Sprawy nauki

23 Września

Plagiat naukowy – jak go wykryć?

Plagiat jest niewątpliwie zjawiskiem wysoce nieetycznym, niekiedy stawianym na równi z kradzieżą. Niepokojące jest to, iż wraz ze zwiększeniem dostępu do wszelkich dzieł, utworów i informacji staje się coraz częstszym działaniem.

Publikacje naukowe stanowią efekt końcowy pracy badawczej. Ich jakość i cytowalność są kluczem do oceny działalności naukowca, który dzięki nim może osiągnąć szereg korzyści. Autor publikacji jest jednak odpowiedzialny za swoje dzieło. Autorzy prac naukowych powinni kierować się kodeksem etycznym Dobrych Praktyk Naukowych (Good Scientific Practice – GSP), bazujących przede wszystkim na uczciwości. Niestety, często zdarzają się przejawy nierzetelności autorów prac, a jednym z nich jest plagiat naukowy.

Czym jest plagiat naukowy?

Plagiat w języku łacińskim oznacza ,,kradzież”. Na płaszczyźnie naukowej intuicyjnie jest rozumiany jako przywłaszczenie cudzych idei, wyników badań czy metodyki badań bez podania źródła odniesienia i nazwiska pierwotnego autora i podpisanie się pod nimi własnym nazwiskiem bądź pseudonimem. Na gruncie prawa nie znajdziemy definicji plagiatu. Natomiast w orzecznictwie przyjęło się, że plagiat ma miejsce, kiedy wykorzystuje się cudze dzieło (utwór w rozumieniu prawa autorskiego) w takim stopniu, że plagiator nie wykazuje się żadną działalnością twórczą, a utwór plagiatora jest pozbawiony cech oryginalności. Plagiat można sklasyfikować na jawny i ukryty. W przypadku plagiatu jawnego przypisujemy sobie autorstwo całego utworu lub jego fragmentu. Plagiator podpisuje się jako autor, nie wnosząc ze swojej strony nic w treść danego dzieła. Plagiat ukryty ma miejsce wtedy, gdy reprodukujemy cudzą pracę lub jej fragmenty w formie mniej lub bardziej przekształconej bez podania źródła. Natomiast w przypadku, kiedy kilku twórców równolegle wpadnie na podobny pomysł i rozpocznie prace nad danym zagadnieniem, wtedy zjawisko plagiatu nie ma miejsca. Także skopiowanie treści na własną stronę internetową z odpowiednim podaniem oryginalnego źródła nie nosi znamion plagiatu. Podobnie powtarzanie powszechnie znanych zdań i teorii nie będzie kradzieżą własności intelektualnej.

Czy autoplagiat jest plagiatem?

Poza plagiatem jawnym i ukrytym, wyróżnić możemy jeszcze autoplagiat, jako działanie polegające na skopiowaniu własnej pracy, zwykle w celu zwiększenia swojej dotychczasowej aktywności publikacyjnej. O ile plagiat ma znamiona przestępstwa, to w przypadku autoplagiatu nie dochodzi do przywłaszczenia autorstwa, ani też wprowadzenia w błąd co do autorstwa utworu, ponieważ oba dzieła napisane są przez tego samego autora. Stąd też autoplagiat nie jest przestępstwem, jednak zdecydowanie jest zachowaniem nieetycznym. Istotą oszustwa jest w tym momencie mylne wrażenie co do oryginalności utworu względem poprzednich prac, a także sztuczne zwiększanie swego dorobku naukowego.

Konsekwencje popełnienia plagiatu

W przypadku wykrycia plagiatu autor skopiowanej pracy ma prawo domagać się publicznych przeprosin, zadośćuczynienia finansowego i wycofania skopiowanego utworu z obiegu.  Osoby dopuszczające się plagiatu mogą nawet zostać pociągnięte do odpowiedzialności karnej. W przypadku wykrycia plagiatu u studenta może dojść do jego skreślenia z listy studentów i cofnięcia zdobytego tytułu (podobnie jak może mieć to miejsce z pracownikami naukowymi). Wobec studenta, który splagiatował pracę dyplomową, podejmuje się postępowanie dyscyplinarne. Osoba plagiatująca może ulec karze pozbawienia wolności i dodatkowo grzywnie. Wymiar wyroku jest zależny od procentu skopiowanego utworu, a także tego jakie straty poniósł pełnoprawny autor danego dzieła, czy utworu.

