczego. Brat Ry Luksemburg, Jerzy, by w Warszawie sdzi ledczym do „spraw szczeglnej wagi” i wsawi si zdemaskowaniem dwjki rosyjskich komunistw, ktrzy podoyli bomb pod mur cytadeli. Z siostr, gdy przyjedaa do Polski, spotyka si na dworcu.
Uczonym w tej linii by wybitny historyk prof. Stanisaw Arnold, m „cioci Marii”, jednej z pierwszych kobiet posiadajcych doktorat z historii, dziaaczki niepodlegociowej, ktra pniej zasyna jako organizatorka bibliotek dziecicych przy Robotniczym Towarzystwie Przyjaci Dzieci na oliborzu. Po wojnie wadze uniemoliwiy jej t dziaalno. Piotr wspomina porywajce opowieci ciotki o konspiracji w okresie zaborw, o sporach politycznych w niepodlegej Polsce i przypisuje jej duy wpyw na wasny rozwj duchowy.
Wielka ga drzewa genealogicznego to linia Landych. Nie mieszcz si na schemacie pana Pawa, zajmujcym cay st, nie pomieszcz ich take w opowieci. Pochodzi z niej Micha Landy, ucze szkoy rabinackiej, ktry z krzyem w rku zgin na placu Zamkowym podczas manifestacji 1861 r., a yje w wierszu Norwida ydowie polscy. Pniej ze Stanisawem Landym i jego on zaprzyjani si na zesaniu Jzef Pisudski. Nastpne odmiany ojczystego losu zawiody dwch kuzynw Golde do katyskiego lasu w r. 1940.
W linii prostej dzisiejsi Goldsteinowie dziedzicz to samo: aktywno zawodow i spoeczn, ciekawo tego, co nowe, mstwo w zagroeniu, patriotyzm.
Jedna z ciotek, Anna, jest architektem wntrz w Waszyngtonie i projektowaa m.in. urzdzenie pomieszcze Pentagonu, a jej drugi m – szat graficzn pisma „National Geographic”.
Doszedszy – z chronologicznymi przeskokami – do pradziadka Pawa, jego imiennik skada pacht z drzewem genealogicznym, jako e od Pawa Goldsteina zaczlimy opowie.
Jego syn i nastpca w zawodzie chirurga, Jan, urodzony w r. 1913, skoczy warszawskie gimnazjum Reja, prowadzone przez zbr protestancki, ktremu przypisywa wychowanie w otwartoci na innych oraz tolerancji, a zawdzicza cenne przyjanie, m.in. ze Zdzisawem Liber, pniejszym profesorem literatury polskiej.
Po studiach pracowa jako lekarz wojskowy. We wrzeniu 1939 r. dosta si do niewoli niemieckiej, z ktrej uciek do Lwowa z wiadomoci dla tamtejszych wadz miejskich, e maj wkroczy Sowieci. Pracowa jako asystent wolontariusz w Klinice Chirurgicznej UJK, ale mia te zajcia w szkole muzycznej, jako e by dobrym pianist. Przenisszy si do ucka pielgnowa swojego ojca w ostatnich dniach ycia.
W 1942 r. ze swoj matk wrci do Warszawy i trafi do getta, skd jako lekarz mg wychodzi. Ukrywa si pod rnymi nazwiskami do koca wojny, m.in. we dworze w Uciecu niedaleko Garwolina, gdzie zosta zaprzysiony jako oficer AK i leczy partyzantw. Z nadejciem frontu wstpi do Pierwszej Armii WP i doszed do Berlina.
Po wojnie znalaz si w odzi i w domu, gdzie mieszka ktem jeden z ocalaych krewnych, wspomniany Wiktor Golde, pozna przysz on Lili.
Matka Piotra Goldsteina, urodzonego w 1949 r. i jego modszego brata Stanisawa, dzisiaj profesora matematyki w Uniwersytecie dzkim, jest dzieckiem dzkiego Niemca i ydwki ochrzczonej w 1935 r. (wynikajce std konsekwencje opisaa w ksice Krzywka ciotka pana Piotra Anita Janowska).
Babcia Wahlamanowa miaa ogromne ambicje i pite od gry miejsce wnuka w klasie nie zadowalao jej, wobec czego ten od nastpnego procza by ju pierwszym uczniem, a warto wiedzie, e chodzi, zgodnie z rodzinn tradycj, do szkoy muzycznej.
– Mama dostaa imi, ktre miao by na afiszach. Zacza si ksztaci w balecie, ale poznawszy przyszego ma zmienia kierunek na... medycyn. Pracowaa w szpitalu im. Korczaka, pniej w klinice pediatrycznej i szybko zasyna jako kardiolog dziecicy. Stracia t prac w 1968 r. i po pobycie w Holandii wrcia do swego pierwszego szpitala jako ordynator. Dostawszy propozycj zorganizowania kliniki kardiologii dziecicej w Zabrzu pani Goldsteinowa zbudowaa j od zera, po czym wyszkolia mnstwo specjalistw. Owdowiawszy wysza drugi raz za ma za przyjaciela rodziny i mieszka w Sztokholmie.
Piotr: – Intelektualnie jestem dzieckiem ojca – emocjonalnie matki. Mj ojciec nie tylko by profesorem chirurgii z duym dorobkiem naukowym, wietnym lekarzem i wykadowc swego przedmiotu, ale take humanist. Namitnie rozwizywa krzywki z cyklu „Rozkosze amania gowy” w „yciu Warszawy”, uzyskujc tytu arcymistrza arcymistrzw, jeden z kilku w Polsce.
W pokoleniu Piotra i Ewy Goldsteinw spotkay si dwie polskie tradycje inteligenckie. Obie bardzo bogate. Tradycja laicka z wraliwoci na niedole spoeczne, ale i siln tosamoci, chronic przed pokusami komunizmu. I tradycja gbokiego katolicyzmu, otwartego na rnorodno wiata, przeniknitego t sam wraliwoci wobec losu innych, kimkolwiek s. Czwrka ich dzieci ma z czego czerpa.
Losy, postawy i plany yciowe najmodszego pokolenia przedstawi w nastpnym numerze.