Wykrywanie plagiatu i działania zapobiegawcze

Niestety, brak jest przepisów dotyczących zapobieganiu plagiatom, które znalazłyby zastosowanie dla wszystkich instytucji naukowych. Mimo prób sankcjonowania plagiatu, następuje ciągły wzrost przypadków nierzetelności naukowej na tym polu. Co należałoby zrobić w momencie wykrycia plagiatu? Manuskrypt podlegający procesowi publikacyjnemu powinien zostać wycofany, a odpowiednia informacja powinna trafić do instytucji zatrudniającej autora. W momencie wykrycia plagiatu w pracy już opublikowanej, redakcja czasopisma powinna wycofać artykuł i poinformować czytelników o niewłaściwym postępowaniu autora.

W jaki sposób możemy zapobiec wystąpieniu plagiatu w pracach przez nas tworzonych? Przede wszystkim konieczne jest przestrzeganie zasad prawidłowego cytowania referencji, a każde źródło, z którego korzystamy powinno pojawić się w bibliografii. Uważajmy również na powielanie grafiki lub tekstu chronionego prawem autorskim – należy uzyskać w takim wypadku zgodę autora na ich wykorzystanie. Pamiętajmy również, że plagiat można obecnie wykryć elektronicznie, np. za pomocą narzędzi CrossCheck czy iThenticate. Wiele państw wprowadziło także regulacje odnośnie obowiązku kontrolowania przez uczelnie samodzielności wykonywania prac dyplomowych studentów, co przełożyło się na powstanie programów dedykowanych wykryciu znamion plagiatu.

Wskazania na przyszłość

Plagiat jest niewątpliwie zjawiskiem wysoce nieetycznym, niekiedy stawianym na równi z kradzieżą. Niepokojące jest to, iż wraz ze zwiększeniem dostępu do wszelkich dzieł, utworów i informacji plagiat staje się coraz częstszym działaniem. Wymusiło to powstanie specjalnych programów ułatwiających wyeliminowanie i wykrywanie tego procederu. Dzięki temu nieetyczne działania są już wykrywane na wczesnym etapie. Oprogramowanie podobnego typu także powinno zostać wdrożone na szeroką skalę przez różne czasopisma. Istnieje także możliwość działania na polu międzynarodowym, np. stworzenie bazy wszelkich plagiatów, wraz z danymi osób, które się go dopuściły. Z pewnością wprowadzenie działań tego typu znacznie wyeliminowałoby wszelkiego rodzaju oszustwa i przyczyniły się do polepszenia jakości i zwiększenia samodzielności w tworzeniu prac wszelkiego rodzaju.

dr inż. Martyna Grzegorzek, dr inż. Katarzyna Wartalska

Politechnika Wrocławska

Artykuł powstał w ramach projektu Erasmus+ Capacity Building in Higher Education – „OPTIMA: Open Practices, Transparency and Integrity for Modern Academia”. Podziękowania dla dr hab. Anny Chorążewskiej za inspirację do powstania tekstu i sugestie do jego poprawy.

Facebook: https://www.facebook.com/OPTIMAOpen

Twitter: https://twitter.com/optima_open

Referencje:

Masic I., Plagiarism in sicentific publishing, Acta Informatica Medica 2012, 20(4), 208-213.

Marusic A., Importance of Ethical Publishing in Developing Countries, Acta Informatica Medica 2012; 20(1): 4. doi: 105455/ aim.2012.20.4-4.

Pastor J.C, Plagiarism in publications, Archivos de la Sociedad Espanola de Oftalmologia 2018, 93(12), 571-572.

Sieńczyło-Chlabicz, J., Odpowiedzialność nauczycieli akademickich, doktorantów i studentów z tytułu popełnienia plagiatu, Transformacje prawa prywatnego 2010, 1.

Piotr Lass, Tomasz Bandurski, Dariusz Świetlik, Hanna Tomczak, Lubomira Wengler, Student’s plagiarism – a challenge for paramedic educators, Nuclear Medicine Review 2006, 9(1), 89-91.

Doliński, J., Autoplagiat. Edukacja Prawnicza 2012, 3(132), 35-38.